Qərb “parçala və hökm sür” siyasətinə yeni nəfəs verməyə çalışır 

Tarixin təkrarlanmasına dair xeyli canlı nümunə və yaşanmış reallıqlar silsiləsi mövcuddur. Bəzən fərdlər, ayrı–ayrı dövlətlər, hətta birliklər eyni səhvləri iyirmi, əlli, hətta yüz il sonra təkrarlayıblar. Haqqın, ədalətin əleyhinə getməyə, zamanın çarxını geri döndərməyi düşünən ağılsızlar keçmişdə olanlardan ibrət götürmək əvəzinə, olanları yenidən təkrarlamağa, bir növ, axar suya ikinci dəfə girməyə faydasız cəhdlər göstərirlər. Əvvəlcədən son aqibətlərini bilsələr belə. Tarix geri dönmür, yeni forma və məzmunda təkrarlanır.

* * * 

Qərb Ermənistan vasitəsilə Cənubi Qafqazda möhkəmlənməyə can atır. Bu düşərgə öz məqsədinə çatmaq üçün Er­mənistan üzərindən çeşidli siyasi gediş­lər edir, birgə layihələri həyata keçirməyə çalışır. Aprelin 5-də Brüsseldə baş tuta­caq Avropa İttifaqı–Ermənistan–-ABŞ birgə konfransını da məkrli məqsədlərinə çatmaq üçün düşünülən ssenari kimi qiymətləndirmək lazımdır. ABŞ Dövlət katibi Antoni Blinken, Avropa Komissi­yasının sədri Ursula Fon der Lyayen və Ermənistan baş naziri Nikol Paşinyanın Brüssel görüşündə müzakirəyə çıxarıla­caq mövzuların arasında hərbi xarakterli əməkdaşlığın yer alması xüsusi maraq doğurur. Bu, həm də onu göstərir ki, Azərbaycanın bugünədək Aİ-nin və Ağ evin Cənubi Qafqaz planlarına yanaş­mada tutduğu prinsipial mövqe tamamilə düzgündür.

5 aprel görüşü ilə bağlı mediaya açıq­lama verən ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Metyu Müller bildirib ki, Brüssel görüşündə “ticarət tərəfdaşlarını şaxələndirməyə çalışan Ermənistanın iq­tisadi dayanıqlılığının təmin olunmasına və humanitar ehtiyaclarının ödənilmə­sinə diqqət yetiriləcək”. Ağ ev rəsmisinin bu açıqlamasından sonra ortaya sual çıxır: Millerdən fərqli olaraq, rəsmi İrə­van ölkənin ticarət tərəfdaşlarının sayını artırmaqdan deyil, özünün xarici siyasə­tinin və təhlükəsizliyinin şaxələndirilməsi zərurətindən bəhs edir. Bunu necə başa düşək? Ermənistan beynəlxalq hüququn subyekti kimi mövcudluğunu qoruyub saxlaya bilməsi üçün “xarici siyasətin və təhlükəsizliyin şaxələndirilməsi” bəhanə­si ilə özünü fərqli qütblərin menyusuna təqdim etməyi bacarır. Əks–təqdirdə Er­mənistan hansı ticarət potensialına ma­likdir ki, üstəlik, onu şaxələndirməyə də ehtiyac hiss eləsin?

M.Miller açıqlamasında onu da bə­yan edib ki, Brüssel görüşü çərçivəsində aparılacaq müzakirələr zamanı Azərbay­canla bağlı məsələlər də müzakirə oluna bilər, amma bu, üçtərəfli görüşün hədə­fi deyil. Əgər konfransın işgüzar planı onun dediyi kimidirsə, onda ortaya ikinci sual çıxır: Ermənistan mediası və siyasi dairələri “təhlükəsizliyə təminat”la bağlı iddiaları niyə tirajlayırlar? ABŞ və Aİ-nin Ermənistanın “təhlükəsizliyinə təminat verən”, əslində, hərbi pakta bərabər tu­tulacaq sənədi imzalamağa hazırlaşdıq­ları məlumdur. Nədənsə Dövlət Depar­tamentinin rəsmisi bu məsələyə aydınlıq gətirməyib. O, bunun əvəzində media mənsublarına “narahatlığa heç bir əsas yoxdur” deyib. Bunu deyərkən M.Millerin nə dərəcədə səmimi olduğunu müəyyən­ləşdirmək çətindir.

