Prezident İlham Əliyevin martın 2-də Bakıda keçirilmiş Qoşulmama Hərəkatının (QH) COVID-19-a qarşı mübarizə üzrə Təmas Qrupunun Zirvə görüşündəki çıxışı bu təşkilatın qlobal dünya düzəninə, belə demək mümkünsə, açıq çağırışı idi. Şübhəsiz ki, belə bir mesajın verilməsi, Azərbaycanın sədrliyinin quruma qazandırdığı müstəsna siyasi və mənəvi dividenddir.

Bəli, qətiyyətlə söyləmək mümkün­dür ki, Azərbaycanın QH-yə rəhbərliyi təşkilatı qlobal oyunçuların dünyanın idarə edilməsi ilə bağlı fəaliyyətinə la­yiqli alternativ kimi formalaşdırmaq, ona bu yolda inamlı obraz qazandırmaq niyyətinin qəti ifadəsidir. Qurumun sədri kimi Prezident İlham Əliyev əzmkarlıq obrazının özüdür. Deməli, Azərbaycan liderinin öyünməyə haqqı var. Həm də ona görə ki, hərəkatın son bir neçə ildə beynəlxalq münasibətlərdə mühüm aktorlardan birinə çevrilməsi ölkəmizin təşkilata rəhbərliyindən qaynaqlanmış reallıqdır.

Prezident İlham Əliyev çıxışında bil­dirdi ki, Qoşulmama Hərəkatının sədri olaraq məqsədimiz ədaləti və beynəlxalq hüququ müdafiə etməkdir. Diqqət yetirək, dövlətimizin başçısı, bilavasitə, quruma rəhbərlik edən Azərbaycanın mövqeyini açıqlayır. Mövqeyimiz ədalətin və bey­nəlxalq hüququn təminatından ibarətdir. Əslində, bu iki anlayış prinsip etibarilə bir-birini tamamlayan xarakter daşıyır. Biri olmadan, böyük anlamda, o birini təsəv­vürə gətirmək mümkünsüzdür. Ancaq dünyanın hazırkı düzəni göstərir ki, bey­nəlxalq hüquq heç də həmişə ədalətin tə­minatına köklənmir. Deməli, onun özünün də mahiyyətcə deqredasiyaya uğradığını, ədalət hədəfindən yayındığını söyləməyə əsaslar var. Azərbaycan QH-yə sədrliyi ilə məhz bu məqamı bəyan etmiş oldu. 

***

COVID-19 platforması ölkəmizin QH müstəvisindəki qlobal siyasət trayektori­yasında beynəlxalq hüquqa əsaslanmış ədalət preambulasının savaş meydanı idi. Nəzərə alaq ki, insanlar kimi, ölkələ­rin də xarakterləri onların ağır durumlara reaksiyaları ilə ölçülür. Koronavirus pan­demiyası qlobal miqyaslı, bəşəri bəla idi. Biz özünü mütərəqqi göstərən bəzi dünya dövlətlərinin dar gündə necə nalayiq dav­randıqlarının şahidi olduq. 

Məlum oldu ki, bəşəri diskonfort anı sivil dəyər və prinsipləri sıradan çıxar­maq, heçə endirmək potensialını hələ də saxlamaqdadır. Gördük ki, belə durum­larda, loru desək, hər kəs yalnız özünü düşünməklə məşğuldur. Bundan başqa, dünyanın indiyədək əldə etdiyi mütərəqqi dəyərlərin gerçək təhlükələrə müqavimə­tinin zəifliyi də nəzərimizdən yayınmadı. 

Azərbaycan isə əksinə, müqavimət formalaşdıran tərəf qismində çıxış edərək, çətinliklərin xarakterinə, haradan qaynaqlanmağına diqqət yetirdi və pan­demiya ilə bağlı mənfi halların aradan qaldırılması üçün beynəlxalq miqyaslı ictimai müqavimət formalaşdırdı. Prezi­dent İlham Əliyev Zirvə görüşündə əbəs yerə vurğulamdı: “Biz bəzi varlı ölkələrin həyata keçirdiyi “peyvənd millətçiliyi”ni xüsusilə pandemiya ilə mübarizədə ciddi maneə kimi qiymətləndirdik”.

