2024-cü il ölkəmiz üçün əlamətdar və uğurlu illərdən biri kimi tarixə yazıldı. Torpaqlarının 20 faiz hissəsini azad edən, bununla da dövlət suverenliyini tam gerçəkləşdirən Azərbaycan müstəqllik dövründə ilk dəfə bütün ərazilərində ümumxalq seçkiləri – prezident və parlament seçkiləri keçirdi. Xalqımız fevral ayında 20 il ərzində ölkəmzi iqtsadi yüksəlişə və ən mühüm hədəflərə çatdıran, ən müqəddəs arzumuz olan Qarabağa sülh, əmin-amanlıq gətirən, düşmənin 30 illk işğalına son qoyan Prezident İlham Əliyevə növbəti dəfə ehtiram və etimad göstərərək yenidən ali dövlət vəzifəsinə seçdi. Sentyabr ayında isə respublikamızın ictimai-siyasi həyatında digər mühüm hadisə olan VII çağırış Milli Məclisə seçkilər reallaşdı.
Ötən il Azərbaycan BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiyasının Tərəflər Konfransının 29-cu sessiyasına (COP29) layiqli ev sahibliyi etməklə təşəbbüskar və nümunəvi təşkilatçılıq modelini ortaya qoyan dövlət kmi nüfuz və etimadını möhkəmləndirdi. 80-dən çox ölkənin dövlət və hökumət başçılarının qatıldığı tədbirdə iqlim dəyişikliyinin yaratdığı problemlər və onların qarşısının alınması üçün birgə təşəbbüs mexanizmlərini müzakirə etdi.
Maliyyə Nazirliyinin məlumatına görə, Azərbaycan iqtisadiyyatı 2024-cü ildə daha da böyüdü, yanvar-iyun ayları ərzində formalaşmış güclü fiskal-maliyyə yığımları dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinin artırılması üçün əlverişli zəmin yaratdı. Elə bu səbəbdən də 2024-cü ilin dövlət büdcəsinin gəlir və xərclərinə dəyişiklik edildi. Bunun nəticəsində büdcənin gəlirləri 6,5 faiz artırılaraq 36 milyard 388 milyon manata, xərclər isə 8,1 faiz artırılaraq 39 milyard 742,3 milyon manata çatdırıldı.
Büdcə xərcləri, ilk növbədə, əsas milli hədəfimiz olan Qarabağ və Şərqi Zəngəzurda həyata keçirilən tikinti, bərpa və yenidənqurma işlərinin daha da sürətləndirilməsinə yönəldildi. Bu maliyyə təminatı sayəsində 2024-cü ildə işğaldan azad edilmiş ərazilərdə bir sıra mühüm infrastrukturlar, yol-nəqliyyat qovşaqları, yaşayış binaları istifadəyə verildi.
Böyük Qayıdışın növbəti addımı kimi 32 illik Vətən həsrətindən sonra Azərbaycanın və İslam dünyasının
mədənyyət paytaxtı olan Şuşaya doğma sakinlərin geri qayıdışı gerçəkləşdi, Xocalı, Cəbrayıl, Xankəndi və digər ərazilərə ləyaqətli və əbədi dönüş reallaşdı. Qarabağ Universitetinin öz qapılarını azərbaycanlı tələbələrə açması ilə təhsilimizdə yeni qürurverici mərhələ başlandı.
Ümumilikdə, azad olunmuş ərazilərdə böyük quruculuq işləri çərçivəsində 2021-2024-cü illər ərzində dövlət büdcəsindən 17 milyard manatdan çox maliyyə təminatı yaradılıb. Azərbaycanın ərazi bütövlüyü gerçəkləşdiriləndən sonra bölgədə yaranmış yeni reallıqlar, həmçinin Ermənistanın silahlandırılması nəzərə alınaraq Silahlı Qüvvələrimizin döyüş hazırlığı və maddi-texniki təchizatının müasirləşdirilməsi, müdafiə qabiliyyətinin daha da gücləndirilməsi ötən ilin ən ümdə xərc prioriteti kimi diqqətdə saxlanıldı. Dövlət büdcəsində edilmiş dəyşikliklər nəticəsində müdafiə və milli təhlükəsizlik xərcləri 705 mlyon manatdan çox artırıldı.
2024-cü il sürətli iqtsadi inkşaf ili kimi xarakterizə oluna bilər. Yanvar-sentyabr aylarında ölkədə 92,8 milyard və ya əvvəlki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 4,7 faz çox ümumi daxili məhsul (ÜDM) istehsal olunub ki, əlavə dəyərin 7,1 faizi qeyri-neft-qaz sektorunda yaradılıb. Bu dövrdə ölkəmizin güclü təhlükəsizlik yastığı olan strateji valyuta ehtiyatlarının həcmi 72 milyard dolları ötüb, xarci borcumuz əhəmiyyətli dərəcədə azaldılaraq 5 milyard dollara bərabər olub.
Maliyyə Nazirliyinin məlumatında bildirilir ki, 2024-cü ilin 9 ayında dövlət büdcəsinə proqnozlaşdırılandan 0,2 faiz çox vəsait daxil olub. Büdcənin gəlirləri 53,4 milyon manat artaraq 27 milyard 737 milyon manata çatıb. Büdcə xərclərində isə proqnoz 42,2 milyon manat çox icra edilib və nəticədə xərclərin həcmi 25 milyard 174 milyon manat olub. Dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına bütün xərc sifarişləri tam və vaxtında təmin edilməklə 2 milyard 563 milyon manat məbləğində profisit yaranıb. Bütün bu müsbət makro-iqtsadi göstəricilər Azərbaycanın 2024-cü ili uğurlu və əlamətdar dövr kimi başa vurduğunu təsdiqləyir.
2025-ci ildə ölkədə ÜDM real ifadədə 3,5 faz artaraq 129,2 milyard manat, o cümlədən qeyri-neft-qaz ÜDM real ifadədə 4,9 faz artaraq 92,2 milyard manat təşkil edəcək. Bu il ÜDM-in tərkibində qeyri-neft-qaz sektorunun payının 71,3 faizə çatacağı gözlənilir. Proqnozlara əsasən, 2025-ci ildə neft-qaz sektoru üzrə ÜDM real ifadədə 0,5 faz artacaq. Dövlət büdcəsində “Azərlayt” markalı xam neftin və təbii qazın qiymət proqnozlarına müvafiq olaraq 1 barrel üçün 70 ABŞ dolları və min kubmetr üçün 242 ABŞ dolları qəbul edilməklə hesablanıb.
İqtisadiyyat Nazirliyi tərəfindən baza ssenaridə orta illk inflyasiya göstəricisi 2025-ci ildə 4,6 faiz, 2026–2028-ci illərdə isə illk orta hesabla 3,9 faiz səviyyəsində proqnozlaşdırılıb. Makroiqtisadi sabitliyin qorunması məqsədilə milli valyutanın mübadilə məzənnəsnn sabitliyi manatın ABŞ dollarına qarşı məzənnəsinin 1,7 manat səviyyəsində qalması ilə dəstəklənəcək. İqtisadi aktivliyin yüksəlməsi ilə əlaqədar əhalinin gəlirlərinin real artım tempi bu il 3,5 faz, 2026–2028-ci illərdə isə orta illik 3,6 faiz proqnozlaşdırılır.
Səhifəni hazırladılar:
Vaqif BAYRAMOV,
Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ
