Dünya beşdən böyükdür. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qoşulmama Hərəkatının Əlaqələndirmə Bürosunun “Qoşulmama Hərəkatı: meydana çıxan çağırışlarla mübarizədə birgə və qətiyyətli” mövzusunda iyulun 5-də Bakı Konqres Mərkəzində keçirilmiş nazirlər görüşündəki çıxışı Türkiyənin dövlət başçısı Rəcəb Tayyib Ərdoğanın illər əvvəl BMT tribunasından səsləndirdiyi bu deyimi yenidən aktuallaşdırdı. 

Cənab İlham Əliyev BMT-də ciddi isla­hatların aparılmasının vacibliyini diqqətə çatdırarkən, qurumun Təhlükəsizlik Şu­rasının üzərində dayandı və onu keçmi­şin qalığı adlandırdı. Ölkəmizin başçısı, həmçinin TŞ-nin hazırkı reallıqları əks et­dirmədiyini vurğulayaraq, əsas orqanda daha çox ölkənin təmsil olunmasının və coğrafi baxımdan ədalətliliyin təminatının zəruriliyindən söz açdı, mövcud xüsusda qurumun tərkibinin genişləndirilməsinin tərəfdarı olduğunu dilə gətirdi və bildirdi ki, bu ideya ilə bağlı dünyada artan kon­sensus var. 

Dünya nə üçün “beşdən böyük” olmalıdır...

BMT Təhlükəsizlik Şurasında Qoşul­mama Hərəkatına bir daimi yerin veril­məsi ilə bağlı əvvəllər səsləndirdiyi fik­rini yenidən gündəmə gətirən Prezident İlham Əliyev bu dəfə məsələyə bir qədər də kompleks yanaşma ortaya qoydu. “Zənnimizcə, Qoşulmama Hərəkatına, İslam Əməkdaşlıq Təşkilatına və Afrika İttifaqına sədrlik edən ölkələr BMT Təh­lükəsizlik Şurasında veto hüququ ilə ro­tasiya əsasında yer almalıdırlar”, – deyən Azərbaycanın liderinin təklif və təşəbbü­sü dünyada mövcud olan ədalətsizlik mü­hitinə, bir növ, etibarlı sipərdir. Bunu tam qətiyyətlə söyləmək olar. 

Ümumən, ölkəmizin Qoşulmama Hərəkatına sədrliyi ədalətsizliyə və ikili standartlara qarşı mübarizə amalına söy­kənmiş fəalliyyət kimi yadda qalmaqda­dır. Azərbaycanın təşkilat çərçivəsində bəşəri dəyər və prinsiplərin qorunma­sındakı fəal mövqeyinin ifadəsinə dair bir çox məqamları vurğulamaq müm­kündür. Əslində, cənab İlham Əliyev də yuxarıda diqqətə çatdırdığımız fikirlərini dünyadakı qeyri-obyektivliklərin yalnız bir seqmentinə nəzər salmaq üçün bil­dirmişdi. Əlbəttə, o, digər məqamları da gündəmə gətirə bilərdi. Ancaq böyük us­talıqla hədəfə doğru getdi. Söhbət dün­yanın ədalətsizlik təzahürünün Fransa hədəfindən gedir. O Fransadan ki, BMT-də söz sahibidir, ancaq hazırkı siyasəti və yanaşma tərzi baxımından buna əsla haqqı çatmır. Azərbaycan Prezidenti isə çıxışında ölkə hakimiyyətinin haqsızlığı­nın müxtəlif istiqamətlərinə geniş nəzər saldı.

Qoşulmama Hərəkatı sədrinin daşdan keçən dəlilləri

Dövlətimizin başçısının üzərində da­yandığı ilk məsələ neokolonializm oldu: “Azərbaycan neokolonializm meyillərinin artmasından olduqca narahatdır. Deko­lonizasiya prosesi nəticəsində yaranmış Qoşulmama Hərəkatı keçmişin bu utanc­verici mirasına qarşı qətiyyətlə mübarizə aparmalı və onun tamamilə aradan qaldı­rılmasına öz töhfəsini verməlidir”. 

Fransa neokolonializmin, belə demək mümkünsə, müasir örnəyidir. Deməli, Azərbaycan Prezidentinin çıxışının bu ölkə ilə bağlı hissələrini müstəmləkəçilik əleyhinə manifest kimi də dəyərləndir­mək olar. Dövlətimizin başçısı Fransanın siyasətinin vandal mahiyyətini, sözün əsil mənasında, ifşa etdi. Özü də kifayət qədər sərt formada. “Avropadan kənar­da idarə etdiyi ərazilər fransız müstəm­ləkə imperiyasının iyrənc qalıqlarıdır”, – deyən cənab İlham Əliyev Fransanın Qəmər adalarının Mayot adası üzərində suverenliyinə, həmçinin Yeni Kaledoniya xalqının, o cümlədən özünün digər dənizaşırı icma və ərazilərində yaşayan xalq­ların hüquqlarına hörmət etməli olduğunu vurğuladı. 

Azərbaycan Prezidenti Fransanın soyqırımları ilə dolu hakimiyyəti dövrün­də 1,5 milyona yaxın əlcəzairlinin qətlə yetirildiyini xatırladaraq, Qoşulmama Hərəkatı adından bəşəri tələb səslən­dirdi: “Hələ də Paris muzeyində əlcəza­irli azadlıq döyüşçülərinin kəllə sümük­ləri müharibə qənimətləri kimi saxlanılır. Bu, utancverici və iyrənc hərəkətdir. Biz Fransa Prezidenti Emmanuel Makrondan həmin qəhrəmanların qalıqlarını Əlcəza­irə təhvil verməsini tələb edirik”.

