Reallıq nədir, qeyri-reallıq nə?

“Rusiya Federasiyası Azərbaycan və Er­mənistan nümayəndələri arasında danışıq­larda öz platformasını təqdim etməyə və on­lar üçün ən rahat şərait yaratmağa hazırdır”. Bunu Rusiya Xarici İşlər Nazirliyinin rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova həftəlik bri­finqində Prezident İlham Əliyevin II Şuşa Qlo­bal Media Forumunun açılışında Ermənistanla sülh müqaviləsi ilə bağlı fikirlərinə münasibət bildirərkən deyib.

Qeyd edək ki, ölkəmizin lideri həmin forumda sülh sazişinin mətni üzərində danışıqların davam etdiyini, lakin indi bununla bağlı daha az nikbin olduğunu vurğulamış və diqqəti Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Britaniyada görüşmək­dən imtina etməsinə yönəltmişdi. Prezident İlham Əliyev görüş təklifinin Britaniya hökumətinin təşəbbüsü olduğunu da bildirmişdi: “Lakin Ermə­nistan tərəfi bu təklifi rədd etdi. Biz buna çox təəc­cübləndik".

Dövlətimizin başçısı 4 ay əvvəl Al­maniya Kansleri Olaf Şoltsun Münxendə belə görüş təşkil etdiyini yada salmışdı: “Britaniya hökuməti eyni təklifi verdi ki, Britaniyanın Baş naziri iştirak edəcək, sonra görüşdən çıxacaq. Baş nazir Pa­şinyan bundan imtina etdi. Yəni, o, mə­nimlə danışmaq istəmirsə, hansı sülh sazişindən söhbət gedə bilər? O, Britani­yanın Baş naziri ilə danışmaq istəmirsə, o, Londona və Oksforda niyə səfər edir­di? Yəni, bir çox məsələlərdə çox ciddi ziddiyyət var. Ancaq biz baxacağıq”.

Prezident İlham Əliyev, eyni zaman­da, Ermənistanla sülh sazişinə dair fikir­lərini də açıqlamış və müqavilə mətninin 80-90 faizinin razılaşdırıldığını dilə gətir­mişdi. Ölkəmizin lideri bildirmişdi ki, Er­mənistan Qarabağla bağlı müddəanı və terminologiyanı oradan götürməyə razı oldu və beləliklə, normallaşma prosesin­də irəliləyiş baş verir. Amma sülh gündə­liyi ilə bağlı hazırda iki məsələnin açıq qaldığını vurğulayan dövlətimizin başçısı bu fikirləri səsləndirmişdi: “Onlardan biri odur ki, Ermənistan bizim təkliflərə müs­bət cavab verməlidir. İkincisi, həm Ermə­nistan, həm Azərbaycan birgə ATƏT-ə müraciət etsin ki, Minsk qrupu ləğv edil­sin. Çünki bu qrup artıq uzun müddətdir fəaliyyətsizdir”.

Onu da bildirək ki, Azərbaycan Pre­zidentinin köməkçisi – Prezident Admi­nistrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev jurna­listlərə bir neçə gün əvvəlki açıqlamasın­da Ermənistanla sülh prosesi baxımın­dan 2 məqamın üzərində dayanmışdı. Bunlardan birincisi Ermənistan konstitu­siyası idi: “Azərbaycan Prezidentinin də qeyd etdiyi kimi, Ermənistanın konstitu­siyası dəyişməlidir, çünki orada Azərbay­cana qarşı birbaşa ərazi iddiaları var”.

