Düşmənin vurduğu yaralar sağaldıqca bölgənin gözəlliyi özünə qayıdır

Xudafərin körpüsü xalqımızın mənəviyyatında və tarixində dərin iz bu­raxan bir məkandır, eyni zamanda milli qürur məsələsidir. Yəqin ki, yaxşı xatırlayırsınız, Prezident İlham Əliyev və Birinci vitse-prezident Mehriban Əliyeva 2020-ci il noyabrın 16-da Cəbrayıl rayonuna gedərkən Xudafərin körpüsündə şanlı Azərbaycan bayrağını qaldırdılar. 

Təbii ki, bayrağımızın tarixi Xudafərin körpüsündə dalğalanması Azərbaycan xalqı üçün qürur və fəxarətdir. O fakt da yaddaşlara həkk olunub ki, Prezident İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva Araz çayının sahilini gəzib, Xu­dafərin körpüsünün önündə xatirə şəkil­ləri çəkdirdilər.

...1980-ci illərin sonları idi... Erməni yaraqlıları Qarabağın bir çox bölgələrinə, eləcə də Cəbrayılın sərhəd kəndlərinə tez-tez basqınlar edirdilər. Kremlin ovaxt­kı rəhbərliyi isə ermənilərin separatçılıq hərəkatına gizli dəstək verirdi. Azərbay­can xalqı heç bir əndazəyə sığmayan bu aşkar ədalətsizliklə razılaşa bilməz­di. O günlərdə paytaxtda və bölgələrdə tez-tez keçirilən izdihamlı mitinqlərdə vətənpərvər insanlar “Qarabağ!, Qara­bağ!” deyərək xain düşmənlərə nifrət yağdırırdılar. 

Xalqımız üçün olduqca həyəcan­lı günlərin birində Bakıdan bir qrup şair və yazıçı Cəbrayıl ictimaiyyətinə dəstək məqsədilə bu rayona gəlmişdi. 

Bu yazının həmmüəlliflərindən birinin yaxşı yadındadır ki, qonaqların bir neçəsi rayon ərazisində yerləşən Xudafərin kör­pülərini (o dövrdə hər iki körpü qorunub saxlanılmışdı-red) görmək arzusunda olduğunu bildirdi. Beləcə, bir qrup ziyalı vaxt itirmədən bu tarixi məkana yola düş­dü. 

Qonaqlar Qumlaq kəndi ərazisində Araz çayının üzərində XI və XIII əsrlərdə inşa edilmiş Xudafərin körpülərini görən­də çox təsirləndilər. Söhbət xalqımızın ta­leyin acı hökmü ilə ikiyə bölünməsindən, həmçinin bu mövzuda yazan görkəmli şair və yazıçılardan düşdü. Bəziləri elə oradaca Məhəmmədhüseyn Şəhriyar­dan, Süleyman Rüstəmdən, Söhrab Ta­hir və başqalarından şeir parçaları da söylədilər. 

Ürək ağrısı ilə qeyd etmək lazım gəlir ki, sözügedən görüşdən cəmi bir neçə ay sonra Cəbrayıl rayonu, eləcə də Xudafə­rin körpülərinin yerləşdiyi Arazqırağı əra­zilər erməni qəsbkarlarının əlinə keçdi. Sonrakı 27 il ərzində davam edən bu ağır və dözülməz yara hər birimizin qəlbini ağrıdırdı. Amma Ali Baş Komandan İlham Əliyevin liderliyi ilə Azərbaycan Ordusu işğalçıları doğma torpaqlarımızdan qov­du, yaralarımıza məlhəm qoydu. Beləcə, Qarabağda ilahi ədalət zəfər çaldı. 

Bu gün isə Qarabağın başqa növra­ğı var. Azərbaycan xalqı və dövləti əl-ələ verib müqəddəs torpaqlarımızı yenidən cənnətə çevirir. Cəbrayıl RİH başçısının müavini Şahin Şirinov bizimlə telefon söhbəti zamanı dedi ki, işğaldan azad edilmiş bütün ərazilərdə olduğu kimi, Cəbrayıl rayonunda da bu gün genişmiq­yaslı tikinti-quruculuq, bərpa və abadlıq işləri görülür və bu prosesin miqyası və sürəti günbəgün artır. Yaxın aylar, illər ər­zində cəbrayıllılar doğma yurd yerlərinə qayıdacaqlar. 

Şahin müəllim onu da xüsusi olaraq vurğuladı ki, Cəbrayıln gələcək inkişaf prioritetləri içərisində bölgədə turizmin inkişafına xüsusi diqqət göstəriləcək. Həmsöhbətim fəxrlə əlavə etdi ki, Cəb­rayılın bir çox tarixi məkanlarını, xüsusilə Xudafərin körpülərini ziyarət etmək arzu­sunda olanların sayı xüsusilə çoxdur. 

