Azərbaycan–Ermənistan sərhədi delimitasiya olunmayıb. Bu, Ermənistanın sülh prosesinə qeyri-konstruktiv yanaşmasının nəticəsidir.

10 noyabr 2020-ci il üçtərəfli Bəya­natının imzalanmasından 3 ilə yaxın vaxt keçsə də, Ermənistan nə sərhədlərin de­limitasiyasına, nə də bir sıra digər öhdə­liklərini yerinə yetirməyə başlayıb. Nəinki prosesə başlamayıb, hətta regiona Avro­pa İttifaqının monitorinq missiyasını (əs­lində jandarmları) cəlb etməklə, vəziyyəti daha da çətinləşdirib. Bununla Ermənis­tan təkcə Azərbaycanla sülh yaradılma­sına mane olmur, həm də Rusiyannı Cənubi Qafqazda mövcudluğuna son qoymaq istəyir, öz aləmində, guya, Qər­bə inteqrasiyanı sürətləndirməyə çalışır. 

Amma sən saydığını say, gör fələk nə sayır, deyiblər. Rusiya Azərbaycan–Ermənistan şərti sərhədində KTMT mis­siyasını yerləşdirməkdə israr edir. Er­mənistan hələ buna hazır deyil. İrəvan bu il martın 10-da KTMT baş katibinin müavini kvotasından da imtina edib. Ru­siyanın Aİ missiyasının regionda möv­cudluğu ilə barışmaması da səbəbsiz deyil. İlk növbədə, bu, onunla bağlıdır ki, Aİ missiyası regionda sülh yaradılması­na xidmət etmir. Bunda Qərbin, xüsusən Fransanın xüsusi maraqları var. Ermə­nistana isə bu maraqların reallaşması üçün plasdarm rolu ayrılıb. 

Rusiyanın xarici işlər naziri Sergey Lavrov hələ 2022-ci ilin yanvarında ke­çirdiyi mətbuat konfransında bildirmişdi ki, Ermənistanda Aİ missiyasının yer­ləşdirilməsi xeyirdən çox ziyan gətirir. Bu il martın 16-da KTMT-nin baş katibi İmanqali Tasmaqambetov da Ermə­nistanda olub, bir sıra rəsmi şəxslər, o cümlədən, baş nazir Nikol Paşinyan­la görüşüb. O, martın 31-də KTMT-nin mənzil-qərargahında rəhbərliyin geniş tərkibli görüşü zamanı deyib ki, Er­mənistan–Azərbaycan sərhədində və Qarabağ zonasında vəziyyət ciddidir, sabitlik yoxdur, vəziyyətlə bağlı risklər hazırda aktual olaraq qalır. Görünən budur ki, Rusiya KTMT-nin Ermənistana daxil olmasında israrlıdır. Dünən Rusi­yanın Ermənistandakı səfiri Sergey Ko­pırkin də jurnalistlərlə söhbətində bildirib ki, KTMT missiyası Ermənistana gəl­məyə hazırdır, bu məsələlər üzərində iş gedir: “Düşünürəm ki, bunun nəticəsin­də hansı qərara gələcəyimizi dəqiqləş­dirəcəyik”.

Bu gün reallıq bundan ibarətdir ki, rəsmi Bakı da sərhədimizdə heç bir xa­rici müşahidə missiyasına ehtiyac duy­mur. Çünki Azərbaycan özünün ərazi bütövlüyünü bərpa edib. Sadəcə, Ermə­nistanla bəzi məsələləri həll etmək qalır ki, avropalı missionerlər mane olmasa, onları da yoluna qoymaq olar. Məsələ bundadır ki, avropalı missionerlər, doğ­rudan da, regionda sülh işinə tormoz yaradıblar. Onların gəlişindən sonra Ermənistan kifayət qədər ürəklənərək Azərbaycan ordusunun mövqelərini atəşə tutmağı intensivləşdirib. Ermənis­tanın təxribatları hətta iri toqquşmalara da gətirib çıxarıb, nəticədə hər iki tərəf­dən itkilər olub. Hətta Azərbaycan ordu­su bəzi sahələrdə yeni mövqelərə qədər irəliləyərək ölkənin təhlükəsizliyini daha yaxşı təmin etməli olub. Bu da son nə­ticədə ermənilərin ziyanına sonuclanıb. Belə ki, Ermənistan son vaxtlar Qara­bağa Laçın-Xankəndi yolundan kənar, alternativ yollarla hərbi yüklər daşıya bilirdilərsə, ordumuzun yeni mövqelərə yerləşməsindən sonra bu imkanlar da əldən verilib. Bu da Aİ missiyasının Er­mənistana “xeyri”. 

Amma hesab edirik ki, bu, son ol­mayacaq. Ermənistan hələ Rusiyadan da çoxlu sayda bu cür sürpriz “xeyirlər” görəcək. Çünki bu ölkə və onun baş na­ziri Nikol Paşinyan təzə avropalı “dayıla­rı”na güvənərək, özünün satqın xislətini bir daha təsdiq etdikcə müvafiq cava­bını alacaq. Amma artıq Ermənistana mesajlar çatdırılmaqdadır ki, yaddaşını bərpa etsin və KTMT-nin yerləşməsinə razılıq versin. Artıq məcburetmənin ilk dinc addımları atılmaqdadır. Belə ki, artıq Ermənistandan Rusiyaya süd məhsullarının ixracı ilə bağlı problem başlanıb. Yəqin ki, ardınca daha böyük təzyiq rıçaqları da işə salınacaq. Bu da avropalı dostlarının Ermənistana növbə­ti “xeyri” olacaq. 

