8 ayda ölkədə 70 milyard 372 milyon manatlıq ÜDM istehsal olunub

Prezident İlham Əliyevin rəhbərliyi ilə son 20 il ərzində həyata keçirilən mükəmməl islahatlar konsepsiyası sayəsində ölkəmiz iqtisadi tərəqqiyə nail olub. Azərbaycan dünya birliyində mövqeyini köklü surətdə möhkəmləndirib, bununla da inkişaf etmiş güclü dövlətlər sırasında yer almağa zəmin yaradıb. Dövlətimizin başçısının yürütdüyü uğurlu, qətiyyətli siyasət, gerçəkləşdirilən dövlət proqramları və makroiqtisadi layihələr Azərbaycan iqtisadiyyatının daha uca zirvələrə qalxmasını reallaşdırıb. 

Respublikamız bu gün 2022‒2030-cu illəri əhatə edən strateji inkişaf mər­hələsini yaşayır. Bu strateji dövrdə yeni nəsil struktur və institusional islahatlar vasitəsilə iqtisadi artımın müasir və da­yanıqlı mənbələrinin hərəkətə gətirilməsi, milli iqtisadiyyatın innovasiya yönümü­nün və maliyyə dayanıqlığının daha da gücləndirilməsi, ölkə iqtisadiyyatının qlo­bal dəyər zəncirinə səmərəli inteqrasiya yolu ilə Azərbaycan dövləti öz qüdrətini daha da artırmaq, yüksək rifah cəmiy­yətinin qurulması istiqamətində yeni hə­dəfləri gerçəkləşdirmək əzmindədir. Bü­tün bu vəzifələr isə “Azərbaycan‒2030: sosial-iqtisadi inkişafa dair Milli Priori­tetlər”ə söykənən “2022‒2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası”nda öz aydın ifadəsini tapıb. Məsələn, sənəddə 2026-cı ilin sonuna kimi iqtisadi artımın tamamilə yeni keyfiyyət amilləri bazasın­da formalaşdırılması, xüsusilə prioritet sahələrdə artım templərinin sürətləndi­rilməsi, iqtisadiyyatın və məşğulluğun dayanıqlığının daha da gücləndirilməsi mühüm məqsədlər sırasında yer alıb. 

Qarşıya qoyulan vəzifələrin yüksək səviyyədə həyata keçirilməsinə isə son 10 ildə gerçəkləşdirilən genişmiqyaslı islahatların uğurlu nəticələri əsaslı təsir göstərib. Belə ki, bu müddətdə ölkə iqtisadiyyatında makroiqtisadi sabitlik və dayanıqlıq təmin edilib, sosial rifahı dəstəkləyən iqtisadi artıma nail olunub. Milli iqtisadiyyatın aparıcı sahələrində müasir texnologiyaların geniş tətbiqi və keyfiyyətli insan kapitalının cəlbi sayəsin­də məhsuldarlıq xeyli artıb, iqtisadiyyat sürətlə şaxələnib və daxili istehsal qlobal dəyər zəncirinə effektiv inteqrasiya edib. Azərbaycan 4-cü Sənaye İnqilabının ak­tiv mərkəzlərindən biri olmaqla xarici in­vestorlar üçün böyük fürsətlər məkanına çevrilib. Bu dövrdə milli iqtisadiyyat 15 faiz böyüyüb, qeyri-neft-qaz ümumi daxili məhsul (ÜDM) isə 1,4 dəfə artıb. 2011-ci illə müqayisədə qeyri-neft-qaz ixracının 78,3 faiz yüksəlməsinə nail olunub. 

Həyata keçirilən köklü struktur–ins­titusional islahatlar nəticəsində millii qtisadiyyatın strukturu dəyişib, qey­ri–neft sektorunun payı xeyli yüksə­lib. 2012‒2021-ci illərdə qeyri-neft-qaz ÜDM-i hər il orta hesabla 3,5 faiz artaraq 2011-ci ildəki 25,4 milyard manatdan 2021-ci ildə 57,8 milyard manata, qey­ri-neft-qaz sektorunun payı isə 2011-ci ildəki 48,8 faizdən 2021-ci ildə 62,2 faizə çatıb. 

