ŞƏRİF MAHALOV – 85

Azərbaycanın unudulmaz tibb alimləri sırasında həm uğurlu elmi– pedaqoji, həm də şəfaverici bir təbib kimi tanınan, uzun müddət Azərbaycan Tibb Universitetinin Nevrologiya kafedrasına rəhbərlik etmiş, Azərbaycan Nevroloqlar Assosiasiyasının və Epilepsiya ilə Mübarizə beynəlxalq Liqası Azərbaycan bölməsinin prezidenti, Əməkdar elm xadimi, Əməkdar həkim, tibb elmləri doktoru, professor Şərif İslam oğlu Mahalov əgər bu günümüzə qədər yaşasaydı, onu qəlbən sevənlərin, iş yoldaşlarının, sadiq yetirmələrinin, şəfa verdiyi çoxsaylı pasiyentlərinin, istəkli övladları və nəvələrinin, bütün yaxınlarının əhatəsində şərəfli 85 illik yubileyini böyük iftixar hissi ilə qeyd edərdi. Təəssüf ki, 4 il əvvəl - 81 yaşında dünyasını dəyişdi.

Ş.Mahalov 1939-cu il sentyabrın 15-də Qax ra­yonunun İlisu kəndində anadan olub, 1947-ci ildə həmin rayondakı 7 illik beynəlmiləl məktəbin I sin­finə gedib, 1951-ci ildə təhsilini Zaqatala şəhərindəki 2 saylı orta məktəbdə davam etdirib. Orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirərək, 1958-ci ildə Samara Dövlət Tibb İnstitutunun müalicə fakültəsinə qəbul olunub. O, 1960-cı ildə ali tibb təhsilini N.Nərimanov adına Azərbaycan Dövlət Tibb İnstitutunda davam etdirib. 1964-cü ildə institutu bitirib və elə həmin il Zaqata­la xəstəxanasında işə başlayıb. Bir müddət sonra isə Ş.Mahalov Əziz Əliyev adına Azərbaycan Dövlət Həkimləri Təkmilləşdirmə İnstitutunda kurs keçərək nevroloq ixtisasına yiyələnib.

Ş.Mahalov dörd il orada praktik həkim vəzifə­sində çalışdıqdan sonra ATİ-nin Sinir xəstəlikləri kafedrasında aspiranturaya qəbul olunub. Fitri isteda­da malik gənc vaxtından əvvəl dissertasiya müdafiə edərək tibb elmləri namizədi elmi dərəcəsinə layiq görülüb. 

Ötən əsrin 80-ci illərində ümummilli lider Heydər Əliyevin gənclərə göstərdiyi diqqət və qayğı sayəsin­də N.İ.Piroqov adına II Moskva Dövlət Tibb İnstitu­tunun doktorantı olub. 1987-ci ildə orada “Sinir və sinir-əzələ sistemlərinin irsi xəstəliklərinin fenotipik polimorfizmi və epidemiologiyası” mövzusunda böyük müvəffəqiyyətlə doktorluq dissertasiyası mü­dafiə edib, tibb elmləri doktoru elmi dərəcəsinə, az sonra isə professor elmi adına layiq görülüb. Bundan dörd il sonra, yəni 1991-ci ildə o, ATU-nun I Nev­rologiya və genetika kafedrasının müdiri vəzifəsinə seçilib.

2011-ci ildə ATU-nun Elmi Şurasının qərarına əsasən, bu vaxta qədər sərbəst kafedralar kimi fəaliy­yətdə olan 1-ci və 2-ci Nevrologiya kafedraları bir­ləşdirilib və yeni kafedranın müdiri vəzifəsi professor Şərif Mahalova həvalə edilib. 

Professor Ş.Mahalov tərəfindən ölkəmizdə ilk dəfə kliniki, kliniki-genealoji, populyasion, elektro­fizioloji və biokimyəvi tədqiqat üsullarından istifadə olunaraq miopatiyalar, amiotrofiyalar, irsi ataksiya­lar, Hantinqton xoreyası, Tomsen miotoniyası də­rindən tədqiq edilib. O, Hantinqton xoreyası zamanı qeyri-iradi hərəki pozulmaların yüksəkliyi ilə dofa­minin ekskresiya səviyyəsi arasında mənfi korrelya­siyanın olmasını aşkar edən və bu sahədə elmə tutarlı yenilik gətirən ilk alim olub. 