Hazırda Aİ missiyası Ermənistanı, doğrudan da, çətin seçim qarşısında qoyub: İrəvan ya Moskva, ya Qərb se­çimi qarşısında çıxılmaz vəziyyətə dü­şüb. Təbii ki, Rusiyanın təsir və təzyiq dairəsindən çıxmaq Ermənistan üçün asan deyil. Bu şəraitdə Qərblə inteqrasi­ya da effektiv alınmır. Odur ki, Paşinyan Rusiyanın yanına qayıtmaq müqabilində ondan Qarabağla bağlı güzəştlər tələb etmək iddiasındadır. İrəvan indi Qara­bağa BMT müşahidəçilərinin yerləşdi­rilməsinə çalışır. Amma Rusiya bunu özünün “qırmızı xətti” hesab edir və ona xəbərdarlıq edir ki, başı girməyə burnu­nu soxmasın. 

Bundan əlavə, Qarabağ Azərbayca­nın tarixi ərazisidir, bu, BMT sənədləri ilə də təsdiq olunub və Bakı heç zaman orada hansısa missiyanın yerləşdirilmə­sinə razılıq verməyəcək. Orada Rusiya sülhməramlıları yerləşdirilib və 5 illik müddət tamam olduqdan sonra onlar çıxıb gedəcəklər. Bu məsələdə Ermə­nistana avropalı “dayıları” da kömək edə bilməyəcək. Çünki vaxtilə Ermənistan öz ərazisində Aİ missiyasının yerləşdi­rilməsinə razılıq verəndə də Bakı buna yol vermədi. Qarabağda belə missiyanın yerləşdirilməsi də Ermənistan üçün xam xəyaldan başqa bir şey ola bilməz... 

Tural İSMAYILOV, 

politoloq

– Rusiya çalışır ki, Ermənistan ərazilərində Avropa İttifaqının mis­siyasını hansısa bir formada blok­lasın. Çünki ölkəyə yaxşı bəllidir ki, orada Aİ müşahidə missiyası adı al­tında əslində Qərbin casus şəbəkəsi kəşfiyyat-diversiya işləri ilə məşğul­dur. Və Moskva Qərbin Ermənistan ərazilərində Rusiyaya qarşı casus fəaliyyəti ilə məşğul olmasının yax­şı fərqindədir. Ona görə də Moskva bu vəziyyəti ən azı müəyyən qədər neytrallaşdırmaq və həmçinin, Ermə­nistana nəzarət imkanlarını nümayiş etdirmək üçün KTMT missiyasının bu ölkənin ərazisinə daxil olmasına çalışır. 

Lakin burada maraqlı məqam ondan ibarətdir ki, Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan artıq uzun müddətdir, rəsmən KTMT missiyası­na qarşı bir savaş başladıb və bu sa­vaş fonunda ölkəsinin təşkilatla bü­tün əlaqələri bloklanır. Bu baxımdan Paşinyan hansısa formada KTMT missiyasının Ermənistan ərazilərinə daxil olmaması üçün əlindən gələn hər şeyi edəcək. Bununla yanaşı, hesab edirəm ki, Avropa İttifaqının mülki missiyası adı altında casus şəbəkəsinin Ermənistan ərazisin­də olması faktorunun özü də KTMT missiyasının bu əraziyə daxil olmaq ehtimallarını sıfırlayır. 

Digər tərəfdən, bu gün Qara­bağda hansısa bir missiya yerləşdi­rilməsinə çağırış etməyin özü Azər­baycanla Ermənistan arasında və Cənubi Qafqazda formalaşa biləcək sülh və etimad ehtimallarını bəri başdan sabotaj etmiş olur. Çünki Azərbaycan öz torpaqlarını işğaldan azad edib və eyni zamanda, 10 no­yabr 2020-ci il üçtərəfli Bəyanatına görə, orada müvəqqəti olaraq Rusi­ya sülhməramlıları yerləşdirilib. Bu sülhməramlıların fəaliyyət müddəti başa çatdıqdan sonra onlar ərazini tərk edəcək. 

Azərbaycan dövləti isə, təbii ki, erməni əsilli vətəndaşlarının Azər­baycan cəmiyyətinə inteqrasiyası üçün əlindən gələn hər şeyi edir. Bu baxımdan Azərbaycanın xəbə­ri və icazəsi olmadan Ermənista­nın hansısa BMT missiyasından və onun Qarabağa daxil olmasın­dan danışması, hesab edirəm ki, Azərbaycan-Ermənistan münasi­bətlərini sabotaj etməklə qalmır, həm də Qarabağ ətrafında yeni gərginlik ocağı və münaqişə mən­zərəsi olmasına işarə edir. Bu gün Ermənistan da daxil olmaqla heç bir dövlətin haqqı yoxdur ki, özbaşına Azərbaycan ərazilərinə hansısa mis­siya dəvət etsinlər.

Paşa ƏMİRCANOV, “Xalq qəzeti”