Bəli, bu qiymətləndirmə sıradan məsələ deyildi. Azərbaycanın QH-yə sədrliyi insani prinsipləri – mərhəməti, qayğıkeşliyi, mütəşəkkil mübarizəni təlqin etdi. Bunun nəticəsi idi ki, pandemiyanın başlamasından dərhal sonra COVID-19-a qarşı qlobal səyləri səfərbər etmək təşəb­büsü ilə çıxış edən məhz Qoşulmama Hərəkatı oldu. Dövlətimizin başçısının bildirdiyi kimi, hərəkat bütün ölkələrin peyvəndlərdən ədalətli və vahid şəkildə istifadəsini təlqin etdi. Nəticədə, qurum 2021-ci ildə BMT-nin İnsan Hüquqları Şu­rasında və BMT Baş Assambleyasında qəbul edilmiş iki qətnamənin təşəbbüska­rına çevrildi. 

Respublikamız QH ailəsinin üzvlə­ri olan 80-dən çox ölkəyə koronavirusla bağlı ya ikitərəfli kanallar, ya da Ümum­dünya Səhiyyə Təşkilatı vasitəsilə maliy­yə və humanitar yardım göstərib. Ancaq nəzərə alaq ki, COVID-19 pandemiyası ilə mübarizə tədbirləri ilə yanaşı, postpan­demiya dövründə dünyanın siyasi, istisadi və mənəvi arxitekturasının formalaşması da önəmlidir. Azərbaycanın lideri QH-yə sədrliyi ilə bu amili də tam dolğunluğu ilə düşünüb. 

Belə həssas yanaşmanın nəticəsidir ki, Prezident İlham Əliyev 2021-ci ildə Belqradda keçirilən Yüksək Səviyyəli yu­biley görüşündə hərəkatın COVID-19-dan sonrakı dövrlə bağlı mövqeyini formalaş­dırmasını zəruri sayıb. Bu məqsədilə QH-yə üzv dövlətlərin yüksək səviyyəli görü­şünün keçirilməsi ideyasını (martın 2-də baş tutan Bakı Zirvə görüşünü – red.) irəli sürüb: “Bunu nəzərə alaraq mən bu Zirvə toplantısını çağırdım və inanıram ki, bu tədbir yeni meydana çıxan qlobal əhəmiy­yətli məsələləri müzakirə etmək imkanı yaradacaq”. 

Dövlətimizin başçısı çıxışında Bakı Zirvə görüşü ilə formalaşmış imkanı dəyərləndirmək üçün, bir növ, çağırış edir. Bu çağırış həm də ona görə vacibdir ki, QH indiyədək əldə edilmiş nüfuzu ilə ki­fayətlənməməli, daha da inkişaf etməlidir. İnkişaf Azərbaycanın müəyyənləşdirdiyi istiqamət vektorunun son dərəcə vacib xəttidir. QH-nin pandemiya ilə mübarizə üçün qlobal səylərin səfərbər edilməsində liderliyi hərəkatın nüfuzunu və məsuliy­yətini nümayiş etdiribsə, deməli, qarşıda daha böyük hədəflər var. 

Bəli, hədəflərə çatmaq üçün problem­ləri dəqiq müəyyənləşdirmək şərtdir. Bu baxımdan Prezident İlham Əliyev bildirir ki, Pandemiya “2030: Davamlı İnkişaf Məqsədləri”nin icra olunmasına mənfi tə­sir göstərib. Ölkəmizin başçısı hədəflərə çatmaqda geriləmənin qarşısını almaq və 2030-cu il gündəliyinin icrasına vaxtında nail olmaq məqsədilə yalnız qlobal səy­lərin gücləndirilməsinin müstəsna əhə­miyyət daşıdığını vurğulamır, həmçinin, mövcud istiqamətdə dəyərli təşəbbüs də səsləndirir: “Bu məqsədlə biz BMT-nin COVID-19-dan sonra Qlobal Bərpa üzrə Yüksək Səviyyəli Panelinin yaradılmasını təklif etmişik. Bu panel postpandemiya dövrü üçün qlobal tədbirlərə dair töv­siyələr hazırlaya bilər. Mən Qoşulmama Hərəkatına üzv olan ölkələri bu təşəbbü­sü dəstəkləməyə çağırıram”.

