Yaxud ötən ilin fiasko ehtimalı?

Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevlə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan arasında növbəti görüş oktyabrın sonlarına doğru keçirilə bilər. Bununla bağlı indidən dəqiq fikir bildirmək çətin olsa da, təmasın gerçəkləşəcəyinə dair ümidlər var. Amma şübhələr də yox deyil... 

Birincisi, Azərbaycan sülhə sadiq­dir. Oktyabrın 5-nə təyin edilmiş Qra­nada sammitində iştirakdan imtina heç bir halda danışıqlardan yayınma kimi dəyərləndirilə bilməz. İkincisi, Cənubi Qafqazda sülh ən çox Azərbaycana la­zımdır. Hərçənd, Ermənistan da sülh və əminamanlıq mühitinin özü üçün fayda­larını görməli və düşünməlidir. Düşü­nürmü, bunu demək çətindir. Elə İrəva­nın anti-Azərbaycan ritorikasına görədir ki, liderlərin oktyabrın sonlarına doğru planlaşdırılmış təmasının təşkilinə şüb-hələr var. Yazımızda bu barədə söz açacaq və belə bir nəticəyə gələcəyik ki, yaxın keçmişin təkrarlanma ehtimalı böyükdür...

Bəli, Azərbaycan Qranada görüşün­dən imtina etsə də, əslində, durumun hansı səbəbdən formalaşdığına diqqət yetirmək lazımdır. Əlbəttə, gözlər önünə Fransa Prezidenti Emmanuel Makron gəlir. O Makron ki, hazırda dünya ermə­nipərəstliyinin mərkəzində dayanmış baş­lıca fiqurdur. Necə deyərlər, Fransa lideri Roma papasından daha artıq katolik ol­maq istəyinə girişib. Onun “canfəşanlığı” sərhəd tanımır və belə bir adamla eyni masa arxasında əyləşmək, əlbəttə ki, ol­maz. Nəinki olmaz, bu, həm də səmərə­sizdir. Deməli, Makronun, ümumən, Azərbaycan–Ermənistan danışıqları müstəvisindən tamamilə uzaqlaşdırılması şərtdir. Hazırda Bakının etdiyi elə budur. 

***

Bakı Brüssel prosesinə sadiqdir. Niyə də sadiq olmasın? Nəhayət, bu platforma ölkəmizə diplomatik qələbə qazandırıb. Nəzərə alaq ki, Ermənistan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü Brüssel raundu çərçi­vəsində tanıyıb. Yəni, Makronun ermə­nipərəstliyinə görə bu platformadan imti­naya dəyməz. Deməli, formatı Fransanın “zəhərindən” təmizləmək zəruridir. Dediyi­miz kimi, Bakının çalışdığı da elə budur. Bu, həm də ümumi işin xeyrinədir və möv­cud məqamı Azərbaycan Prezidentinin köməkçisi – Prezident Adminstrasiyasının Xarici siyasət məsələləri şöbəsinin müdiri Hikmət Hacıyev kifayət qədər dolğun izah edib. Əlbəttə, Hikmət müəllimin izahı, eyni zamanda, Türkiyənin Cənubi Qafqazdakı rolunun qiymətləndirilməsi, bu rolun Pa­risin bölgədəki hegemonluq niyyətinə al­ternativ olaraq qoyulması idi: “Fransanın regionda qərəzli və militarizasiya siyasə­tinə, Cənubi Qafqazda regional sülh və sabitliyə zərər gətirən və Avropa İttifaqının Cənubi Qafqaz siyasətini risk altına qo­yan addımlarına və rəsmi Bakının israrına baxmayaraq, region ölkəsi olaraq qardaş Türkiyənin beşli formatda (Azərbaycan, Ermənistan, Avropa İttifaqı, Fransa və Almaniya) olan görüşdə iştirakına imkan verilməməsinə görə Azərbaycan Qrana­dada iştirak etməməyə qərar vermişdir. Biz, həmçinin ev sahibi olaraq İspaniyanın da bu formatda olan görüşdə iştirakının tərəfdarı idik. 

Bəzi beynəlxalq media resursların­da bunun Azərbaycanın Ermənistanla təmaslardan və ya danışıqlardan imtina etməsi kimi təqdim edilməsi düzgün deyil­dir. Azərbaycan Avropa İttifaqı, Azərbay­can və Ermənistan formatında Brüsseldə tezliklə üçtərəfli görüşlərə hazırdır. Azər­baycan tərəfi, eyni zamanda, Azərbaycan – Ermənistan münasibətlərinin normallaş­dırılması prosesi və sülh müqaviləsi üzrə birbaşa və ikitərəfli dialoqu və danışıqları dəstəkləyir. Fürsətdən istifadə edərək İs­paniyadan olan həmkarlarımızı və dostla­rımızı Avropa Siyasi İcmasının Qranada görüşünü uğurla təşkil etmələri münasibə­tilə təbrik edirik və Ermənistan – Azərbay­can dialoquna töhfə vermək niyyətlərinə görə təşəkkür edirik”. 

Azərbaycanın Avropa İttifaqı Şura­sının Prezidenti Şarl Mişelinin iştirakı ilə aparılan Avropa İttifaqı, Azərbaycan və Ermənistan formatında olan üçtərəfli Brüssel prosesini və regional sülh gündə­liyini dəstəklədiyini vurğulayan H.Hacıyev onu da bildirib ki, sülh müqaviləsi daxil olmaqla, bir çox müsbət təşəbbüslərin müəllifi məhz ölkəmizdir. Nəzərə alaq ki, 44 günlük müharibədəki qələbədən son­ra məğlub İrəvana sülh əlini uzadan Bakı olub. 

Fransanın Brüssel formatında iştirakı­nın yolverilməzliyi məntiqində bir məqsəd İrəvana aşkar dəstək verən Parisə qar­şılıq Azərbaycanın öz tərəfini – Ankaranı önə çəkmək istəyidirsə, digər yandan, ümumən, Cənubi Qafqazda sülhün fran­sız egidaçılığına qarşı demarş xəttini ortaya qoymaq əsas götürülür. Məlum olduğu kimi, Avropa Siyasi Birliyi ideyası Fransaya, daha doğrusu, ölkə Prezidenti Emmanuel Makrona məxsusdur. Makron çalışırdı ki, bu platformasının üçüncü zirvə toplantısında Bakı – İrəvan münasibətləri müstəvisində hansısa sənəd imzalansın. Əlbəttə, buna qismən nail oldu. O anlam­da ki, Ermənistan baş naziri vaxtilə Brüs­sel formatı çərçivəsində bildirdiklərini tək­rarladı. Yəni, Azərbaycanın suverenliyini tanıdığını imzası ilə təsdiqlədi. Makron isə mətbuat konfransında bunu reklam etdi. Əlbəttə, Yelisey sarayının rəhbəri həmin konfransda yolverilməz ritorikaya baş vurmaqla da diqqət mərkəzinə gəldi. Bununla nəinki anti-Azərbaycan mövqe­yini bir daha təsdiqlədi, həmçinin Avropa Siyasi Birliyinin sənədlərində əksini tap­mış mütərəqqi ideyalarına xəyanət yolunu tutdu. Bu, öz yerində.

Ancaq vurğulanmalı bir neçə məqam var. Birincisi, əgər Azərbaycan Preziden­ti toplantıda iştirak etsəydi, onun orada olmadığı müddətdə imzalanmış sənəd ərsəyə gələcəkdimi? Demək mümkündü­mü ki, Makron danışıqların gündəliyinə ermənipərəst niyyətdən irəli gələn başqa nələrinsə daxilinə baş vurmayacaqdı? Axı bir dəfə bunu edib. 2022-ci ilin oktyabrın­da. Azərbaycan – Ermənistan sərhədinə sayı əvvəl qırx, sonra əlli, daha sonra isə iki yüzə çatan mülki missiya göndərmək məsələsi məhz Fransa liderinin düşüncə­sidir. 

Bəli, Makron Qranada masasına, son bir neçə ayda özünü daha böyük həyasız­lıq elementləri ilə göstərən, ermənipərəst ritorikasına uyğun nələrisə çıxarmağa cəhd göstərə bilərdi. Alınmadı və indiki durumda Paşinyanın imzaladığı sənəd heç nədir. Bunu yaxşı bilir. Öz-özünə o qə­dər imzalasın ki? Gülünc deyilmi? Əvvəla, bu sənəd bildirdiyimiz kimi, əvvəlkilərin təkrarıdır. Yəni, yenilik deyil və yenilik ol­madığından, Nikol tezbazar onu imzaladı. Bununla da Makron Avropa Siyasi Birliyi platformasının, guya, məhsuldarlığını göstərmək istədi. Halbuki, təkcə Azərbay­can–Ermənistan məsələsi ilə bağlı yox, digər məqamlarda da sözügedən plat­formanın nüfuzsuzluğu göz önündədir. Makron beynəlxalq ictimaiyyəti yanıltmaq fikrinə düşməsə, daha faydalı və səmimi təsir bağışlayar. Ancaq, o, səmimi deyil və bunun əlavə sübuta ehtiyacı yoxdur. 

***

Fransa Prezidentinin Qranada sam­miti çərçivəsində keçirdiyi mətbuat konf­ransında Azərbaycan əleyhinə hədyanlar yağdırması da fikrimizin təsdiqidir. Elə ona görə də ölkəmizin Xarici İşlər Nazirliyinin Makronun dedikləri ilə bağlı yaydığı şərh­də bildirilib: “Azərbaycana təzyiq edilmə­sinə çağıran Fransa tərəfinə xatırlatmaq istərdik ki, Azərbaycanla təzyiq dilində da­nışmaq mənasız və qəbuledilməzdir. Belə məsuliyyətsiz bəyanatlar vermək əvəzinə, Fransanın bölgəmizdə təcavüzkar Ermə­nistanın dəstəklənməsi və silahlanmasına yönəlmiş, bölgədə sülh və sabitliyə mane olan məkrli siyasətinə son qoyması daha faydalı olardı”.

Göründüyü kimi, Makronun Avropa Si­yasi Birliyi platformasını da Azərbaycana qarşı antipatiya alətinə çevirmək niyyəti göz qabağındadır. Yəqin, elə buna görə­dir ki, Aİ Şurasının prezidenti Qranadadan ayrılar-ayrılmaz üçtərəfli görüş formatını yenidən gündəmə gətirdi. Çünki cənab Mişel yaxşı anlayır ki, onun missiyasını pozan Makrondur. Bu səbəbdən təmsil etdiyi təşkilatı Azərbaycan – Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsi məsələ­sində Fransanın təsirindən uzaq tutmağa çalışır. Əslində, onun başqa yolu yoxdur. Ortada Azərbaycan özü ayrıca faktor­dur. Bu faktoru Makron Fransası ermə­nipərəstlik mərəzi səbəbindən görməsə də, Mişel yaxşı görür və dəyərləndirir. 

Nəhayət, haqqında söz açdığımız yaxın keçmişin təkrarlanması ehtimalı üzərinə gələrək şübhəmizi bəyan edək. İndiyədək söylədiklərimiz fonunda belə bir sual meydana çıxır: Növbəti Brüssel ra­undu alınmaya bilərmi? Axı, ötən ilin son ayına təsadüf etmiş mənfi təcrübə var. Dekabrın 7-də Azərbaycan və Ermənistan liderləri Ş.Mişelin vasitəçiliyi ilə Brüsseldə görüşməli idilər. Görüşə az qalmış N.Pa­şinyan bildirdi ki, Belçikanın paytaxtına bir şərtlə gedir ki, Makron da orada olsun. Azərbaycan isə Fransa liderinin toplantı­da iştirakına razı olmadığından, planlaş­dırılmış təmas gerçəkləşmədi. İndi Fransa – Ermənistan “bacılığı” daha da dərinlə­şib. Paşinyan yenə deyə bilər ki, “böyük bacımsız” İrəvandan çıxmıram. Deməli, yaxın keçmişin hadisələrinin təkrarlanma ehtimalı böyükdür. Həm də ona görə bö­yükdür ki, Fransa – Ermənistan tandemi­nin niyyəti sülh deyil və bunu hər vasitə ilə ortaya qoyur. 

Əvəz CAHANGİROĞLU
XQ