Sudanda keçən həftənin sonlarında başlamış hərbi qarşıdurma hələ də davam etməkdədir. Ölkənin silahlı qüvvələri ilə xüsusi təyinatlı hissə arasında gedən silahlı toqquşmalar ağır nəticələrə gətirib çıxarmaqdadır. Hadisənin ilk günlərində silahlı qüvvələrin komandanlığı xüsusi təyinatlılara qarşı son əməliyyata başladığını, ikinci cəbhədəki döyüşçülərin təslim olaraq əsir düşdüyü barədə məlumat yaysa da, sonradan xəbərlər təsdiqini tapmadı. 

Dünən yayılmış məlumatlarda da Silahlı Qüvvələrin komandanı Əbdül Fəttah əl-Burhan xüsusi təyinatlıların silahı yerə qoyaraq təslim olduğu bil­dirilirdi. Amma xüsusi təyinatlı qüvvələ­rin lideri Məhəmməd Həmdan Daqalo əzmlə müqavimət göstərdiklərini bə­yan edir. 

Qeyd edək ki, bu iki qüvvə arasında mübarizə hakimiyyət davasıdır. Bu isə ölkədə islahatların həyata keçirilmə­sinə, hakimiyyətin hərbçilərdən mülki qüvvələrə verilməsinə mane olur. 

Məsələ bundadır ki, bu iki hərbçi 2021-ci ildə əlbir olaraq ölkədə hərbi çevriliş həyata keçirib. Bundan sonra yaradılmış Suveren Keçid Şurasına əl-Burhan rəhbərlik edib. Xüsusi təyi­natlıların komandiri Daqalo isə onun müavini olub. Bu yaxınlarda hazırlan­mış yeni islahatlar xüsusi təyinatlıların Silahlı Qüvvələrin tərkibinə qatılması­nı nəzərdə tutur. Daqalo bunu orduda təsirinin zəifləməsi hesab edir. Eyni zamanda, iki hərbi lider ölkədə prezi­dent seçkilərindən sonra ordunun baş komandanının mülki dövlət başçısı, yoxsa peşəkar hərbçi olması ətrafında razılığa gələ bilməyib. 

Ölkə əhalisi isə hər iki hərbçini ci­nayətkar hesab edir, onları 2019-cu ildə sabiq prezident Ömər əl-Bəşirə qarşı qiyam qaldırmaqda günahlandı­rır. Ona görə də islahatlardan sonra hər iki hərbçi məsuliyyətə cəlb edilməkdən qorxur. Bə beləcə, silahlar işə düşüb. 

Hər iki rəqib həm də ölkənin zəngin təbii ehtiyatlarına sahib olmaq istəyir. Bu məsələdə ölkədə marağı olan xa­rici qüvvələr də var. Sudan Qana və Cənubi Afrika Respublikasından son­ra üçüncü qızıl istehsalçısıdır. Ölkə­də zəngin qızıl ehtiyatları mövcuddur. Bunun işlənməsində bir çox ölkələr, o cümlədən, Rusiya maraqlıdır.

2017-ci ildə sabiq prezident əl-Bə­şir RF lideri Vladimir Putinlə görüşündə demişdi: “Sudan Rusiyanın Afrikadakı açarı ola bilər”. Bir il sonra ABŞ Maliy­yə Nazirliyinin fikrincə, rusiyalı Yevgeni Priqojinə məxsus “M-İnvest” şirkəti Su­dan mədənlərində işə başlayıb və bu fəaliyyət indi də davam edir. 

Başqa ölkələrin də Sudanda ma­raqları var. Misir də bu sıradadır və əsasən əl-Burhanın dəmir əlinə gü­vənir. Daqalonun isə Eritreya və Hə­bəşistanla, eləcə də qızıl yataqlarının işlənməsi sayəsində Moskva ilə sıx əlaqələri mövcuddur. 

Beləliklə, hazırda əl-Burhan və Daqalo üçün əsas məsələ hakimiyyət­də qalmaq və təsir rıçaqlarına malik ol­maqdır. Ona görə də döyüşlər davam etdirilir. Amma sudanlılar hələ 2018-ci ildəki kütləvi aksiyalar zamanı demok­ratiyaya tərəfdar olduqlarını və hərbi idarəçiliyi istəmədiklərini bildiriblər. Bü­tün bunlarla belə, Qərb siyasi analitik­ləri Sudanda vətəndaş müharibəsini is­tisna edirlər. Onların fikrincə, vətəndaş cəmiyyəti bu iki qüvvə arasında səssiz qalsa da, əvvəlki kimi, demokratiya uğ­runda mübarizəni davam etdirir və isla­hatların həyata keçməsinə çalışır.