H.Hacıyev Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son qoyulmasının vacibliyin­dən danışarkən bildirmişdi ki, rəsmi Bakı sülh sazişi ilə bağlı vaxt çərçivəsi qoymur və Ermənistanın konstitusional əsasda Azərbaycana qarşı ərazi iddialarına son qoymasını gözləyir: “Biz başa düşürük ki, konstitusiya hər bir ölkənin daxili işidir. Amma burada başqa ölkəyə qarşı ərazi iddiası olmamalıdır. Konstitusiyada digər dövlətin ərazisinə qarşı iddialar varsa, bunlara son qoyulmalıdır və hüquqi çər­çivə tam şəkildə ərazi iddialarına son qo­yacaq formada olmalıdır ki, bunun əsa­sında biz irəli gedək”.

Göründüyü kimi, Azərbaycanın sülhlə bağlı mövqeyi, kifayət qədər, konkret və sabitdir. Bu sabitlik fonunda müxtəlif Qərb dairələrinin oynadıqları oyunlar göz qa­bağındadır. Onlar reallıqları dəyişməyə çalışırlar. Məqsədləri Ermənistan üçün sərfəli sülh gündəmi formalaşdırmaqdır. Buna nail olmaq üçün təzyiq vasitəsi kimi qiymətləndirilə biləcək hərəkətlərə də yol verirlər. Məsələn, Ermənistanın silahlan­dırılması. Aydındır ki, proses Bakı ilə İrə­van arasındakı qüvvələr nisbətində ba­lans yaratmağa hesablanıb. Qərb ikincini silah-sursatla təmin edib müharibəyə dair subliminal mesaj verməklə, Azərbaycanı tutduğu yoldan çəkindirmək niyyəti gü­dür. Mövcud durum, istər-istəməz, barış mühitinə mənfi təsir göstərir ki, əslində, N.Paşinyanın Londonda Prezident İlham Əliyevlə görüşdən boyun qaçırması da bu baxımdan dəyərləndirilə bilər. Deməli, dövlətimizin başçısının “biz baxacağıq” fikrində vəziyyətin perspektivi ilə bağlı qeyri-müəyyənlik motivi var. Bu motiv isə özlüyündə Qərb vasitəçiliyinin səmərəlili­yini şübhə altına alır. 

Vasitəçilikdən söz düşmüşkən, mə­lumdur ki, 44 günlük müharibədən sonra mövcud platformada üstünlük Rusiyaya məxsus idi. Lakin sonradan, loru dildə desək, Kremlin başının Ukraynaya qarış­ması fonunda Qərbin təşəbbüsə yiyələn­diyinin şahidi olduq. Bu yiyələnmədə Ermənistanın Rusiyadan uzaq durmaqla bağlı strateji xətti də öz sözünü dedi. La­kin Qərb vasitəçiliyi effektiv nəticə vəd et­mədi və bunu Rusiyada çox yaxşı görür­lər. Elə ona görə də M.Zaxarova ölkəsinin rolunu qabardır. Doğrudur, bu qabartma sırf vasitəçilik xüsusunda olmasa da, hər halda Moskvanın durumdan yararlanıb təşəbbüsü ələ almaq istəkləri duyulur. 

Bəli, M.Zaxarovanın brifinqdə açıq­ladığı fikirlər, müəyyən mənada, sülh naminə Qərb təşəbbüslərinin iflasa uğra­masından doğan təbii fürsətcillikdir. Bu, anlaşılan gedişdir. Bir halda ki, Qərb ye­kun nəticəyə gələ bilmir, Rusiya niyə kə­narda qalsın ki? O da məlumdur ki, birin­ci vasitəçiliyə ikincini Cənubi Qafqazdan sıxışdırmaq aləti qismində yanaşır. Möv­cud durumda Kreml ona görə məsələni süngü ilə qarşılamır ki, Azərbaycanın ba­lanslı yanaşacağına inanır. 

