Xalq yazıçısı, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin sədri Anar Rzayevin 85 yaşı tamam olur. Həyatının əlamətdar günündə sevimli sənətkarımızla həmsöhbət olduq.

– Ən çox sevdiyiniz şairimiz, yazıçımız, ədəbiyyatşünasımız kimdir?

– Konkret cavab vermək çətindir. Düz­gün cavab verəcəksən, kimsə inciyəcək. Klassiklərdən deyim. Mən türk ədəbiyya­tını da bizim ədəbiyyatımız sayıram. Bu baxımdan, klassiklərdən bir neçə böyük şairi mən çox qiymətləndirirəm. Bura Yunus İmrəni, Füzulini, Sabiri və Nazim Hikməti daxil edərdim. Bu 4 şair mənim üçün ən yüksək zirvədir. Ədəbiyyatşünas­lardan isə təbii ki, bizim ən böyük ədəbiy­yatşünasımız Firudin bəy Köçərlini qeyd edərdim.

– Ortaq türk dili müzakirələri sən­gimir, bura ortaq türk ədəbiyyatı da əlavə olunub. Siz bu ortaqlıqları necə görürsünüz?

– Əvvəla, dil məsələsini dəqiqləşdirək. Hamımız türkcə, yəni Türkiyə türkcəsin­də danışmamalıyıq. Məsələn, qazax niyə öz türkcəsini buraxıb Türkiyə türkcəsində danışmalıdır? Və yaxud, özbək, qırğız, azərbaycanlı həmçinin. Mən həmişə de­yirəm ünsiyyət. Türkiyəlilər buna iletişim deyirlər, halbuki biz rabitə deyirik. Türkiyə həmişə yeganə müstəqil dövlət olsa da, onlarda elə sözlər var ki, türk dilinə aidiy­yəti yoxdur. Məsələn “açar” sözünü hələ də qəbul etmirlər, “anahtar” deyirlər. Sürü­cüyə şöfer deyirlər.

Niyə qatara tren deməliyik biz? Fransız, ingilis sözlərini niyə deməliyik? Amma ünsiyyət dili kimi bir azərbaycanlı bir qazaxla üzbəüz qaldıqda Türkiyə türk­cəsini işlətmək olar. Burada say çoxluğu da əsasdır, Türkiyə müstəqillik ənənəsi uzun olan qardaş ölkədir. Türk dövətləri içində öncül ölkədir. Bu baxımdan, türk di­lini ünsiyyət vasitəsi kimi qəbul etmək olar – hər bir türk xalqının öz dilini, ləhcəsini yaşatmaq şərtilə. 

Bu problem hələ XX əsrin əvvəllərin­də də olmasaydı, Cəlil Məmmədquluzadə “ Anamın kitabı” əsərini yazmazdı. Bildiyi­niz kimi, orada üç qardaş biri ərəbcə, biri rusca, digəri isə osmanlıca danışır. Sonra Məşədi İbadda Rza bəy söz istəyəndə heç kim başa düşmür ki, nə deyir. Yəni bu fərq ötən əsrin əvvəllərində də olub, indi də var. Biz bir millətik, amma bir millətin ayrı ləhcələri də var. Bunu yalnız popu­listlər iddia edə bilər ki, biz öz dilimizdən imtina edək və hansısa ləhcəni mənim­səyək. 

– Bəs ortaq ədəbiyyatımız necə?

– Mənə elə gəlir ki, yaxınlaşırıq və nə qədər yaxınlaşsaq bir o qədər yaxşı olar. Mən birinci dəfə Türkiyəyə gedəndə bir nüsxə Azərbaycan kitabı görmədim ora­da. Rusiyadan 3-cü dərəcəli romanlar tərcümə olunub satılırdı. Amma Azərbay­candan nə Mirzə Fətəli, nə Mirzə Cəlil, nə müasir ədəbiyyatımızdan heç kim yox idi. İndi tərcümələr olunub, sevindirici hal­dır ki, proses inkişaf edir. Ortaq Türk ədə­biyyat kitabında Mirzə Fətəli, Sabir, Mir­zə Cəlil, Cavid və istedadlı müasirlərdən görmək istərdim.