* * * 

Qərbin Cənubi Qafqazla bağlı siyasə­tinin pərdə arxasında görünən odur ki, Vaşinqton və Brüsselin timsalında anti–Azərbaycan düşərgəsi bölgəni növbəti və daha qanlı müharibəyə sürükləməyi hə­dəfləyir. Elə 5 aprel görüşünün yekunun­da imzalanacağı gözlənilən pakt birbaşa regionda sabitliyin və sülhün bərqərar ol­masının qaşısını almağa xidmət edəcək. “Üçlər”in belə bir taktikanı seçməsinin əsas səbəbi kimi ərazi bütövlüyünü tam bərpa etmiş Azərbaycanın Qərbin təsir dairəsindən uzaqlaşması, müstəqil xarici siyasət yeritməsini göstərmək olar. Mə­lum konfransdan sonra Ermənistanda re­vanşist meyillərin güclənəcəyi, real hərbi qarşıdurma təhlükəsinin yaranacağı təq­dirdə, baş verənlərin bütün məsuliyyəti həm Aİ-nin, həm də ABŞ-ın boynunda qalacaq.

Bu məqamda tarixə qısa ekskurs yerinə düşər. Deyəsən, ABŞ Türkiyə və Qafqazla bağlı 106 il əvvəlki planını ta­rixin toz başmış rəfindən götürüb onu bir daha həyata keçirmək barədə düşünür. Söhbət 1918-ci ildə ortaya atılmış “Vil­son planı”ndan gedir. Bəs, Vilsonun planı nədən ibarət idi? Plan 1918-ci il yanvarın 8-də ABŞ-ın 28-ci prezidenti V.Vilsonun təklifi ilə Konqres tərəfindən qəbul edilən 14 maddəlik sənəddə öz əksini tapıb. XX əsrin əvvəllərində beynəlxalq miqyas­da söz sahibinə çevrilən ABŞ yeni dün­ya düzənini formalaşdırmaq məqsədilə özəl prinsiplərini ortaya qoymaq istəyin­də idi. Bu yolda onun qarşısını kəsən əsas maneə Türkiyə sayılırdı. Osmanlı imperiyasının idarəçiliyinin davam etdiyi Türkiyə Vaşinqtona sərbəst hərəkət et­məyə imkan vermirdi. Mövcud geosiya­si panoramı dəyişməyin ən yaxşı üsulu isə “parçala – hökm sür!” siyasəti idi. Vudro Vilsonun 14 maddəlik prinsipləri məhz buna hesablanmışdı. “Sevr” müqa­viləsindən sonra Osmanlı torpaqlarının “müttəfiqlər” arasında bölünməsi planını Vilson özü hazırlamışdı. Bu plana görə Türkiyənin Ərzurum, Trabzon, Van və Bitlis bölgələri Ermənistana verilməli idi. Trabzonun şərq hissəsi isə Gürcüstan və Ermənistan arasında bölünür və beləlik­lə, ermənilər Qara dənizə çıxış imkanı qazanırdılar. Tarixdən o da məlumdur ki, 1918-ci ildə Paris Sülh Konfransında Əlimərdan bəy Topçubaşovun Azərbay­can Xalq Cümhuriyyətini tanımaq təklifini rədd edən ABŞ prezidenti Vudro Vilson özünün “yeni dünya xəritəsi”nə Azərbay­canı daxil etməmişdi. Amma, necə deyər­lər, sən saydığını say, gör fələk nə sayır. 1920-ci il martın 18-də ingilislər İstanbu­lu işğal edəndə “Serv” müqaviləsi ləğv olundu. Türkiyədə Mustafa Kamal Ata­türkün başlatdığı Qurtuluş savaşı Vudro Vilsonun planını tarixin arxivinə göndər­di. 1923-cü il iyulun 24-də isə Türkiyə ilə Qərb dövlətləri arasında “Lozanna” sülh müqaviləsi imzalandı. 

* * * 

“Dənizdən–dənizə böyük Ermənis­tan” xəyalları ilə yaşayan ermənilər bu gün də “Vilson planı”nın xiffətini çəkirlər. Hayların bu “nostaljisindən” ABŞ-da və Avropa İttifaqında yaxşı xəbərdardırlar. Əslində, Avropa İttifaqı–Ermənistan–ABŞ müştərək konfransını İrəvan üçün cəlbedici edən “tarixi məqam” məhz bu­dur.

