ABŞ-ın paytaxtı Vaşinqtonda Xəzər Siyasət Mərkəzi tərəfindən 8-ci Trans–Xəzər Forumu keçirilib. Trans–Xəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutunun (Orta Dəhliz) inkişaf etdirilməsi məsələsinə həsr olunan forumda ABŞ rəsmiləri, səfirlər, diplomatlar, biznes nümayəndələri, akademiklər və ekspertlər iştirak ediblər. Xəzər Siyasət Mərkəzinin Prezidenti Əfqan Nifti qonaqları salamlayaraq bildirib ki, forum regionun potensialının ABŞ-dakı biznes nümayəndələrinə, dövlət rəsmilərinə və ictimaiyyətə çatdırmaq üçün vacib platformadır. Ə.Nifti Mərkəzi Asiya ölkələri və Türkiyənin forumda aktiv iştirakından məmnunluğunu ifadə edib. Eyni zamanda, Azərbaycanın Orta Dəhlizdəki rolunu diqqətə çatdıraraq Zəngəzur dəhlizinin açılması ilə birlikdə Orta Dəhlizin potensialının daha da genişlənəcəyini vurğulayıb. Xəzər Siyasət Mərkəzi rəhbərinin sözlərinə görə, ABŞ və Aİ ölkələrində də Orta Dəhlizə ciddi maraq var.

Forumda ABŞ hökuməti tərəfindən Xəzər regionunun iqtisadi və strateji əhəmiyyətinin yüksək dəyərləndirildiyi bildirilib. Bu fikrin təsdiqi olaraq son 2 il ərzində ABŞ-ın Xəzər regionu ilə ticarət dövriyyəsində idxal-ixracın hər biri 20 milyard dollar olmaqla 40 milyard dollar təşkil etdiyi vurğulanıb və Xəzər regionu boyunca ticarət əlaqələrinin genişləndiril­məsi ilə gələcəkdə bu göstəricinin daha da artacağı diqqətə çatdırılıb. 

Azərbaycanın ABŞ-dakı səfiri Xəzər İbrahim ölkəmizin Orta Dəhlizlə bağlı çoxtərəfli, üçtərəfli və ikitərəfli formatda iş apardığını bildirib. Səfir daha sonra Orta dəhlizin tarixi İpək yolunun bir hissəsi ol­duğunu qeyd edib: “Biz Orta Dəhlizə tək məhsulların daşınması perspektivindən baxmamalıyıq. Azərbaycan Xəzər–Av­ropa İttifaqı Yaşıl Enerji Dəhlizi təklifi ilə çıxış edir. Bu təklif ABŞ və Aİ tərəfindən müsbət qarşılanır. Bu da təbii ki, Orta Dəhlizdir, lakin Xəzər dənizinin bərpa­olunan enerji potensialı ilə bağlıdır. Bu dəhlizlə biz Xəzər dənizinin külək ener­jisindən istifadə edərək elektriki Avropa ölkələrinə ixrac edə bilərik. Azərbaycan bu istiqamətdə artıq Gürcüstan, Rumıni­ya və Macarıstanla anlaşma memoran­dumu imzalayıb”.

Yeri gəlmişkən, mütəxəssislərin fik­rincə, Azərbaycan Xəzər dənizində külək enerjisi üzrə yüksək potensiala malikdir. Qiymətləndirməyə görə, Xəzər dənizinin respublikamıza məxsus hissəsində külək enerjisinin ümumi texniki potensialı 157 QVt (dayazsulu hövzələrdə 35 QVt və də­rinsulu hövzələrdə 122 QVt) səviyyəsin­dədir. Bu potensialın hərəkətə gətirilməsi baxımından Prezident İlham Əliyevin “Azərbaycan Respublikasının energeti­ka sektorunda islahatların sürətləndiril­məsi haqqında” 2019-cu il 29 may tarixli sərəncamı xüsusi diqqət çəkir. Adıçəkilən sərəncamla qarşıya qoyulan vəzifələ­rin həyata keçirilməsi məqsədilə sahəyə özəl, o cümlədən xarici investisiyaların cəlb edilməsi istiqamətində Dünya Bankı Qrupuna daxil olan Beynəlxalq Maliyyə Korporasiyası ilə “Azərbaycanda dənizdə külək enerjisinin inkişafı üzrə yol xəritəsi” hazırlanması bunun bariz ifadəsidir. 

Xəzər dənizinin külək enerjisindən yararlanaraq elektrikin Avropa ölkələrinə ixrac edilməsinə gəldikdə isə qeyd edə bilərik ki, keçən ilin noyabr ayında Ma­carıstanın paytaxtı Budapeşt şəhərində “Azərbaycan, Gürcüstan, Macarıstan və Rumıniya arasında yaşıl enerjinin inkişafı və ötürülməsi sahəsində strateji tərəfdaş­lıq haqqında Saziş” imzalanıb. Ekspertlər tərəfindən “Xəzər–Qara dəniz–Avropa Yaşıl Enerji Dəhlizi” təşəbbüsünü yüksək dəyərləndirərək adları çəkilən hər iki də­nizi birləşdirən marşrutlarla Xəzərin “yaşıl enerji” potensialının Avropada təchizatın təhlükəsizliyinin gücləndirilməsinə və tə­miz enerji keçidinə yönəldən bir strateji layihə olduğu bildirilib. 

