Həyatımızın bütün sahələrində olduğu kimi, Azərbaycan kinosunun inkişafında da ümummilli lider Heydər Əliyevin xüsusi xidmətləri olub. Kinoşünas Aydın Kazımzadənin “Heydər Əliyev və kinematoqraf” kitabında və digər mənbələrdə bu barədə ətraflı bəhs olunur. 

Hələ ötən əsrin 50-ci illərində Heydər Əliyev İkinci Dünya müharibə­sində əsir düşmüş əfsanəvi partizan Mehdi Hüseynzadəylə bağlı qadağa­ların aradan götürülməsinə nail olub. Məhz onun səyi nəticəsində “Mixaylo” ilə bağlı məxfi materiallar araşdırıldıq­dan sonra Mehdi Hüseynzadəyə Sovet İttifaqı Qəhrəmanı adı verilib, ardınca isə gənc yazıçılar Həsən Seyidbəyli və İmran Qasımov “Uzaq sahillərdə” adlı son dərəcə maraqlı bir roman yazıblar. Həmin əsərin motivləri əsasında rejis­sor Tofiq Tağızadənin çəkdiyi eyni adlı bədii film isə böyük populyarlıq qazana­raq, dünyanın 100-dən çox ölkəsində nümayiş etdirilib.

Onu da qeyd etmək yerinə düşər ki, 1960-cı illərdə kinomuzda Heydər Əliyevin özünün prototipi görünüb. Söh­bət Cəmşid Əmirovun ssenari müəllifi, Əlisəttar Atakişiyevin rejissoru olduğu “İstintaq davam edir” (1966) tammetraj­lı bədii filmindəki Çingizov obrazından gedir. Xalq artisti Kamal Xudaverdiye­vin canlandırdığı bu obrazın timsalında Azərbaycan çekistlərinin və milisinin fəaliyyətinin, sıravi vətəndaşların sa­yıqlığının nəticəsində xarici kəşfiyyatın təxribatının üstü məharətlə açılır. 

“İstintaq davam edir” filmi istehsal olunan zaman Heydər Əliyev Dövlət Təhlükəsizlik Komitəsi sədrinin birinci müavini idi. 1967-ci ildə isə xalqımızın böyük oğlu Azərbaycan DTK-nın səd­ri vəzifəsinə gəlib. Rejissor Əlisəttar Atakişiyev onda həmkarlarına demişdi: “Gördünüzmü, mən Çingizov obrazında Əliyevi necə görürdümsə, həyatda da bu, belə oldu. Əvvəl kinoda prototipi ya­radıldı, sonra da müttəfiq respublikalar içərisində ilk olaraq Azərbaycanda Döv­lət Təhlükəsizlik Komitəsinə rəhbər milli kadr – Heydər Əliyev təyin edildi. Mən belə olacağına inanırdım” .

Ulu öndər hərtərəfli yetkin şəxsiyyət olduğu üçün sənət adamlarının yara­dıcılıq azadlığına ciddi önəm verirdi. Buna görə də “yuxarı”ların kinoya idelo­ji basqılarını neytrallaşdırırdı. O dövrdə hələ gənc olan Rüstəm İbrahimbəyov və Eldar Quliyevin “Bir cənub şəhərin­də” filmi sovet qadağaları ilə üzbəüz qalanda yaradıcı heyət Heydər Əliyev­dən yardım istəmişdi. Həmin film zərərli ekran işi kimi qiymətləndirilsə də, DTK sədri Heydər Əliyev kinolentə baxaraq müəllifləri dəstəkləmiş və əsərin ekran­lara buraxılmasına kömək etmişdir. 

1969-cu ilin iyul ayında Azərbay­can Kommunist Partiyasının 1-ci katibi postuna gələn Heydər Əliyev respub­lika həyatının bütün sahələrinə yeni ab-hava gətirib. Həmin ilin avqustunda keçirilən növbəti plenum isə respubli­kada baş verən neqativ halların aradan qaldırılmasında mühüm rol oynayıb. 1979-cu ildə Rasim Ocaqovun çəkdiyi “İstintaq” filmi də məhz Heydər Əliyevin neqativ hallara qarşı mübarizəsindən sonra ortaya çıxan ekran əsəri olub. Filmdə sovet cəmiyyətindəki mənfi hal­lar açıq şəkildə göstərilib və qanunsuz yolla varlananların fəaliyyəti ifşa edilib. Respublika rəhbəri o zaman dəbdəbəli toy mərasimlərinin keçirilməsinin əley­hinə idi. Bu məqam “İstintaq”da öz əksi­ni tapıb. Reallığı əks etdirən bu kinolent keçmiş SSRİ-yə səs salıb. Filmin yara­dıcı heyətinə – ssenari müəllifi Rüstəm İbrahimbəyova, quruluşçu rejissor Ra­sim Ocaqova, quruluşçu operator Rafiq Qəmbərova, quruluşçu rəssam Fikrət Bağırova, aktyorlar Aleksandr Kalyagin, Həsən Məmmədov və Şəfiqə Məmmə­dovaya SSRİ Dövlət Mükafatı verilib.

İnamla deyə bilərik ki, Ulu öndə­rin hakimiyyətdə olduğu ilk dönəm – 1970–1980-ci illər Azərbaycan mə­dəniyyətində sovet intibahı dövrü kimi xarakterizə olunur. Bu dönəmdə bir-bi­rinin ardınca “Nəsimi”, “Dədə Qorqud”, “Babək”, “Nizami” filmləri çəkilib. Azər­baycanın tarixi-mədəni irsini əks etdirən bu filmlər xalqımızı dünyada tanıdıb. Eyni zamanda, görkəmli dövlət xadimi və böyük yazıçı-publisist Nəriman Nəri­manovun adının üzərindən qadağaların götürülməsi də birmənalı olaraq Heydər Əliyevin xidməti olub. 

