Ağ ev korporativ maraqlarla strateji tərəfdaşlıq arasında gəzişir

ABŞ-nin İran üzrə xüsusi nümayəndəsi Abram Peylinin Cənubi Qafqaz ölkələrinə turnesi, ilk baxışda qəfil sayıla biləcək səfəri bölgədəki mövcud geosiyasi vəziyyətin nəzərə alınması baxımından o qədər də gözlənilməz deyildi. Xəbər verildiyi kimi, Ağ evin xüsusi elçisi region ölkələrinə səfəri çərçivəsində görüşdüyü yüksək səviyyəli rəsmilərlə “İran hakimiyyəti, sanksiyalara əməl olunması və Tehran rejiminin sabitliyi pozmağa yönəlik davranışları ilə mübarizədə davam edən səyləri” müzakirə edib.

Bakıdan öncə İrəvanda olan A.Peyli İrəvanda Ermənistan xarici işlər naziri­nin müavini Mnatsakan Səfəryan, Milli Təhlükəsizlik Şurasının üzvləri, Mərkəzi Bank rəsmiləri, Dövlət Gəlirləri Komitəsi­nin rəhbərliyi ilə, Tbilisidə isə Gürcüstan xarici işlər nazirinin müavini, Milli Bankın rəhbərliyi ilə görüşlər keçirib.

Vaşinqton hara qədər səmimidir? 

Əslində, ABŞ-nin müxtəlif ranqlı və çinli rəsmilərinin bölgəyə səfərlərinin leytmotivini məhz Bakı ilə təmasların qurulması məqamı təşkil edib. Çünki Ağ ev Azərbaycanın Cənubi Qafqazda aparıcı güc amilinə çevrildiyini yaxşı an­layır. Bakı ilə strateji tərəfdaşlıq müna­sibətləri qurmaq əvəzinə, hazırda rəsmi İrəvan və onun Qərbdəki tərəfdarları ilə anti–Azərbaycan cəbhəsində yer alan Vaşinqtonun bu yanlış mövqeyə gec–tez korrektələr edəcəyi qaçılmazdır. Ən azı bu reallığı nəzərə aldıqda ABŞ rəsmilərinin ölkəmizə səfər etmələri, burada ən müxtəlif formatlarda görüş­lər keçirmələri bizdən daha çox onların marağındadır. İntəhası, onu da unut­mamalıyıq ki, “demokratiyanın beşi­yi”ndə müxtəlif lobbiçilər, ermənipərəst dairələr, Senat və Konqresdəki ayrı–ayrı qruplar ABŞ– Azərbaycan münasi­bətlərini zədələməkdən ötrü əllərindən gələni etməyə çalışırlar. Fəqət bütün bunlara baxmayaraq, hazırda Birləş­miş Ştatlarda ölkəmizin qədir–qiymətini bilən, həm yerləşdiyi geopolitik mövqe­yinə, həm də Avropanın enerji təhlükə­sizliyində oynadığı əhəmiyyətli roluna görə Azərbaycanı dəyərləndirən sağ­lam qüvvələr də az deyil. Bu konteks­tdən yanaşanda, yəqin, ABŞ-nin İran üzrə xüsusi nümayəndəsi Abram Peyli də bu həqiqətləri bilməmiş deyil. 

A.Peylinin Azərbaycana səfərinin və Bakıda keçirdiyi görüşlərin Yaxın Şərq­də baş verən hadisələr və Tehranın Cə­nubi Qafqazdakı rolu ilə birbaşa bağlı olduğu şübhəsizdir. Bu mənada ABŞ təmsilçisinin regiona səfəri və burada müəyyən müzakirələr aparması təbiidir. Xüsusi elçinin səfərinə aktuallıq və ope­rativlik qatan amil kimi İranın Suriyadakı səfirliyinin İsrail tərəfindən raket atəşinə tutulması faktını göstərmək olar. Yaxın Şərqdə vəziyyət onsuz da qarışıq, mü­nasibətlər tarıma çəkilmiş durumdadır. Səfirliyə raket zərbəsinin bu durumu daha da qəlizləşdirəcəyi şəksizdir. Son məlumatlara görə, hücum nəticəsində həlak olan 11 nəfərdən 7-si SEPAH-ın hərbi müşaviridir. 

