XIX əsrdə Azərbaycanda maarifçilik hərəkatı ölkəmizin ictimai-siyasi həyatında mühüm bir hadisə ki­mi yadda qaldı. Bu dövrdə cəhalətə, dini fanatizmə və sosial ədalətsizliyə qarşı çıxan maarifçi ziyalılar xal­qın elmə, təhsilə və mədəni inkişafa yiyələnməsini əsas hə­dəf seçdilər. Böyük maarifpərvər ziyalı Həsən bəy Zər­­dabi bu hərəkatın öncüllərindən biri kimi çıxış edə­rək xalqın oyanışı və tərəqqisi uğrunda yorul­ma­dan ça­lış­dı. Onun yüksək amallar uğrunda apardığı mü­ba­ri­zə­nin nəticəsi olaraq ilk milli mət­bua­tımızın əsa­sı qoyuldu.

İmperiya əsarəti dövründə mövcud olan bütün çə­tinliklərə, senzura və təzyiqlərə baxmayaraq, böyük maarifçi və vətənpərvər ziyalı Həsən bəy Zərdabi 1875-ci il iyulun 22-də ilk nömrəsi nəşr olunan “Əkinçi” qəzeti vasitəsilə xalqın milli kimliyini ifadə et­məyə müvəffəq oldu. “Əkinçi” təkcə bir qəzet de­yil­di, bu nəşr uzun illər boyu susdurulmuş bir xalqın sə­si, milli düşüncənin təməli və maarifçilik ide­ya­la­rı­nın car­­çısı idi. Həsən bəy Zərdabi bu qəzet vasitəsilə cə­­ha­lə­tə, geriliyə və xurafata qarşı mübarizə apardı, xalqı el­mə, təhsilə və milli oyanışa səslədi. “Əkinçi”nin nəşri Azər­baycan milli mətbuatının başlanğıcı olmaq­la ya­na­şı, xalqın milli şüurunun formalaşmasında mü­hüm rol oy­nadı, gələcəkdə baş verəcək azadlıq və müs­­tə­qillik ide­yalarının toxumlarını səpdi.

“Əkinçi” qəzeti yalnız bir mətbuat orqanı deyil, ey­ni zamanda xalqın tribunası, onun duyğularının, dü­­şüncələrinin və arzularının ifadə olunduğu bir meydan idi. Bu nəşr Azərbaycanda xalqı düşünən, onun dər­­dini çəkən, gələcəyi üçün narahat olan ziyalıları və maarif­­pərvərləri bir araya toplamağı bacardı. Təx­mi­nən iki illik fəaliyyəti dövründə “Əkinçi” qəzeti Azər­bay­can xalqının ictimai şüurunun formalaşmasında müs­­təsna xidmətlər göstərdi.

Eyni zamanda “Əkinçi” qəzetinin təsiri ilə
 Azər­bay­canın maarifpərvər ziyalıları daha da fəallaşdı, cə­miy­yətdə milli düşüncə və oyanış prosesi sürətləndi. Həsən bəy Zərdabinin başladığı bu iş, sonrakı illərdə Cəlil Məmmədquluzadə, Firidun bəy Köçərli, Üzeyir bəy Hacıbəyli kimi görkəmli, tarixi şəxsiyyətlərin fəaliyyətinə böyük təsir göstərdi.

Məhz “Əkinçi” ilə başlanan yolla mütərəqqi zi­ya­lı­larımızın sayəsində Azərbaycanın milli intibah döv­rü­nün təməli qoyuldu, mədəniyyət, ədəbiyyat və təh­sil sahələrində yeni bir mərhələnin başlanğıcı yarandı.

“Əkinçi” təkcə dövrünün maarifçilik ideyalarının daşıyıcısı olmaqla kifayətlənmədi, həm də gələcəkdə Şərqin ilk dünyəvi və demokratik dövləti kimi tarixə düşəcək Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin ideoloji tə­­məllərinin formalaşmasında mühüm rol oynadı. “Əkinçi” fəaliyyəti ilə milli istiqlal yolunun ilk bə­ləd­çisi ol­du və Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin qurul­ma­sın­da və fəaliyyətində əhəmiyyətli rol oynadı.