– Sizin böyük ədəbi dostlarınız var­mı?

– Təəssüf ki, çoxları Birinci və İkinci Fəxri xiyabanda uyuyur. Mənim ən yaşlı dostlarım Emin Sabitoğlu, Araz Dadaşza­də idilər. Onlardan sonra ömürlük dostluq etdiklərimdən Yusif Səmədoğlu, Vaqif Səmədoğlu, Fikrət Qoca, Maqsud İbra­himbəyov, Rüstəm İbrahimbəyov idilər. Çox idi mənim dostlarım. Təəssüf ki, ək­səriyyəti haqq dünyasına qovuşmuşlar.

– Ədəbiyyatımıza gələn gənc qüv-vələrin sizin üçün məyusedici və ümid­verici tərəfləri nədir?

– Ümidverici odur ki, bu həyatın bir qanunu var. Şübhəsiz ki, nəsillər dəyişir və ola bilməz ki, dəyişən gələcək nəs­lin içində istedadlı adamlar olmasın. Bu qeyri-mümkündür. Yəni var belə adamlar. Onlar daha da inkişaf edəcəklər. Boş qal­mayacaq bu yerlər. Buna əminəm. Məyus edən tərəf odur ki, bu şöhrət ehtirası, tez tanınmaq azarı bəzən yaradıcılıqdan üs­tün olur. Mənim üçün əsas o idi ki, imkan çərçivəsində yaza bilim və yazmışam. Bunun mənə şöhrət gətirəcəyi və ya gə­tirməyəcəyi, inanın ki, heç vaxt məni dü­şündürməyib. 

Mən cavanlarda da bunu görmək istəyirəm ki, deməyə sözü varsa, buyur­sun. Bildiyini çatdıra bilmək üçün bütün gücünü sərf etsin, yazsın. Bunun qiyməti veriləcəkmi ? Əlbəttə, verilsə daha yaxşı olar. Verilməsə belə müəllifin özünə ən böyük təskinliyi bu olacaq ki, mən yaz­dım, bacardım, ürəyimdən keçəni ərsəyə gətirdim. Cavanların bəzilərində bu var, bəzilərində isə yoxdur. Bizim nəslin də mühitində belə hallar var idi. Yəni istədi­yim budur ki, yeni nəsil ədəbiyyatın özünə bağlı olsun, onun gətirdiyi dividentlərə yox. 

– Siz, 85 illik ömrünüzdə keçmişə boylanarkən, nəhayət, nəyi anladınız?

– Anladım ki, bəzən lazım olmayan işlərə daha çox vaxt ayırmışam. Bunu, təəssüf ki, insan gec başa düşür. Cavan­lıqda adama elə gəlir ki, həyat sonsuzdur. Təsəvvür belə etmirsən ömrün sonunu. O gün yaxın dostum, yazıçımız Elçinlə keç­miş günlər, düşüncələr barədə danışırdıq. Deyir, biz vaxtilə təsəvvür etmirdik ki, sən 85 yaşa çatacaqsan, mən də 80 yaşıma. Bizə elə gəlirdi ki, ən çox, 60 yaşayarıq. Allahın bir lütfüdür ki, bu yaşa gəlib çat­mışıq. 

Nə isə eləmişik biz də. Yalandan de­yim ki, heç bir şey etməmişəm? Gördü­yüm işləri bilirəm, təbii ki, qürur duyuram. Amma düşünürəm ki, vaxt israfçılığı ol­masaydı, daha böyük işlər görərdim. 

Qələmə aldı:
Anar TURAN, “Xalq qəzeti”

P.S. “Xalq qəzeti”nin kollektivi sevimli yazıçımız Anarı anadan olmasının 85 illiyi münasibətilə səmimi təbrik edir, çağdaş ədəbiy­yatımızın liderinə uzun ömür, yeni yaradıcılıq uğurları arzulayır.