“Çıraq” platformasının istismara verilməsindən 26 il ötür

Bugünlərdə Azərbaycan neft-qaz sənayesi üçün son dərəcə əlamətdar olan daha bir möhtəşəm hadisənin ildönümüdür. Noyabrın 12-də “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində ilkin neftin hasil edildiyi “Çıraq” platformasının istismara verilməsinin 26-cı ili tamam olur. 

“Azəri-Çıraq-Günəşli” yataqlar blokun­da hasilatın başlanması, həm də Azər­baycanın yeni neft strategiyasının uğurla­rının başlanğıcı idi. Təsadüfi deyil ki, bu əlamətdar hadisə ölkəmizin neft sənaye­sinin tarixinə möcüzənin reallığa çevrildi­yi gün kimi düşüb. “Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından keçən üç il ərzində Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti, qəhrəman neftçilərimizin xarici tərəfdaşları ilə birlik­də həyata keçirdikləri nəhəng tikinti-qu­raşdırma işləri, həqiqətən, möcüzəyə bə­rabər idi. Mütəxəssislərin qənaətinə görə, belə bir qısa zaman kəsiyində dənizdə və quruda hərtərəfli infrastruktur yaratmaqla çətin dəniz şəraitində neft hasilatına baş­lamaq heç də asan deyil. Bu möhtəşəm uğur Azərbaycanın yeni neft strategiyası­nın həqiqiliyinin əsl təntənəsi idi. 

“Çıraq” platformasından ilk neft 1997-ci il noyabrın 7-də hasil edilsə də, bu mühüm hadisə ümummilli lider Heydər Əliyevin həmin il oktyabrın 27-də imza­ladığı fərmana əsasən noyabrın 12-də dövlət səviyyəsində qeyd olundu. Həmin gün ölkəmizin rəsmi dövlət və hökumət üzvlərinin, Azərbaycan Beynəlxal Əmə­liyyat Şirkətinin nümayəndələrinin, eləcə də xarici ölkələrdən gəlmiş qonaqların iş­tirakı ilə “Çıraq” platformasında təntənəli mərasim keçirildi. Tədbirdə bu möhtəşəm tarixin yaradıcısı ulu öndər Heydər Əliye­vin şəxsən iştirak etməsi isə olduqca qü­rurverici idi. 

Azərbaycanın yeni neft strategiyası­nın möhtəşəm uğurunun müjdəsini xalqı­mıza çatdıran ümummilli lider Heydər Əliyev həmin təntənəli mərasimdə çıxış edərək bu əlamətdar tarixi hadisənin, əldə edilən nailiyyətlərin Azərbaycanın dövlət müstəqilliyinin qazanılmasından sonra mümkün olduğunu söyləyərək demişdir: “Çıraq” neft yatağında üç il müddətində yaradılmış platforma möcüzədir. İnsanı, həqiqətən, təəcübləndirir. Çünki bu, Xəzər dənizində olan başqa platformalardan, estakadalardan öz müasir texnikası, tex­nologiyası ilə fərqlənir. Bu platformanı görən adam heyran olur. Çünki bu, böyük bir kombinatdır, zavoddur. Demək olar ki, böyük bir şəhərdir. Burada insanlar yaşyır da, işləyir də. Burada insanlar neft çıxar­mağa başlayıblar”.

Xatırladaq ki, suyun 120 metr dərinli­yində quraşdırılmış “Çıraq-1” platforması Azərbaycan neftçilərinin gücü ilə ötən əs­rin 80-ci illərinin sonlarında inşa olunub. Lakin SSRİ-nin dağılması ilə əlaqədar burada işlər yarımçıq dayandırılıb. Yalnız “Əsrin müqaviləsi”nin ilkin neft layihəsi çərçivəsində platforma dünya standartla­rına uyğun yenidən modernləşdirildikdən sonra burada neftin və səmt qazının ha­silatına başlamaq mümkün olub. İstismar quyularının sayının artması isə platforma­da illik neft hasilatını 6 milyon tona çatdır­mağa imkan yaradıb. 

“Əsrin müqaviləsi”nin ilkin neft layihəsi çərçivəsində, həmçinin “Çıraq”dan çıxarı­lan nefti sahilə nəql etmək məqsədilə 176 kilometrlik və səmt qazını Neft Daşların­dakı kompressor stansiyasına çatdırmaq üçün 48 kilometrlik sualtı boru kəmərləri çəkilib. Xam nefti qəbul edib onu texno­loji prosesdən keçirərək ixraca yönəltmək məqsədilə dünyanın ən nəhəng qurğula­rından sayılan Səngəçal terminalı da ilkin neft layihəsi çərçivəsində inşa olunmuş mühüm infrastruktur obyektidir. 1997-ci il noyabr ayının 12-də ulu öndər Heydər Əliyevin iştirakı ilə Səngəçal terminalının da təntənəli açılış mərasimi keçirilib. Belə­liklə, Azərbaycan nefti Bakı–Novorossiysk ixrac boru kəməri ilə Şimal istiqamətinə axmağa başlayıb. 