Cəbrayıl rayonundan olan başqa bir ziyalı, tanınmış şair-publisist Əlirza Xələf­li fəxarət hissi ilə bildirdi ki, o, şəxsən zər­rə qədər buna şübhə etmir və tamamilə əmindir ki, həqiqətən, gözəl iqlimi, əl­van relyefi, çoxəsrlik tarixi abidələri olan Cəbrayılın, bütövlükdə Qarabağın yaxın gələcəkdə ölkəmizin ən böyük turizm məkanlarından birinə çevrilmək imkanla­rı böyükdür. 

Məlumat üçün bildirək ki, əgər xə­yalən Xudafərindən qonşu Zəngilan ra­yonununa getsək, 30-40 kilometr mə­safə qət edəndən sonra 1974-cü ildə yaradılmış Bəsitçay Dövlət Təbiət Qoru­ğuna gəlib çıxacağıq. 

Qoruqdakı çinar ağaclarının orta yaşı 165 il, orta hündürlüyü 35 metr, orta diametri isə 1 metrdir. Erməni vandalları qoruğa aid olan 85 hektar meşə ilə ör­tülü sahənin 42 hektardan çox hissəsini tamamilə məhv etmişdilər. Yaşı bir əsri haqlamış qiymətli Şərq çinarı ağacları kəsilmiş, bu nadir təbiət xəzinəsinin kök­lərinin itirilməsi üçün müxtəlif partladıcı maddələrdən istifadə edilmiş, ərazidə yanğınlar törədilmiş və qoruğun inzibati binası dağıdılmışdır.

Amma necə deyərlər, pislik yenə düş­mənin özünə qalıb. Belə ki, əldə etdiyimiz məlumatlara görə, Çinar meşəsində yeni pöhrələr boy atıb və ərazi əvvəlki gözəlli­yini bərpa etməyə başlayıb. 

Yeri gəlmişkən, Qubadlı, Laçın, Kəl­bəcər təkcə isti yay aylarında deyil, qışda da çox gözəldir. Əslən Kəlbəcərdən olan jurnalist həmkarımız Şahin Əliyev dedi ki, bu rayonun relyefi elədir ki, burada xizəkçilik idmanı və turizm üçün elə gözəl şərait yaratmaq olar ki, hətta Avropanın mərkəzindəki məşhur Alp qış turizm mərkəzi bizə həsəd apara bilər. 

Bu yerdə mütləq xatırlatmaq lazım­dır ki, hələ sovet dönəmində Kəlbəcərdə “İstisu” sanatoriyası fəaliyyət göstərirdi. Bura keçmiş ittifaqın ən ucqar guşələrin­dən də çox sayda turistlər gələr, həm isti­rahət edər, həm də bu dağların qeyri-adi, füsunkar təbiətinin gözəlliklərindən zövq alardılar. Kəlbəcəri bir dəfə görən “bura mütləq yenə gələcəyəm” deyirdi. 

Yeri gəlmişkən, Kəlbəcərdəki “İstisu” sanatoriyası yenidən inşa edilir və yaxın aylar, illər ərzində öz qapılarını pasiyent və turistlərin üzünə açacaq. 

Xatırladaq ki, Kəlbəcərin İstisu kən­dinin məşhur mineral suyu olan "İstisu" bulağı ətrafında 1928-ci ildə eyniadlı sa­natoriya yaradılıb. İşğal dövründə yarar­sız hala salınan sanatoriya yeni simada tam bərpa olunacaq və əvvəlki şöhrəti qaytarılacaq.

Məlumat üçün bildirək ki, Prezident İlham Əliyev 2022-ci il iyunun 26-da Kəl­bəcər rayonunda “İstisu” sanatoriyasının təməlqoyma mərasimində iştirak edib. Bildirilib ki, 34 hektar ərazidə salınması nəzərdə tutulan “İstisu” İstirahət-Müalicə Kompleksi gündəlik 300 nəfər qəbul et­mək imkanına malik olacaq. Kompleksdə sağlamlıq-bərpa mərkəzi ilə yanaşı, 10 kottecin tikilməsi də planlaşdırılır. 

Təbii ki, Qarabağın turizm imkanların­dan söz düşəndə milli mədəniyyətimizin beşiyi olan gözəl və bənzərsiz Şuşadan söz açmamaq sadəcə insafsızlıq olardı. Gözəl şairəmiz Xurşidbanu Natəvanın, dahi bəstəkar Üzeyir bəy Hacıbəylinin, muğam sənətinin böyük ustadları Cab­bar Qaryağdıoğlunun, Xan Şuşinskinin, əvəzsiz səs tembrinə malik böyük mü­ğənni Bülbülün və digər olduqca dəyərli ziyalılarımızın ruhları bu gün şaddır. Axı, milli mədəniyyətimizin tacı olan Şuşa azaddır. 