Son məlumatlara görə, dünən də iki qüvvə arasında döyüşlər davam edib. “Euronews”in məlumatına görə, artıq Sudanın minlərlə dinc sakini və hərbçi­si döyüş zonalarını tərk edərək qonşu Çada pənah gətirib. Çad Prezidentinin Hərbi Qərargahının rəisi Bişar İssa Cadalla bildirib ki, “artıq 320 hərbçi və çoxlu mülki şəxs bizim ərazidədir, on­ları qəbul edirik və lazımınca yerləşdir­məyə çalışırıq”.

Bəzi ölkələr, o cümlədən, Almani­ya, Niderland və Yaponiya vətəndaş­larını bu ölkədən çıxarmağı planlaş­dırır. Dünən BMT, Afrika İttifaqı, Ərəb Dövlətləri Liqası və başqa təşkilatlar Sudandakı vəziyyəti müzakirə ediblər. BMT-nin İnsan haqları üzrə ali komis­sarı Folker Türk dərhal hərbi əməliy­yatları dayandırmağa şağırıb. 

Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, ağır döyüşlər nəti­cəsində artıq 300 nəfərdən çox insan həlak olub, 3000-dən çoxu yaralanıb. Ancaq ölənlərin sayı hər keçən gün artır, çünki küçələrdəki meyitləri atəşlər altından yığmaq çətin olur. 

Bundan əlavə, döyüşlər səbəbin­dən azı 39 xəstəxana fəaliyyətini da­yandırıb. Bu məlumatı isə Sudanın həkimlər komitəsi yayıb. “Toqquşma­lar səbəbindən ölkənin paytaxtında və hərbi əməliyyatların getdiyi rayonlarda fəaliyyət göstərən 59 əsas xəstəxana­dan 39-u işini dayandırıb”, - deyə mə­lumatda bildirilir.

Doqquz xəstəxana isə atəşə tutu­lub, 16 tibb müəssisəsi təxliyə olunub. İşini davam etdirən 20 xəstəxanada yalnız ilk tibbi yardım göstərilir. Həkim­lərin sözlərinə görə, həmin xəstəxa­nalar da tibbi personalın, dərman pre­paratlarının, su və elektrik enerjisinin çatışmazlığı səbəbindən bağlanma təhlükəsi ilə üz-üzədir.

Tural İSMAYILOV,
politoloq

Sudan Afrikanın ictimai-siyasi sabitlikdən ən uzaq ölkələrindən bi­ridir. Dəfələrlə bu ölkənin daxilində müxtəlif qalmaqallar, qarışıqlıqlar törənib. Siyasi və hərbi qarşıdurma­lar zaman-zamman Sudanın daxi­lində vəziyyətin daha da gərginləş­məsinə səbəb olub. Amma bu günə qədər ölkədə gərginliyin azaldılması üçün hökumət tərəfindən heç bir iş görülməyib.

Eyni zamanda, ölkənin təbii sər­vətləri və xarici istismarçıların ma­rağına səbəb olan faydalı qazıntı yataqları mövcuddur. Bütün bunlar xarici güc faktorlarının Sudanda vəziyyəti qarışdırmasını şərtləndi­rir. Ölkədəki qeyri-sabitlikdən, hər­bi qarşıdurmalardan istifadə edən beynəlxalq güclər ölkə daxilində agentura bazalarını yaratmağa ciddi cəhdlər edirlər.

Sudanda daha əvvəllər də bu tip toqquşmalar olub. Budəfəki hadisə Sudan ordusu daxilindəki fikir ixtilaf­larının nəticəsində törəyən hadisə­dir. Ölkədə ordunun ən önəmli his­səsini xüsusi təyinatlı qüvvələr təşkil edir. İndi xüsusi təyinatlı qüvvələr təkcə mərkəzi hərbi komandanlığa qarşı etiraz etmir. Əslində, proses­lər xüsusi təyinatlıların rəhbərliyi ilə Sudan ordusunun Baş Qərargahı arasında narazılıq fonunda özünü göstərsə də, daha sonra xüsusi təyi­natlı qüvvələr birbaşa mərkəzi siyasi hakimiyyəti devirməyə iddialı oldu. Nəticədə çoxlu ölən və yaralanlar var. Amma görünən budur ki, xüsusi təyinatlılar vəziyyətin daha da gər­ginləşməsinə çalışır.

Hesab edirəm ki, onlar Sudan Silahlı Qüvvələri üzərində qələbələr qazandıqca siyasi hakimiyyətə iddi­aları daha da böyüyəcək və Sudan daxilində vətəndaş müharibəsinin qanlı nəticələrə gətirib çıxarmasına səbəb olacaq.

Vəziyyətin düzəlməsi üçün BMT də daxil olmaqla, beynəlxalq sülhya­ratma qüvvələri müdaxilə etməlidir. Əks təqdirdə biz yenə də Afrikada növbəti ağır bir fəlakətə şahidlik et­məli olacağıq.

Paşa ƏMİRCANOV, “Xalq qəzeti”