Amma “üçlər” bir məsələni unudur ki, Azərbaycanın iştirakı olmadan aparılan belə müzakirələr Cənubi Qafqazda yeni təhlükəsizlik arxitekturasını yaratmağa deyil, tamamilə əksinə, indi mövcud olan kövrək sabitliyi pozmağa xidmət edir. Beləliklə, ABŞ, Fransa və ermənipərəst digər Qərb ölkələrinin məqsədi bölgədə qlobal münaqişə ocağını körükləməkdir. Bakı yaxşı bilir ki, Ermənistan onların hesabına, faktiki olaraq, heç bir vəsait ödəmədən hərbi potensialını genişlən­dirməklə məşğuldur. Amma Azərbaycan daha otuz il əvvəlki deyil. Tarixdən dərs almayan “üçlər”dən fərqli olaraq, biz iş­ğal dövründə baş verənləri yaddaşımıza yazmışıq. Nə torpaqlarımız işğal altında olarkən ABŞ Konqresinin Azərbaycana qarşı tətbiq etdiyi 907-ci düzəlişi, nə də BMT Təhlükəsizlik Şurasının qəsbkar Ermənistana qarşı qəbul etdiyi 4 qət­naməsinin icra olunmamasını unudula bilərik. Vaşinqtonun və onun avropalı müttəfiqlərinin bu gün də davam etdirdik­ləri beynəlxalq hüquqa zidd davranışları, Ermənistanı silahlandırmaq siyasəti heç bir nəticə verməyəcək. 

Aprelin 5-də Belçika paytaxtında, çox güman ki, bədnam “Vilson planı” yeni “aranjimanda” nəzərdən keçiriləcək. Doğrudanmı, ABŞ və Qərb müsəlman dünyasının mərkəzində, bütövlükdə isə iki qitənin strateji əhəmiyyətli kəsişmə nöqtəsində “böyük Ermənsitan” adlı psevdodövlət yaratmaq kimi 106 il əv­vəlki iddiadan əl çəkməyiblər? İntəhası, onların unutduqları bir vacib məsələ var. Coğrafiya eyni olsa da, indi zaman tam başqadır. Tarix isə zamanın təkərinə ço­maq salanları, onu əks istiqamətə yönəlt­məyə çalışanları arxiv müqəvvalarına döndərdiyini dəfələrlə sübuta yetirib...

Fərid ŞƏFİYEV, 
Beynəlxalq Münasibətlərin Təhlili Mərkəzinin rəhbəri

Artıq bir neçə ildir ki, Avropa İt­tifaqının, bütövlükdə, Qərbin Ermə­nistanı Rusiyanın təsir dairəsindən çıxarmaq cəhdlərini müşahidə edi­rik. Xüsusilə, Rusiya–Ukrayna hərbi münaqişəsi fonunda bu cəhdlərin in­tensivləşdiyini görürük. Aydındır ki, Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşıb-yaxınlaş­mamaq Ermənistan hakimiyyətinin xa­rici siyasət seçimidir. Azərbaycanın da Avropa İttifaqı ilə müəyyən layihələri mövcuddur. Fəqət Ermənistanın nü­munəsində əməkdaşlığın mahiyyəti fərqlidir.

Ötən əsrin 90-cı illərində Ermənis­tan Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatına (KTMT) qoşulmasını, Ru­siya ilə əlaqələrinin inkişafını Azərbay­cana qarşı işğalçılıq siyasətini davam etdirmək məqsədilə alətə çevirmişdi. İndi də oxşar vəziyyətin şahidi olu­ruq. Əgər Ermənistan Avropa İttifaqı və Qərblə münasibətlərinin inkişafını daxili rifaha yönəldirsə, burada prob­lem yoxdur. Amma İrəvanın məqsədi bu mərkəzlərlə əlaqələri daha da in­tensivləşdirərək Azərbaycana qarşı iddialar qaldırmaq və həmin əmək­daşlıqdan bizə qarşı alət kimi istifa­də etməkdir. Bu isə qəbuledilməzdir. Təəssüf ki, Avropa İttifaqının Ermə­nistandakı missiyasının davranışları, “binokl diplomatiyası” və bir sıra digər elementlər onu göstərir ki, Ermənis­tanın niyyəti bölgədə gərginlik ya­ratmaqdır. Rəsmi İrəvan məhz bunu alətə çevirməyə çalışır. 

Nümunə üçün qeyd edim ki, Gür­cüstan Avropa İttifaqına namizəd ölkə statusu alıb. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev bunu müsbət qarşılayıb. Bu, Tbilisinin öz siyasətidir. Əslində, Gürcüstanla olan iqtisadi, enerji və nəqliyyat layihələrimiz elə birbaşa Avropa İttifaqı ilə bağlıdır. Yəni, biz buna etiraz etmirik. Hətta, deyərdim ki, Gürcüstanın Avropa İttifaqı ilə yaxınlaşması bizim də maraqlarımıza uyğundur. Amma Ermənistanın Avro­pa İttifaqı və Qərb institutları ilə mü­nasibətləri intensivləşdirməsi, təkrar edirəm, bir məqsədə xidmət edir – bu əlaqələrdən Azərbaycana qarşı alət kimi istifadə etməyə!

İmran BƏDİRXANLI
XQ