***

Ölkəmiz Prezident İlham Əliyevin şəx­sində QH-nin hədəflərə doğru irəliləməsi­nin konseptual tərəflərini açıqlayır. Belə yanaşma isə hərəkatın institusionallığın gücləndirilməsi zərurətini meydana çıxar­maqdadır. Bu anlamda da Azərbaycanın ortaya qoyduğu konkret iş var ki, Pre­zident İlham Əliyev həmin işlərdən də söz açır. Dövlətimizin başçısı çıxışında Qoşulmama Hərəkatının Parlament Şə­bəkəsinin yaradılması təşəbbüsünü vur­ğulayır. Şəbəkənin ilk iclasının 2022-ci ilin iyun ayında Bakıda keçirildiyini diqqətə çatdırır. Həmçinin, ötən ilin iyulunda Şuşa Razılaşması əsasında QH Gənclər Təş­kilatının yaradıldığını, qurumun daimi ka­tibliyinin Bakıda yerləşəcəyini açıqlayır. Prezidentin söylədikləri Azərbaycanın QH üçün, obrazlı desək, biçdiyi uzunö­mürlülük libasının mənəvi məzmunudur: “Məqsədimiz institusional davamlılıq ya­ratmaq və Azərbaycandan sonra sədrliyi təhvil alacaq üzvlərə uğurlu miras qoy­maqdır”.

***

Bütün bunlar onu göstərir ki, Azərbay­can QH-yə yalnız özünün nüfuzunun yük­səldilməsi, ölkəmizin haqq işinin, məqsəd və mənafeyinin dünyaya çatdırılması baxımından etibarlı plasdarm kimi ya­naşmır. Məqsədimiz bəşəridir və əvvəldə bəşəriliyin ədalət paradiqması üzərində dayandıq. Beynəlxalq hüquqa etinasızlıq müstəvisində ədalət anlayışına yanaşma­da da qlobal problemlərin müşahidə edil­diyini diqqətə çatdırdıq. 

Onu da düşünək ki, ədalət anlayışı­na yanaşmanın subyektiv olduğu kimi, obyektiv tərəfləri də var. Dünya dəyişir, dəyərlər, ölçülər, nizam-intizam qaydaları, idarəçilik parametrləri də həmçinin. Yeni düzən təhlükəsizlik məsələlərinin vacibliyi reallığını ortaya qoyur. Təhlükəsizlik isə təhdidlərə qarşı mübarizə immunitetinin möhkəmliyindən qaynaqlanır. Dövlətimi­zin başçısının da vurğuladığı elə budur. Təbii, başqa məqamlar da var...

“Son bir neçə onillikdə mövcud olan beynəlxalq təhlükəsizlik arxitekturası hazırda köklü dəyişikliklərlə üzləşir və multilateralizm təhlükə altındadır. Bey­nəlxalq hüququn norma və prinsiplərinin aşınması beynəlxalq düzəni daha da təh­did edir”, – deyən Azərbaycan Prezidenti əlavə edir ki, yaşadığımız qlobal trans­formasiyalar şəraitində suverenliyin və ərazi bütövlüyünün pozulması, dövlətlərin daxili işlərinə müdaxilə halları daha çox müşahidə olunmaqdadır. Habelə, aparıcı beynəlxalq təşkilatların qərarları ya icra olunmur, ya da selektiv yanaşma və ikili standartlar tətbiq edilir.

***

Qətiyyətlə demək mümkündür ki, bey­nəlxalq hüquq və ədalət carçısı kimi çıxış edən Azərbaycanın QH-yə sədrliyi onun regional liderlikdən qlobal aktorluq yolun­da inamla addımlamasının göstəricisidir. Qlobal aktorluq yeni dünya düzəninə, az əvvəl haqqında söz açdığımız böyük də­yişikliklərə adekvat yanaşmanın irəli sü­rülməsini şərtləndirməkdədir. 

Bəli, yeni meyar və prinsiplər nəinki açıqlanmalı, eyni zamanda, dolğun şə­kildə ifadəsini tapmalıdır. Ən əsası isə Azərbaycan liderinin dediyi kimi, QH bu müstəvidə önə çıxmalıdır: “Yeni dünya düzəni yenidən formalaşmaqdadır. İndi dünya “Soyuq müharibə”nin sona çatma­sından bəri baş verən ən ciddi Şərq-Qərb qarşıdurmasının şahididir ki, onun fəsad­ları dünyanın qalan hissəsində də hiss olunur. Qoşulmama Hərəkatı BMT-dən sonra ikinci ən böyük beynəlxalq təsisat kimi beynəlxalq arenada daha nəzərəçar­pan və səmərəli rol oynamalı, yeni dünya düzəninin yenidən formalaşmasında fəal iştirak etməlidir”.