Ümumiyyətlə, bu layihə ötən müd­dətdə Azərbaycanın “yaşıl enerji”nin tə­chizatçısına çevrilmək planlarının tərkib hissə kimi diqqət çəkib. Bu dəhlizlə 4 QVt həcmində “yaşıl enerji”nin ixracı məqsə­dilə dənizdə sektorlar müəyyənləşdirilib, quruda ərazilər ayrılıb və növbəti proses­lərə start verilib. Respublikamızın “yaşıl enerji” tərəfdaşlığı ilə bağlı sözügedən məqsədin reallaşdırılması üçün bərpa­olunan mənbələrdən enerji istehsalı, bu enerjinin ötürülməsi və satışı istiqamət­lərində sıx koordinasiya olunmuş fəaliy­yətin həyata keçirilməsi nəzərdə tutulub. 

Emin BAĞIROV,
iqtisadi şərhçi

Vaşinqtonda Xəzər Siyasət Mərkə­zi tərəfindən təşkil olunmuş 8-ci Trans-Xəzər Forumunda iştirak edən Avropa Komissiyası Beynəlxalq Tərəfdaşlıq üzrə Baş direktoru Henrik Hololeyinin sözlərinə görə, son bir ildə Orta Dəh­lizlə bağlı əhəmiyyətli inkişafın şahidi olmaqdan məmnun olduğunu bildi­rib: “Bu dəhliz, həqiqətən, yeni İpək yolu olmaq istiqamətində inkişaf edir. Mərkəzi Asiya və Avropa arasında çox vacib körpü rolunu oynayır. Təbii ki, Azərbaycan bu layihənin mərkəzində­dir. Belə ki, Xəzər dənizinin şərq tərə­findən gələn bütün yollar Azərbaycan­dan keçməlidir. Burada Ələt limanının, Bakı–Tbilisi–Qars dəmiryol xəttinin həcmi xüsusi rol oynayır”.

Avropa Komissiyası rəsmisi isə bil­dirib ki, bu layihə 10-dan çox ölkəni, o cümlədən Avropa ölkələrini və Ukray­nanı bir araya gətirir: “Həmçinin Orta Dəhliz kimi tanınan bu layihə siyasi gündəlikdə əhəmiyyətli yerə malikdir. Bu istiqamətdə bir çox işlər görülüb və görülməkdə davam edir. Aİ bu xəttin Avropa ilə Asiya arasında müasir, da­vamlı, sərfəli və səmərəli bağlantı ol­ması üçün tərəflərlə işləməyə davam edir”.

Güründüyü kimi, çıxışlarda Orta Dəhlizin inkişafında Azərbaycanın rolu yüksək qiymətləndirilir, eyni zamanda, bu istiqamətdə Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı və Bakı–Tbilisi–Qars dəmiryol xəttinin (BTQ) önəmi diqqətə çatdırılır. 

Qeyd edək ki, Bakı Beynəlxalq Də­niz Ticarət Limanı 2015-ci ildə Bakı Li­manının bazasında qurulub. Yük, neft və bərə terminallarından ibarət infrast­rukturun nizamnamə kapitalı 16 min manat olub. 2018-ci il mayın 14-dən etibarən isə Prezident İlham Əliyevin iştirakı ilə açılışı reallaşan yeni Bakı Li­manının 1-ci fazada yükaşırma poten­sialı 15 milyon tona, o cümlədən 100 min TEU konteynerə çatdırılıb. İkinci fazanın yekunlaşdırılmasından sonra isə limandan ildə 25 milyon tona qədər yükün aşırılacağı, 500 min TEU kon­teynerin keçə biləcəyi planlaşdırılıb. 

Prezident İlham Əliyev müsahi­bələrinin birində Azərbaycanın son 10 il ərzində Xəzər dənizində ən böyük ticarət limanlarından birini inşa etdi­yini bildirib. Dövlətimizin başçısı daha sonra hazırda ölkəmizin regionun əsas nəqliyyat və logistika mərkəz­lərindən birinə çevrildiyini, bütün yol infrastrukturu kimi, Bakı Limanının da imkanlarının genişləndirilməsi zərurə­tinin yarandığını diqqətə çatdırıb. 

“Şərq–Qərb” və “Şimal–Cənub” beynəlxalq nəqliyyat qovşaqlarının kəsişməsində yerləşən, yüksək tex­niki imkanlara malik, əməliyyatlar sahəsində nümunəvi rəqəmsal və “yaşıl həllər” tətbiq olunduğu limanın yükaşırma həcmi hər il artır. Eyni za­manda, dünyada formalaşan yeni reallıqlar fonunda tranzit dövlət kimi Azərbaycana getdikcə böyük tələb for­malaşır və bu amil də ölkəmizin ən bö­yük dəniz qapısı, logistika mərkəzi olan Bakı Limanına yüklərin cəlbini çoxaldır. 

Orta Dəhlizin inkişafında BTQ də­miryol xəttinin oynadığı rola gəldikdə isə qeyd edə bilərik ki, bu infrastruk­tur region ölkələrinin ticarət əlaqələ­rinin artırılmasında, yükdaşımalarda vaxta və vəsaitə qənaət olunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir. BTQ dəmiryolu vasitəsilə yükdaşımaların artması Asiya ilə Avropanı birləşdirən Orta Dəhlizin cəlbediciliyinin və rəqa­bətqabiliyyətliliyinin də güclənməsinə müsbət təsir göstərir. 

Beləliklə, Vaşinqtonda keçirilən 8-ci Trans-Xəzər Forumunda Orta Dəhlizlə bağlı səsləndirilən fikirlərdən belə qə­naət hasil olunur ki, ABŞ bu infrastruk­turun inkişafına böyük maraq göstərir. Birləşmiş Ştatların Xəzər regionu ilə ticarət dövriyyəsinin son iki ildə 40 mil­yard dollar təşkil etməsi də Orta Dəhli­zin əhəmiyyətini sübuta yetirir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