ÜDM-lə bağlı yüksək dinamika bu ilin ötən aylarında da diqqət çəkib. Dövlət Statistika Komitəsindən aldığımız məlu­mata görə, cari ilin 8 ayında ölkədə 70 milyard 372 milyon manatlıq və ya əvvəl­ki ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 0,7 faiz çox ÜDM istehsal olunub.

İqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 2,2 faiz azalıb, qeyri-neft-qaz sektorunda isə 3,4 faiz artıb. ÜDM isteh­salının 42,8 faizi sənaye, 9,4 faizi ticarət, 6,1 faizi nəqliyyat, 6 faizi kənd təsərrüfatı, 4,9 faizi tikinti, 2,3 faizi turistlərin yerləş­dirilməsi və ictimai iaşə, 1,6 faizi infor­masiya və rabitə sahələrinin, 17,7 faizi digər sahələrin payına düşüb, məhsula və idxala xalis vergilər ÜDM-in 9,2 faizini təşkil edib. Əhalinin hər nəfərinə düşən ÜDM 6 milyon 938 manata bərabər olub.

Yeri gəlmişkən, Dünya Bankının 2023-cü il üçün “Qlobal İqtisadi Pers­pektivlər” hesabatında Azərbaycan üzrə verilən proqnozlarda real ÜDM-in artım tempi müsbət olaraq qalır. Həmin sənəd­də bu il Azərbaycan iqtisadiyyatında ar­tımın dünya ilə müqayisədə 1,1 faiz, Av­ropa və Mərkəzi Asiya (ECA) regionu ilə müqayisədə isə 2,7 faiz daha yüksək ola­cağı gözlənilir. İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya Mərkəzinin məluma­tına görə, 2022-ci ilin iyun ayı proqnoz­larından faiz bəndi ilə müqayisədə Azər­baycan 2023-cü il üzrə bütövlükdə ECA regionunda real ÜDM-də müsbət artım göstərməsi proqnozlaşdırılan 4 ölkədən biridir.

Yuxarıda qeyd etdik ki, cari ilin yan­var–iyul aylarında iqtisadiyyatın neft-qaz sektorunda əlavə dəyər 2,2 faiz azalsa da, qeyri neft-qaz sektorunda 3,4 faiz ar­tıb. Hesabat dövründə ÜDM-in artımını qeyri-neft-qaz sektorunun inkişafı şərt­ləndirib. Başqa sözlə, respublikada ar­tımın əsas mənbəyini qeyri-neft-qaz sek­toru və qeyri-neft-qaz idxalı təşkil edib. Şübhəsiz ki, bu məsələdə xarici inves­tisiyaların, qabaqcıl texnologiyaların və idarəetmə təcrübəsinin də rolu mühüm önəm daşıyıb. Ölkədə bərqərar olan si­yasi və makroiqtisadi sabitlik, investorla­rın hüquqlarının etibarlı qorunması, əlve­rişli coğrafi mövqe, zəngin təbii ehtiyatlar, yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi Azərbaycanı xarici investisiyalar üçün ən cəlbedici ölkələrdən birinə çevirib.

Onu da qeyd edək ki, ekspertlər tərəfindən qeyri-neft-qaz sektorunun inkişafı sayəsində onun ÜDM-də pa­yının Azərbaycanın ən yaxın tarixində maksimuma çatacağı bildirilir. Məsələn, “Qazprombank”ın nümayəndəsi Gülnarə Xaydarşina Qarabağda yeni layihələr və Azərbaycanın Avrasiya regionunda ar­tan logistik əhəmiyyəti sayəsində qeyri-neft-qaz sektorunun hazırkı inkişaf tempi saxlanılmaqla 2024-cü ilə qədər onun ÜDM-də payının 70 faizə yaxınlaşacağı vurğulayır. O, eyni zamanda, bu göstə­ricinin Azərbaycanın ən yeni tarixindəki maksimum səviyyəyə uyğun olacağını diqqətə çatdırır. 

Bu məqamda onu da qeyd edək ki, 2026-cı ilə qədər Qarabağda layihələrə təxminən 10 milyard ABŞ dolları (ÜDM-in 18 faizi) sərmayə qoyulması planlaşdırı­lır, xarici investorlar (o cümlədən Türkiyə, Birləşmiş Ərəb Əmirlikləri, İtaliya, Böyük Britaniya və Rusiya) fəal şəkildə cəlb olu­nur.