Bacarıqlı elm fədaisi, professor Ş.Mahalov bütün çətinlikləri özünəməxsus tərzdə dəf edərək məqsəd­yönlü inadkarlıq və inamlı məsuliyyət hissi ilə axta­rışlarını uğurla başa çatdırmaq və istəyinə nail olmaq üçün 10 mindən çox insan haqqında xronoloji mə­lumatlar toplaya bilib. O, tibbdə ən çətin sahələrdən hesab edilən irsi xəstəliklərə düçar olmuş xəstələr üzərində uzunmüddətli müşahidələr aparıb. Keç­miş Sovet İttifaqı miqyasında bu sahə üzrə çalışan görkəmli alimlərin qeyd etdikləri kimi, tədqiqatın həcminə, problemin dərinliyinə, epidemioloji cəhət­dən yayılma sahələrinə görə görkəmli Azərbaycan aliminin təqdim etdiyi elmi-tədqiqat işinin materialla­rı SSRİ miqyasında analoqu olmayan bir tədqiqat işi kimi təsdiqini tapıb. Sözügedən sahənin ən görkəmli mütəxəssisləri etiraf edirlər ki, çox nadir hallarda bir tədqiqatçı bu qədər zəngin materialları hərtərəfli araş­dıraraq elmə tutarlı töhfələr verir.

Azərbaycanda angionevrologiyanın inkişafı da Şərif müəllimin adı ilə bağlıdır. O, ATU-nun Nevro­logiya kafedrasının çoxillik təcrübəsinə əsaslanaraq, Bakıda 30 çarpayılıq neyro-damar şöbəsinin təşkili­nin vacibliyini tövsiyə edib və onun funksional struk­turunu müəyyənləşdirib.

Ötən əsrin 90-cı illərində hayların törətdikləri Bi­rinci Qarabağ müharibəsi nəticəsində həmin regionda yaşayan və didərgin düşən əhali arasında uzunmüd­dətli müalicə tələb edən çoxsaylı yaralılar, kontuziya almış döyüşçülər var idi. Ekstremal şəraitdə professor Ş.Mahalov kafedranın bütün əməkdaşlarını səfərbər edərək, onların diqqətini müharibənin yaratdığı fəsad­ların müalicəsinə yönəltmişdir. Onun rəhbərliyi altın­da Qarabağ müharibəsindən keçmiş şəxslər arasında çox sayda “Posttravmatik stress sindromu”nun olma­sı aşkar edilmişdir. Bu sindrom professor Ş.Mahalov tərəfindən “Qarabağ sindromu” kimi səciyyələndiril­mişdir. Professor kafedranın əməkdaşları ilə birlikdə Birinci Qarabağ müharibəsi iştirakçılarında, həm də bu müharibədən keçmiş və məcburi köçkünə çevrilmiş əhali arasında “Qarabağ sindromu”nun geniş yayıl­masının etiraf edilməsinin vacibliyini əsaslandıraraq, onların “Psixososial reabilitasiyası proqramı komplek­sini” işləyib hazırlamışdır. Bu proqramın həyata keçi­rilməsi sayəsində həmin sindromdan əziyyət çəkənlərə peşəkar reabilitativ – tibbi yardımlar göstərilmişdir.

Görkəmli alimin sonrakı elmi istiqaməti epilepsi­ya probleminə yönəldilmişdir. Ümumdünya Səhiyyə Təşkilatının məlumatına görə, dünyada 75 milyona yaxın insan epilepsiya xəstəliyindən əziyyət çəkir. O cümlədən, Azərbaycanda da bu xəstəliyə tutulmuş insanlara heç də az rast gəlinmir. Bununla əlaqədar alimlərin birgə səyi nəticəsində nevrologiyada yeni epileptologiya istiqaməti yaradılmışdır. ATU-nun Nevrologiya kafedrasının əməkdaşları da professor Ş.Mahalovun rəhbərliyi altında son 20 ildə Azərbay­canda ilk dəfə olaraq epilepsiyanın əsaslı epidemio­logiyası, onun ayrı-ayrı kliniki formalarının xarakte­ristikası, qadınlarda epilepsiya, həmçinin epilepsiyalı xəstələrin həyat tərzi və həyat keyfiyyəti ətraflı öy­rənilmiş, bu sahə üzrə sanballı elmi məktəb yaradıl­mışdır.