Zaxarova da bunu bilir. Ona görə də ehtiyatlıdır və fikirlərini Rusiyanın vasitə­çiliyi kimi yox, danışıqlar üçün platforma vermək istəyi formasında ortaya qoyur. Yəni, prinsip etibarilə tərəflərin bir-biri ilə qarşılıqlı əsasda danışıq aparmasının zəruriliyi amilinə söykənir. Bununla belə, Zaxarova ölkəsini üstün tutan məqamla­rı da açıqlayır. Məsələn, onun sözlərinə görə, Rusiya hələ 2022-ci ildə (Rusiya, Ermənistan və Azərbaycan liderlərinin 31 oktyabr tarixli bəyanatında qeyd olu­nub) regionda davamlı və uzunmüddətli sülhə nail olmaq üçün ölkələr arasında sülh müqaviləsinin bağlanmasına fəal hazırlığın vacibliyini vurğulayıb, mövcud xüsusda tərəflərə yardım göstərməyə davam edəcəyinə söz verib. “Yəni bi­zim yanaşmamız nəinki sabitdir, həm də ölkəmizin imzaladığı sənəddə qeyd olu­nub ki, bu cür yardımın həcmi və forması danışıqlar aparan tərəflərin hər biri üçün məqbul olmalıdır”, – deyən Rusiya XİN-in sözçüsü ölkəsinin sülh müqaviləsi layihə­si ilə bağlı Azərbaycan–Ermənistan danı­şıqlarının raundlarına evsahibliyini ger­çəkləşdirdiyini də xatırladıb. O, mövcud təcrübəyə istinadən qeyd edib ki, Mos-kva hər iki nümayəndə heyətinin ikitərəfli formatda işləməsi üçün ən rahat şəraitin yaradılmasına zəmanət verir. “Biz müttə­fiqlərimiz arasında balanslaşdırılmış sülh müqaviləsinin bağlanmasını regionda bölünməz təhlükəsizlik və davamlı iqtisa­di inkişaf arxitekturasının qurulması üçün ilkin şərt hesab edirik”, – deyən Zaxaro­va, həmçinin Bakı və İrəvan arasındakı fikir ayrılıqlarının tezliklə həllinə və ən yüksək səviyyədə ikitərəfli razılaşmalara uyğun olaraq, Ermənistan–Azərbaycan münasibətlərinin normallaşmasının digər sahələrində də uğurlu irəliləyişin olacağı­na ümid bəslədiyini bildirib. 

Xanım sözçünün yekundakı optimiz­mi düşünməyə vadar edir. Əlbəttə, onun pozitivliyi 44 günlük müharibədən son­rakı bəzi məqamları yada salmağa əsas verir. Bir qədər əvvəl Rusiyanın vaxtilə malik olduğu təşəbbüsü əldən verdiyini və buna səbəb kimi Ukrayna müharibə­sini göstərdik. Amma başqa səbəblər də var idi. Məsələ ondadır ki, Kreml İkinci Qarabağ müharibəsindən sonra daha çox Ermənistanı öz orbitinə qaytarmağı düşündü. Bu baxımdan hətta sırf Qara­bağ məsələsinin müzakirəsi mümkünlü­yünü də qabardıb İrəvanı, necə deyərlər, şirnikləndirməyə çalışdı. Belə yanaşma Azərbaycan tərəfindən məqbul qarşılan­madı. 

Yaxın keçmişin hadisələrinin bütün detallarının üzərində dayanmağa lüzum görmürük. Ümumən, Rusiyanın sülh ax­tarışlarındakı ayrı-ayrı məqamlarda er­mənipərəstlik meyilləri özünü göstərmişdi və belə bir durumda Moskvanın danışıq­lar prosesindəki öncüllüyünü itirməsi heç də onun qeyri-obyektiv mövqe tutması yox, erməni iqtidarının Rusiyanın kömə­yindən imtinası ilə bağlı idi. İndi vəziyyət dəyişibmi? Xeyr! Əksinə, Ermənistanda anti-Rusiya ritorikası və Qərbyönümlü xətt bir qədər də güclənib. Deməli, Zaxa­rovanın haqqında söz açdığı məsələnin də praktik əhəmiyyəti qalmayıb. Hər hal­da, görünən mənzərə budur. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