Turizm sahəsində çalışan mütəxəs­sislər hesab edirlər ki, yaxın gələcəkdə Şuşanı ziyarət etmək, buranın qeyri-a­di gözəlliklərini seyr etmək istəyənlərin sayı beşqat-onqat artacaq. Müharibələ­rin tüğyan etdiyi hazırkı dönəmdə bütün dünyanın əvəzsiz “Cıdır düzü”nə, bura­nın təkrarsız təbiətini seyr etməyə mənə­vi ehtiyacı çoxdur. Sülhün, barışığın aşiqi olan Qarabağ hər bir qonağa ruhi rahatlıq bəxş edəcək.

Bir müddət əvvəl qazaxıstanlı şa­irə-publisist, Qarabağ barədə bir neçə kitabın və saysız-hesabsız məqalələrin müəllifi Nəsiha Kumarqızına da, onun öz sözləri ilə desək, “Şuşanı öz gözləri ilə görmək səadəti nəsib olub”. 

Nəsiha xanım qəlbən inanır ki, “Türk dünyasının mədəniyyət mərkəzi” elan edilmiş Şuşa türk xalqları arasında sar­sılmaz birlik və həmrəyliyin yaranmasına və qorunub saxlanılaraq gələcək nəsil­lərə ötürülməsinə öz töhfəsini verəcək. Qarabağın bu gözəl şəhəri sülh və yurd­sevərlik rəmzinə çevrilrək yaxın və uzaq ellərdən təşrif buyuran ziyarətçilərə qu­caq açacaq. 

Minaxanım ƏSƏDLİ,
Azərbaycan Turizm və Menecment Universitetinin professoru, filologiya elmləri doktoru

– İşğaldan azad edilmiş əra­zilərimizin son dərəcə böyük turizm potensialı mövcuddur və sevindirici haldır ki, bu istiqamətdə hökumət və özəl qurumlar tərəfindən lazımi addımlar atılır. Bölgənin şanlı ta­rixi, zəngin mədəniyyəti insanların diqqətini özünə cəlb edir. 

Burada həm mədəni, həm də müalicəvi turizmi inkişaf etdirmək olar və lazımdır. Qarabağda turiz­min inkişafını sürətləndirmək həm də ona görə vacibdir ki, bu yol­la əhalinin yeni iş yerləri ilə təmin olunması üçün münbit şərait yarat­maq olar. Turizmin uğurları, ilk növ­bədə, rahat yollardan, digər infrast­rukturdan başlayır. Xoşbəxtlikdən, son illər ölkəmizin hər yerində, o cümlədən Qarabağda bir-birindən gözəl və rahat yollar inşa edilib və bu istiqamətdə mühüm layihələr icra olunur. Ərazidə ən yüksək standartlara cavab verən hotel və mehmanxanalar da inşa edilir. 

Məlumdur ki, dünyanın yüksək inkişaf etmiş ölkələri qış turizmi­nin inkişafına böyük önəm verir. İşğaldan azad edilən ərazilər, xü­susilə Laçın və Kəlbəcərdə qış tu­rizminnin sürətli inkişafı üçün geniş imkanlar var. Bu istiqamətdə özəl sektorun təmsilçiləri, iş adamla­rı, sahibkarlar da toparlanmalıdır. Dövlət onlara hər cür dəstək ver­məyə hazırdır. 

Düşünürəm ki, yaxın gələcəkdə Zəngəzur dəhlizinin açılmasından sonra yerli və xarici turistlər bu bölgələrə daha rahat şəkildə gələ biləcəklər. Zəngilan və Füzulidəki beynəlxalq hava limanlarının fəaliy­yəti genişləndikcə, regionun turizm potensialının reallaşması mümkün olacaq. 

Fəxrlə qeyd etmək istəyirəm ki, uzun illərdir pedaqoq kimi çalışdı­ğım Azərbaycan Turizm və Me­necment Universitetinin tələbələri Qarabağda açılacaq turizm obyekt­lərində işləmək arzusundadırlar. Onlar yaxın-uzaq ölkələrdən təşrif buyuran ziyarətçilərə Qarabağın şanlı tarixi, zəngin mədəni irsi və maraqlı adət-ənənələri barədə söz açacaqlar.

Kəmalə ABDİNOVA,
Məsaim ABDULLAYEV,
XQ