Respublikada epilepsiyanın hərtərəfli öyrənil­məsi üçün həm ixtisaslaşdırılmış tibbi, həm də sosi­al-psixoloji, hüquqi yardımın təşkil olunmasına dair xüsusi strukturlar yaradılmışdır. Bunun nəticəsində professor Ş.Mahalovun rəhbərliyi altında epilepsiya problemləri mövzusuna həsr olunmuş 1 doktorluq, 8 fəlsəfə doktorluğu dissertasiyası işi yerinə yetiril­mişdir. Ümumiyyətlə götürdükdə isə görkəmli alimin elmi rəhbərliyi və məsləhətçiliyi ilə 2 nəfər doktor­luq, 16 nəfər tibb üzrə fəlsəfə doktoru dissertasiyası müdafiə etmişdir. Şərif müəllim həm də 250-dən çox çap olunmuş elmi əsərin, o cümlədən 2 monoqrafi­yanın, onlarca elmi-publisistik məqalənin müəllifidir.

Professor Ş.Mahalov uzun illər Səhiyyə Nazirli­yində Nevrologiya üzrə baş mütəxəssis funksiyasını yerinə yetirib. O, xeyli müddət ATU-nun Dissertasiya Şurasının sədri, Ali Attestasiya Komissiyasının Eks­pert Şurasının üzvü olub.

Görkəmli Azərbaycan alimi beynəlxalq aləmdə də tanınan, çap olunmuş elmi işlərinə xarici ölkələr­də də çoxsaylı istinadlar edilən alimlərdəndir. O, dəfələrlə dünyanın bir çox ölkəsində – Türkiyədə, İs­paniyada, Fransada, Almaniyada, Belçikada, Finlan­diyada, Avstriyada, Rusiyada, Ukraynada, Baltikyanı və Mərkəzi Asiya ölkələrində, eləcə də digər yerlərdə keçirilən elmi konfrans, simpozium və qurultaylarda çıxış edib və beynəlxalq mətbuatda elmi əsərlərini dərc etdirib.

Şərif müəllim Prezident İlham Əliyevin sərənca­mı ilə “Əməkdar elm xadimi” və “Əməkdar həkim” fəxri adlarına, eləcə də dəfələrlə Səhiyyə Nazirliyinin və ATU rəhbərliyinin müxtəlif mükafatlarına layiq görülüb.

Professor Ş.Mahalovun ömür-gün yoldaşı Kə­malə xanımla birgə böyütdükləri övladları ata yo­lunun davamçılarıdır. Onların oğul övladları – tibb elmləri doktoru, professor İslam Mahalov İ.M.Seçe­nov adına I Moskva Dövlət Tibb Universitetinin Bakı filialının Mamalıq və ginekologiya şöbəsinin müdiri və ATU-nun I Mamalıq və ginekologiya kafedrasının aparıcı mütəxəssislərindəndir. Qızları Vəfa Mahalo­va ATU-nu bitirib və nevroloq ixtisasına yiyələnib. Hazırda Almaniyanın Bilefeld şəhərindəki Betel Epi­lepsiya Mərkəzində həkim-psixiatr vəzifəsində çalı­şır. Onların gəlinləri tibb elmləri doktoru, professor Aytən Məmmədbəyli də həkim-nevroloqdur. Hazırda ATU-nun Nevrologiya kafedrasına rəhbərlik edir. 

Şərif müəllim xalqımızın yüksək səviyyəli ziya­lılarından, tələbələrinə, yetirmələrinə atalıq qayğısı göstərməyi bacaran unikal pedaqoqlardan, möhkəm iradəli, dönməz əqidəli, Günəş kimi şəfqətli, uşaq kimi məsum təbəssümlü, həm də İlisu dağlarıtək vüqarlı əsl Azərbaycan kişilərindən idi.

Unudulmaz alim ömrünün məhsuldar çağlarında gözlənilmədən COVID-19-a düçar olmuş və 18 de­kabr 2020-ci ildə Haqqın dərgahına qovuşmuşdur. Onun əməlləri yaxınlarının, tələbə və yetirmələrinin, dostlarının qəlbində daim yaşayacaqdır.

Mübariz ALLAHVERDİYEV
ATU-nun professoru