İnfrastrukturun və sosial əhəmiy­yətli obyektlərin modernləşdirilməsi ilə yanaşı, qeyri-neft-qaz məhsullarının is­tehsalına, habelə ixracına yönələn yeni sənaye və iqtisadi zonaların yaradılması istiqamətində həyata keçirilən uğurlu la­yihələr də ÜDM istehsalının artmasında önəmli rol oynayır.

Şübhəsiz ki, bu məsələdə qabaqcıl texnologiyalardan və idarəetmə təcrübə­sindən səmərəli yararlanmaq da böyük əhəmiyyətə malikdir. Bundan başqa, ölkədə hökm sürən siyasi və makroiqtisa­di sabitlik, investorların hüquqlarının eti­barlı qorunması, əlverişli coğrafi mövqe, zəngin təbii ehtiyatlar, yüksək ixtisaslı işçi qüvvəsi Azərbaycanı xarici sərmayələr üçün ən cəlbedici dövlətlərdən biri kimi tanıdır. 

Nihat ƏLİYEV,
iqtisadçı-ekspert

İqtisadiyyatın şaxələndirilməsi is­tiqamətində həyata keçirilən tədbir­lərin məntiqi nəticəsi olaraq, 2010-cu ildə respublikamızın qeyri-neft sekto­runda 18,4 milyon manatlıq məhsul istehsal edildiyi halda, çoxsaylı mən­fi şokların təsiri ilə mübarizə aparan qlobal iqtisadiyyatın indiki həssas dövründə qeyri-neft-qaz sənayesin­də artım neft-qaz sənayesindəki ar­tımı üstələyib. Mövcud sahədə əlavə dəyər 2023-cü ilin ilk yarısında 6,5 faiz artıb. Ümumi olaraq isə qeyri-neft sektorunda 3 faizdən çox artım müşa­hidə olunub.

Təbii ki, qeyri-neft sektorunun in­kişafında şaxələndirmə siyasəti ilə yanaşı, ardıcıl və sistemli surətdə gerçəkləşdirilən sənayenin inkişafına dair Dövlət Proqramı da əhəmiyyətli rol oynayıb. Bu önəmli sənəd ənənəvi sənaye sahələri ilə yanaşı, iqtisadiy­yatımız üçün yeni olan kosmik, mü­dafiə, gəmiqayırma, alternativ enerji və digər sahələrin, həmçinin müasir istehsal infrastrukturuna malik sənaye zonalarının inkişafını da sürətləndirib. Nəticədə respublikamızın ixrac qabi­liyyəti davamlı şəkildə güclənib, idxalı əvəz edən məhsulların istehsalının ar­tırılması reallaşıb. 

Bu, statistik göstəricilərdə də öz aydın ifadəsini tapıb. Məsələn, indiyə­dək mövcud sahədə 10,23 milyard manat dəyərində məhsul satışı həyata keçirilib və onun 3,35 milyard manatlıq hissəsi ixrac edilib. Cari ilin ilk yarısın­da isə 1,4 milyard manatlıq məhsul satılıb ki, bunun da 33,6 faizi ixracın payına düşüb. Bugünədək sənaye zonalarında ümumi investisiya dəyəri 7,18 milyard manat olmaqla 131 sa­hibkarlıq subyektinə rezident statusu verilib və onlardan 68-i, yaxud 51,9 faizi istehsal fəaliyyətinə başlayıb. Sənaye zonalarına 6,56 milyard ma­nat investisiya yatırılıb və 10 min 600-dən çox daimi iş yeri açılıb. 

Onu da qeyd edək ki, hazırda sənaye zonaları və aqroparklarda iş adamları üçün stimullaşdırıcı biznes və investisiya mühiti yaradılıb. Səna­ye parklarında qeydə alınan hər bir re­zident 10 il müddətinə əmlak, torpaq, gəlir və ya mənfəət vergilərindən, is­tehsal məqsədilə idxal etdikləri texni­kanın, texnoloji avadanlıqların və qur­ğuların idxalı zamanı ƏDV-dən və 10 il müddətinə gömrük rüsumlarından azad olunub. 

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”