Yeni dünya düzəninin formalaşmasın­dakı fəal iştirakçılıq da beynəlxalq ədalət prinsiplərinin qorunmasına, köhnəliyin qalıqlarının dünya üçün yük anti-mahiyyə­tinin dərkinə əsaslanmalı və həmin mənfi stereotiplərdən uzaqlaşmanın fundamen­tal əhəmiyyətini vurğulamalıdır. Ancaq görünən budur ki, yeni düzən fərqli şərtlər diktə edir. Nəticə etibarilə bəşəriyyət ne­okolonializm meylinin artdığına şahiddir. Bu isə QH-nin məramına ziddir. Çünki qu­rum tarixi müstəmləkəsizləşdirmə prosesi nəticəsində yaranıb. Elə həmin səbəb­dən də Azərbaycan Prezidenti özünəxas əminliklə xatırladır: “Qoşulmama Hərəkatı bəşəriyyətin bu rüsvayçı səhifəsinin ta­mamilə aradan qaldırılması istiqamətində səylərini birləşdirməlidir”.

***

Fransa müasir neokolonializmin par­laq təzahürüdür. Onun yeritdiyi siyasət mənfi presedent yaradır. Ölkə XXI əsrdə, Birinci Dünya müharibəsindən sonrakı müstəmləkəçiliyə əsaslanmış, mandat sisteminin, bir növ, ilhamvericisi rolunu oy­namaqdadır. Dövlətimizin başçısının çıxı­şındakı anti-Paris tezisləri məhz bundan irəli gəlirdi: “Qoşulmama Hərəkatı Qəmər Adaları İttifaqının Fransanın müstəmləkə hakimiyyəti altında qalmaqda davam edən Mayot adası üzərində şəksiz suverenliyini həmişə güclü dəstəkləmişdir. Qoşulma­ma Hərəkatının təməl sənədlərində əks olunduğu kimi, biz Fransa hökumətini Yeni Kaledoniya xalqının və Fransanın dəniza­şırı icma və ərazilərindəki digər xalqların hüquqlarına hörmət etməyə çağırırıq”. Azərbaycan liderinin bəzi QH ölkələri­nin tarixi keçmişlərini yada salması heç də sıradan məsələ deyil. Nəzərə alaq ki, Fransanın tarixi həm də bu təşkilata üzv ölkələrə qarşı zülmün tarixidir. Elə buna görə “qurum müstəmləkə keçmişinə, qanlı müstəmləkə cinayətlərinə, eləcə də soyqı­rımı aktlarına görə” Parisi üzr istəməyə və məsuliyyətini etiraf etməyə çağırmalıdır. Şübhəsiz ki, bu, bəşəri ədalətin qərarlaş­masına müstəsna töhfə olar.

***

Prezident İlham Əliyevin beynəlxalq siyasətinin yeni təzahür formalarının vur­ğulandığı çıxışındakı ən vacib məqamdan da söz açaq. Söhbət dünyanın idarə olun­masının, belə demək mümkünsə, struktur perspektivlərindən gedir. Dövlət başçı­mızın gündəmə gətirdiyi tezislər Türkiyə Prezidenti Rəcəb Tayyib Ərdoğanın illər əvvəl irəli sürdüyü “dünya beşdən böyük­dür” deyimi ilə səsləşməkdədir. Həm Tür­kiyə liderinin, həm də Prezident İlham Əli­yevin dilə gətirdiyi konseptual yanaşma BMT sistemində islahatların aparılmasına yönələn ciddi çağırışdır. Ölkəmizin rəh­bərinin bildirdiyi kimi, BMT Təhlükəsizlik Şurası keçmişi xatırladır və indiki reallığı əks etdirmir. Bu səbəbdən: “Təhlükəsizlik Şurasının tərkibi genişləndirilməlidir ki, orada daha çox ölkə təmsil olunsun və coğrafi baxımdan daha ədalətli olsun”. 

Bəli, ədalət və yenə də ədalət! Azər­baycanın çalışdığı məhz budur. Ölkəmiz Prezident İlham Əliyevin səriştəli siyasə­ti ilə QH-ni beynəlxalq ədalətin təntənə tribunasına çevirmək əzmini nümayiş etdirir. Dövlətimizin başçısı Qoşulmama Hərəkatına sədrlik edən ölkənin növbəli şəkildə BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasında təmsilçiliyini irəli sürməklə, həm təşkilatın nüfuzunu yüksəldir, həm də respublikamı­zın bəşəri ədalətin təmin edilməsinə san­ballı töhfəsini təmin edir.

“Xalq qəzeti”ninanalitik qrupu