Azərbaycan Xalq Cümhuriyyətinin süqutundan son­ra, ölkəmiz uzun müddət sovet imperiyasının tər­ki­bində əsarət və ideoloji basqılar altında yaşadı. Bu dövrdə milli düşüncə, azad fikir və sərbəst mətbuat məh­dudlaşdırıldı. Nəhayət, 1991-ci ildə Azərbaycan ye­nidən müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra əsarət il­lərinin yaratdığı səssizliyi aradan götürüldü və öl­kə­mizdə azad mətbuat yaranmağa başladı.

Ulu Öndər Heydər Əliyevin ikinci dəfə siyasi ha­ki­miy­yətə qayıdışından sonra Azərbaycanın müs­tə­qil mətbuatı yeni bir inkişaf dövrünə qədəm qoydu. Öl­kədə ictimai-siyasi sabitlik bərpa olunduqca söz və ifa­də azadlığı sahəsində də mühüm islahatlar həyata keçirildi. Ən mühüm addımlardan biri mətbuatda senzuranın ləğvi oldu. Bu tarixi qərar azad mətbuatın in­kişafı üçün mühüm hüquqi zəmin yaratdı. Azad sö­zə olan basqılar aradan qaldırıldı, dövlət orqanlarının media ilə əməkdaşlığı inkişaf etdi. Ülu öndər Heydər Əliyev hakimiyyəti dövründə dövlətin mətbuata mü­nasi­bə­tin­də diqqət və qayğı əsas prinsipə çevrildi. Medianın mad­di-texniki bazasının gücləndirilməsi, jurnalist­lə­rin hüquqlarının müdafiəsi və peşəkarlığın artırıl­ma­sı istiqamətində atılan addımlar müstəqil mətbuatın sağ­lam şəkildə inkişafına yol açdı.

Daha sonrakı illərdə bu sağlam ənənə Prezident İlham Əliyev tərəfindən uğurla davam etdirildi. Azad və obyektiv medianın cəmiyyətdəki rolu daha da də­rin­ləşdi, dövlət tərəfindən mətbuatın inkişafına gös­tə­ri­lən diqqət və qayğı artırıldı. Prezident İlham Əliyev me­dianı cəmiyyətin ayrılmaz bir hissəsi, dövlətlə xalq ara­sında körpü rolunu oynayan önəmli bir sahə kimi dəyərləndirdi. Jurnalistlərin sosial rifahının, xüsusilə də mənzil şəraitlərinin yaxşılaşdırılması və evlə təmin olunmaları istiqamətində mühüm addımlar atıldı. Bu, döv­lətin mətbuata olan münasibətinin yalnız sözlə de­­yil, əməli dəstəklə müşayiət olunduğunu bir daha nü­mayiş etdirdi. Görülən tədbirlər nəticəsində media sa­həsində peşəkar və azad jurnalistikanın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradıldı. Bütün bu uğurların mən­tiqi nəticəsi olaraq, şərəfli və keşməkeşli bir yol keç­­­miş, öz üzərinə düşən tarixi missiyanı ləyaqətlə ye­­­rinə yetirmiş Azərbaycan Milli Mətbuatı bu gün özü­­nün inkişaf dövrünü yaşayır. Hal-hazırda 150 illik yubileyinə doğru addımlayan milli mətbuatımız ta­rix boyu qazandığı dəyərləri və təcrübəni qoruyaraq ye­ni dövrün çağırışlarına uyğun şəkildə fəaliyyətini da­vam etdirir. Mətbuatımız təkcə informasiya daşı­yı­cı­sı deyil, həm də Vətənə, dövlətə və millətə sədaqət kimi unikal dəyərlərin daşıyıcısıdır. Peşəkarlıq, ob­yek­­­tivlik və ictimai məsuliyyət prinsiplərinə əsas­la­nan bu mətbuat ənənəsi, Azərbaycan cəmiyyətinin maarif­lənməsi, milli birliyin möhkəmləndirilməsi və dövlətçiliyimizin gücləndirilməsi yolunda mühüm rol oynayır.

Xumar Məmmədova,   
Naxçıvan MR Ali Məclisinin deputatı, Naxçıvan Dövlət Universitetinin dosenti