Tehrandan səslənən “köhnə avazlar” 

Aydın məsələdir ki, indi Tehran re­vanş barədə düşünür. İsrailə əli çatma­dığına görə bölgədə nəzarəti altında olan silahlı qruplar vasitəsilə müəyyən addımlar atmağa çalışacaq. Bu versiya­ya dəstək verən arqumentlərdən biri də İran parlamentində səslənən fikirlərdir. Cəlal Rəşidi Kuci adlı deputat İsraildən intiqam alınmasından danışarkən cəfəng və avantürist təkliflə çıxış edib. O, İsrailin Azərbaycandakı səfirliyinə hücum etmək planını irəli sürüb. “Sionistlərin bölgə­dəki diplomatik mərkəzlərindən birini, ən yaxşısı, Azərbaycandakı diplomatik nümayəndəliyini birbaşa hədəfə almaq lazımdır”, – deyən deputat bununla həm də İsraillə Azərbaycan arasındakı normal əməkdaşlıq münasibətlərinə işarə vurub. 

2023-cü ilin yanvarında Azərbayca­nın Tehrandakı səfirliyində terror törədil­diyi azlıq edirmiş kimi, indi də İran parla­mentinin əmmaməli deputatları hökuməti İsrailin Bakıdakı səfirliyinə qarşı terror hücumu həyata keçirməyə çağırırlar. Əs­lində, bu qəbildən olan təxribatçı çıxışla­ra rəsmi Tehranın sakit yanaşması dini–siyasi rəhbərliyin də deputat Cəlal Rəşidi Kuç kimi düşündüyündən xəbər verir. Tehran rejiminin “repertuarından” belə radikal “mahnıların” hələ də çıxmadığına yalnız təəssüflənmək olar.

Qərbin və həmin ABŞ-nin İrana qarşı çeşidli ssenarilərində yer almayan Bakı bunun əvəzində Tehrandan həmişə qərəz­li münasibət gördü. Hazırkı vəziyyətdə Ağ evin xüsusi elçisinin Azərbaycan rəsmiləri və bank sektorunun nümayəndələri ilə gö­rüşündə Qərbin sanksiyaları altına düşən “Bank Melli İran” mövzusuna da toxun­duqları real görünür. Həmin bankın filialı on illərdir ki, ölkəmizdə fəaliyyət göstərir. Yəni, Abram Peylinin sanksiyalarla bağlı dedikləri bu ehtimalı irəli sürməyə əsas verir. Ümumiyyətlə, bölgədə bank, maliy­yə sistemləri ilə bağlı qəribə gəlişmələr müşahidə olunur. Məsələn, Ermənistanın əksər bankları Rusiyanın “Mir” ödəmə sis­teminin xidmətlərindən imtina edib. Amma “İran Mellat Bankı”nın filialı İrəvanda 1996-cı ildən fəaliyyət göstərir. Bu bank Ermənistan və Rusiya bankları ilə İranın “Şetab” sistemi vasitəsilə əməkdaşlıq edir. Tehran və Moskvanın gündəliyində “Mir” – “Şetab” əməkdaşlığı layihəsi də var. 

Səmərəli atmosferə köklənən səfər

Qayıdaq Co Bayden Administrasi­yasının yüksək çinli nümayəndəsinin Bakıya səfərinə. Bu səfəri çərçivəsin­də A.Peyli Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Administrasiya­sının xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev, Xarici işlər naziri­nin müavini Samir Şərifov, Azərbaycanın İrandakı səfiri Əli Əlizadə, habelə ABŞ-nin Azərbaycandakı səfiri Mark Libbi və onun israilli həmkarı Corc Diklə görüşlər keçirib. Həmin görüşlərin nəticələri barə­də Ağ evin İran üzrə xüsusi elçisi A.Pey­li bunları bildirib: “Bakıda Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyev, xarici işlər nazirinin müavini Samir Şərifov, Azərbay­canın İrandakı səfiri Əli Əlizadə və bank sektorunun nümayəndələri ilə İran, sank­siyaların tətbiqi və regionla bağlı səmərə­li müzakirələr apardıq”.

ABŞ rəsmisinin Bakıda, həmçinin İsrailin səfiri Corc Diklə “İranın regionda sabitliyi pozan davranışlarını” müzakirə etməsi də diqqətdən yayınmayıb. A.Peyli həmin görüş barədə təəssüratını sosi­al şəbəkədə bu cür ifadə edib: “İsrailin Azərbaycanla tarixi və mədəni əlaqələri haqqında eşitmək çox xoşdur”. Digər bir paylaşımında isə Ağ evin İran üzrə xüsu­si elçisi yazır ki, “Cənubi Qafqaza səfərim səmərəli atmosferdə keçmişdir”.