“Çıraq” platforması həmin vaxtdan in­diyədək, təmir və profilaktika üçün ayrıl­mış işlər istisna olmaqla, fasiləsiz işləyib. Ötən müddətdə burada 16 hasilat və 6 injektor quyusu qazılıb. Hazırda istismar quyularının 12-dən neft çıxarılır. 23 il ər­zində “Çıraq” yatağından 774 milyon ba­rel və ya 105 milyon ton neft hasil olunub. Bu da AÇG-nin ümumi hasilatının beşdə birindən bir qədər çoxdur. Yeri gəlmiş­kən, AÇG-nin operatoru olan BP şirkəti o vaxtdan bəri bu yataqlarda 5 əlavə hasilat platforması inşa edib. Həmin platformalar­dan isə indiyədək 567,3 milyon ton neft çıxarılıb. 

İlham ŞABAN,
Neft Araşdırmaları Mərkəzinin rəhbəri

“Çıraq” strukturu Azərbaycan geo­fizikləri tərəfindən 1959-cu ildə seys­mik kəşfiyyatın “əks olunmuş dalğa üsulu” ilə aşkar edilib. Burada ilk axta­rış-kəşfiyyat quyusunun qazılmasına 1984-cü il yanvarın 17-də “Xəzərdə­nizneftqazsənaye” Ümumittifaq İsteh-salat Birliyi tərəfindən başlanılıb. Qaz­ma işləri “Şelf-2” yarımdalma üzən qazma qurğusu vasitəsilə həyata keçi­rilib. 2 min 930 metr dərinlikdə məhsul­dar laylar uğurla aşkar olunub, gündə­lik debit göstəriciləri 222 ton neft və 20 min kubmetr qaz təşkil edib.

Beləliklə, 1985-ci ildə Xəzərin Azərbaycan sektorunun dərin his­səsində yeni neft və qaz yatağı kəşf olunub. Açılan yatağın özəlliyi ondan ibarət idi ki, Azərbaycan neftçiləri onu ilk quyu ilə kəşf etməyə nail olmuşdu­lar. Bu, neft kəşfiyyatı sahəsində nadir hadisələrdən biri kimi qiymətləndirilir. 

Sovet dövründə açılan bu yataq “Koveroçkin” adlandırılıb. Müstəqillik dövründə isə yatağa “Çıraq” adı ve­rilib. “Əsrin müqaviləsi” çərçivəsində “Çıraq-1” platformasından qazılmış A-01 quyusu 1997-ci il noyabrın 12-də Fasilə lay dəstəsindən 1648 ton gün­dəlik hasilatla istismara qəbul edilib. 

Bəs “Əsrin müqaviləsi” üzrə hasila­tın başlanması Azərbaycana nə verdi? İlk növbədə, xarici investorlarda dünya bazarına birbaşa çıxışı olmayan Azər­baycanın neft və qaz sənayesinə gələ­cək yatırımlar üçün bir inam yarandı. Nəticədə, bu müqavilədən sonrakı illərdə SOCAR-la xarici neft şirkətləri arasında daha 36 müqavilə imzalandı və ümumilikdə, Azərbaycanın neft-qaz sektoruna 101 milyard dollar xarici sərmayə qoyulmasına gətirib çıxardı. 

İkincisi, Azərbaycan dövləti indiyə­dək AÇG-dən 170 milyard dollara yaxın qazanc əldə edib. 

Üçüncüsü, AÇG-dəki uğur əldə edilməsəydi, “Şahdəniz” yatağında ha­sil edilmiş qazın regional bazarlardan kənara çıxması çox mürəkkəb bir iş olardı. Çünki məhz Azərbaycanın əsas ixrac boru kəmərinin çəkilməsi vaxtı ilə “Şahdəniz-1” layihəsi üzrə Türkiyəyə qədər ilk qaz ixrac kəmərinin inşa edil­məsi üçün zəmin yarandı və daha son­ra Cənub Qaz Dəhlizi reallaşdı. 

Dördüncüsü, Azərbaycanın məhz AÇG-dən əldə etdiyi gəlirlər onun iq­tisadi müstəqilliyi üçün möhkəm əsas yaratdı və bu uğurlu tendensiya hazır­da da davam edir. 

Beşincisi, AÇG-dən gələn gəlirlərin effektiv xərclənməsi nəticəsində Azər­baycan iqtisadi, siyasi və hərbi gücü­nü artırmağa, xarici iqtisadi əlaqələrini genişləndirməyə nail oldu. Daha sonra isə ölkəmiz siyasi nüfuzunu artıraraq beynəlxalq aləmdə hörmətlə yanaşılan bir dövlətə çevrildi. Nəhayət, regionun sabit inkişaf edən ölkəsinə çevrilməsi Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin tam şəkildə bərpasına gətirib çıxardı.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