Tarixi-bioqrafik tərzdə çəkilən və Nəriman Nərimanova həsr edilən “Ul­duzlar sönmür” (1971) filminə müna­sibət bildirən Heydər Əliyev bir amili xüsusi vurğulamışdı: “Siz yəqin filmdə Hacı Zeynalabdin Tağıyev obrazını gör­dünüz. Diqqətlə baxanda bu filmdə iki obraz görünür – Nəriman Nərimanov və H.Z.Tağıyev. Bu düzgündür, yoxsa yox?”. Ulu öndər Heydər Əliyev səti­raltı mənası olan həmin sualı vermək­lə filmin yaradıcı heyətinin cəsarətinə işarə etmiş və bu gerçəyi dəstəkləmiş­di. Filmdə Tağıyev xalqı Azərbaycanın gələcəyi barədə düşünməyə çağırmış­dı. Çox güman ki, ulu öndər Heydər Əliyev qeyrətli xeyriyyəçinin adını çək­məklə bu məqamı nəzərdə tutub. 

Onu da xatırladaq ki, Ulu öndərin təşəbbüsü ilə böyük Azərbaycan şa­iri və mütəfəkkiri İmadəddin Nəsimi­nin 600 illik yubileyinin keçirilməsi ilə əlaqədar 1973-cü ildə İsa Hüseynovun ssenari müəllifi, Həsən Seyidbəylinin rejissoru olduğu “Nəsimi” filmi ekranla­ra çıxıb və Azərbaycan kinosunu daha da məşhurlaşdırıb. Film hətta xarici valyuta ilə alınan kinolentə çəkilib ki, bu da çəkilişin daha keyfiyyətli olma­sı məqsədilə edilib. “Nəsimi” filmində təkcə şairin həyatından deyil, ölkəmi­zin tarixi taleyindən də bəhs olunur. Burada Birinci İbrahim Şirvanşahın (Xalq artisti Səməndər Rzayev) tor­paqlarımızı kənar hücumlardan qoru­maq diplomatiyasından da bəhs edilir. Bu da milli dövlətçilik düşüncəsinin xalqımızda kino vasitəsilə oyadılması demək idi. 

Ulu öndərin “Babək” filmi üçün 500 min rubl məbləğində əlavə vəsait ayrıl­ması barədə göstəriş verməsi sayəsin­də rejissor Eldar Quliyevin 1979-cu ildə həmin ekran işini ərsəyə gətirməsi də xüsusi qeyd olunmalıdır. Kino xadim­ləri onu da minnətdarlıqla xatırlayırlar ki, həmin filmin Naxçıvandakı çəkilişləri zamanı Heydər Əliyev yaradıcı heyət­dən hərtərəfli köməyini əsirgəməyib, hətta rayon rəhbərliyinə plantasiyalar­da üzüm yığan insanların kütləvi səh­nələrə cəlb olunmasını tapşırıb. 

Ümummilli lider Azərbaycana rəh­bərlik etdiyi 2-ci dönəmdə də milli kino­dan qayğısını əsirgəməyib. Gərgin si­yasi proseslərin getdiyi, Qarabağın və Şərqi Zəngəzurun işğala məruz qaldığı bir vaxtda Ulu öndərin mədəniyyətə, o cümlədən, kinoya diqqəti zərrəcə azal­mayıb. İlk növbədə, o zaman, demək olar ki, dağılmış kino sənayesinin dir­çəldilməsi xüsusi qeyd olunmalıdır. Heydər Əliyev 1993-cü ilin dekabrında Dövlət Film Fondunun yaradılmasına dəstək verib. Bu da nəticə etibarı ilə Azərbaycanın kino tarxinin və filmlərin qorunub saxlanması demək idi. O za­mandan bəri bu fond bir çox ölkələr­dən Azərbaycana aid kino materialla­rını ölkəmizə gətirərək mühafizəsini təşkil edib. Ən əhəmiyyətli hadisə isə Heydər Əliyevin Azərbaycan gerçək kino tarixini rəsmən təsdiqləməsidir. Bibiheybətdə və Balaxanıda neft fon­tanı yanğınları xronikalarının tapılması ilə kinomuzun tarixi daha 18 il əvvələ – 1898-ci ilə gedib çıxıb. Bu faktın aş­kar edilməsi nəticəsində Ulu öndərin 2000-ci il dekabrın 15-də imzaladığı sərəncamla 2 avqust Azərbaycan Ki­nosu Günü elan edilib. 

Heydər Əliyev Azərbaycan kinosu­nu inkişaf etdirmək, onun təbliğinə ge­niş meydan açmaq, ölkəni kino dövləti kimi tanıtmaq məqsədilə 1998-ci ilin 3 iyul tarixində "Kinematoqrafiya haqqın­da" Azərbaycan Respublikasının Qanu­nunu imzalayıb. Bununla da Ulu öndər milli kinomuz qarşısında konkret və­zifələr, kinematoqrafiyamız qarşısında çoxillik proqram qoyub. 

Ümummilli liderin bu siyasətini uğur­la davam etdirən dövlət başçısı İlham Əliyev, bütövlükdə mədəniyyətin inkişafı naminə önəmli addımlar atır, mükəmməl proqramlar həyata keçirir. Bu da Ulu ön­dərin mədəniyyət siyasətinin təntənəsi deməkdir. 

Ceyhun MİRZƏLİ,
Əli NƏCƏFXANLI
XQ