Elxan ŞAHİNOĞLU, 
“Atlas” Araşdırmalar Mərkəzinin rəhbəri, siyasi şərhçi

ABŞ-nin İran üzrə xüsusi elçisi Abram Peylinin Azərbaycana səfəri və Bakıda keçirdiyi görüşlər Yaxın Şərqdə baş verən hadisələr və Tehranın Cənubi Qafqazdakı rolu ilə birbaşa bağlıdır. Amerikalı diplo­mat Prezidentin köməkçisi Hikmət Hacıyevdən sonra Azərbaycanın İrandakı səfiri Əli Əlizadə ilə də görüşübsə, əsas mövzunun məhz İranın siyasəti olduğu bəllidir. 

Vaşinqton Tehranın bölgədəki planlarından narahatdır. A.Peylinin İsrailin Azərbaycandakı səfiri Corc Diklə görüşməsi və İran rejiminin regionda sabitliyi pozan davranışla­rı barədə müzakirələr aparması isə İsrail–İran qarşıdurması ilə bağlıdır. Vaşinqton hesab edir ki, Tehran İsrailin İranın Suriyadakı konsullu­ğuna raket hücumunun intiqamını almaq üçün Cənubi Qafqazdakı “imkanlarından” da istifadə edə bilər. Təsadüfi deyil ki, iranlı depu­tatlardan biri İsrailin Azərbaycanda­kı səfirliyinə hücum təşkil etməyə çağırıb. Bu çağırış Azərbaycanla yanaşı, ABŞ və İsraili də ciddi nara­hat edib. Bir ölkə ki, qonşu ölkənin millət vəkilinə qarşı sui-qəsd təşkil edir, kəşfiyyat şəbəkəsi vasitəsilə icra hakimiyyətinin başçısını öldür­mək istəyir, həmin ölkədən başqa təhlükəli addımlar da gözləmək mümkündür. Ona görə mümkün təhlükəyə qarşı mübarizədə xəbər­ləşmə vacibdir. Bununla yanaşı, Vaşinqton İran–Ermənistan mü­nasibətlərindən narahat olmalıdır. Çünki məhz Ermənistan İranla eyni mövqedən çıxış edir.

Fərid ŞƏFİYEV, 
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri, politoloq

Ümumiyyətlə, ABŞ rəsmilərinin İranla bağlı bölgəyə səfərləri tez-tez olur. Düzdür, əsas məlumatlar buradakı səfirlik vasitəsilə Vaşinq­tona çatdırılır. Hər halda, Yaxın Şərqdə vəziyyətin gərginləşməsi fonunda belə səfərlər başadüşülən­dir. Onu da qeyd etmək lazımdır ki, təhlükəsizlik məsələləri ilə bağlı ha­zırda Azərbaycan və ABŞ arasında da müəyyən böhran əlamətləri var. Konqresin “907-ci düzəliş”i, faktiki olaraq, yenidən qüvvəyə minib. 

Görünən odur ki, Vaşinqtonun İrana qarşı ənənəvi yanaşması, yəni Tehranın bölgəyə təsir imkan­larını məhdudlaşdırmaq siyasəti qüvvədədir. Ağ evin xüsusi elçisi Abram Peylinin Bakıda keçirdiyi görüşlərin məqsədi məlumat əldə olunması, fikir mübadiləsi aparıl­ması kimi məsələlər olub. Digər tərəfdən, ABŞ-da Demokrat Par­tiyası daxilində bu məsələyə fərqli yanaşmalar mövcuddur. Mənə belə gəlir ki, demokratlar İranla bağlı böhranı diplomatik yolla həll et­məyə meyillidirlər. Yəni, burada Co Baydenin Tehrana qarşı hansısa güc tətbiq etmək planından söhbət getmir. 

Bu kontekstdən yanaşanda, Peylinin bölgəyə gəlişi, bir növ, kəşfiyyat xarakterli səfərdir. Belə səfərlər mütəmadi şəkildə həyata keçirilir. Növbəti səfərdən sonra dediyimiz mövzuda hansısa dəyi­şikliyin baş verəcəyini gözləmirəm. Güman etmək olar ki, İsrailin İranın Suriyadakı səfirliyinə endirdiyi zər­bə vəziyyəti müəyyən qədər dəyiş­sin. İndiki durumda İranın özü üçün yeni cəbhə açmaq kimi istəyinin olduğunu da güman etmirəm. Yəni, ABŞ–İran münasibətlərində kəskin dəyişikliyin, yaxud genişmiqyaslı əməliyyatın baş verəcəyini gözlə­mirəm.

İmran BƏDİRXANLI
XQ