Dövlətimizin başçısı bildirdi ki, özünü insan haqlarının və beynəlxalq hüququn müdafiəçisi kimi qələmə verən Fransa hələ də digər ölkələrin daxili işlərinə qa­rışır. “Fransa qoşunlarının bu yaxınlar­da Mali və Burkina-Fasodan çıxarılması onun Afrikadakı amansız neokolonializm siyasətinin uğursuzluğa məhkum olduğu­nu bir daha göstərdi”, – deyən ölkəmizin liderinin gündəmə gətirdiyi məsələ son dərəcə vacibdir. 

Makronun “Yeni Afrika strategiyası” və faktiki etiraf

Məlumdur ki, Fransa Prezidenti Em­manuel Makron 2023-cü ilin martında Af­rika turu çərçivəsində Qabonda olarkən, ölkəsinin müstəmləkəçilik dövründən sonra Afrika ilə qurduğu əlaqələri ifadə etmək üçün istifadə olunan “Françaf­rique” siyasətinin sona çatdığını açıqla­mış, “Yeni Afrika strategiyası” əsasında “qara qitə”nin ölkələri ilə fərqli səhifə aç­maq istəklərini bildirmişdi. Makron həmin çıxışında, həmçinin Fransanın qitədəki hərbi bazalarının sayını azaldacağını və afrikalılara məxsus mədəni sərvətlərin geri qaytarılması üçün işlərə başladıqla­rını dilə gətirmişdi. 

Burada diqqət yetirilməli ilk məqam “Françafrique” siyasətidir. Bu siyasət müstəmləkəçilik dövründən sonranın məhsuludur. Təxminən, ötən əsrin 60-cı illərinin əvvəllərindən başlanır. Ona da diqqət yetirək ki, “Françafrique” termini ilk dəfə İkinci dünya müharibəsindən sonra Afrikada təsirini itirmiş fransız müstəm­ləkə sisteminin yenilənmiş versiyasına is­tinad məqsədilə gündəmə gətirilib. Özü də Fransa ziyalıları tərəfindən irəli sürülüb. 

Təsəvvür edin ki, üzərindən səksən ilə yaxın müddət keçdikdən sonra Makron, yəni Fransa lideri deyir ki, ölkəsi Afrika ilə bağlı yeni siyasətə keçir. O, bu siyasəti qitədə hamı ilə danışan, ölkələrin daxi­li işlərinə qarışmaq rolunu oynamayan qərəzsiz həmsöhbət kimi xarakterizə edib. Deməli, indiyədək qarışma da olub, qərəz də. Hələ başqa vandallıqlar da öz yerində. İndi isə bu siyasətin adını dəşyişir.

“Françafrique” nə deməkdir?

Fransanın bu xarici siyasət sistemi­nin mahiyyətində gizlilik dayanıb. Yəni, müstəmləkəçiliyin gizli yollarla davam etdirilməsi. Mövcud siyasət Afrika ölkələ­rinin daxili işlərinə hərbi, iqtisadi və ya başqa şəkildə müdaxiləni rəhbər tutur, qitədəki irticaçı rejim qüvvələri ilə fran­sız siyasətçiləri arasında məxfi iqtisadi əlaqələrin qurulmasına şərait yaradırdı. 

Bəli, “Françafrique” Afrika qitəsinin yeni üsullarla istismarına imkan verən Fransa və qitə liderləri arasında imti­yazlı və gizli əlaqələri izah etmək üçün dövriyyəyə buraxılmış anlayışdır. İndi beynəlxalq müşahidəçilər, xüsusən də afrikalı ekspertlər Yelisey sarayının “Yeni Afrika strategiyası”nı da “Françafriqu­e”nin davamı qismində görürlər. Yəni, faktiki olaraq, Paris müstəmləkəçiliyin yalnız adını dəyişir, mahiyyətini saxlayır. Necə? Belə: Afrikaya hərbi müdaxilələrin heç bir təsirinin olmadığını görən Fransa qeyri-hökumət təşkilatları və gənclər va­sitəsilə “yumşaq güc” siyasətini həyata keçirməyə çalışır. Əslində isə istismar sisteminə son qoymağı düşünmür. 

Cənubi Qafqaz üçün həyəcan zəngi: Qarabağ amili 

Qeyd etdiklərimizi nəzərə alsaq, Azərbaycan Prezidentinin söylədikləri Cənubi Qafqazla bağlı təbil zəngi kimi də qiymətləndirilə bilər: “Təəssüf ki, Fransa Azərbaycanın Qarabağ bölgəsində er­məni separatizmini dəstəkləyərək, geosi­yasi rəqabət, xarici hərbi mövcudluq və “Orientalizm” müstəmləkəçilik siyasəti ilə Cənubi Qafqaz regionunda da eyni mən­fur təcrübəni tətbiq etməyə çalışır”.

Parisin Qarabağı da müstəmləkə siyasətinin tərkibində görmək iştahası­nın mümkünlüyünü təsdiqləyən bir çox məqamlar var ki, cənab İlham Əliyev keç­mişə müraciət edərək, həmin məqamları qabartdı, eyni zamanda, belə yaramaz­lıqlara qarşı, bir növ, siyasi immunitet for­malaşdırdı. Məsələn, dövlətimizin başçı­sı bildirdi ki, Fransa XX əsrin ikinci yarısı boyunca Əlcəzairdə və özünün dənizaşı­rı ərazilərində – Sakit okeanda, Fransa Polineziyasında bir neçə nüvə silahı sı­nağı keçirmiş və bununla da qlobal səviy­yədə ətraf mühitin deqradasiyasına, yerli icmalarda ciddi sağlamlıq problemlərinə səbəb olmuşdur.

Üzrxahlıq... artıq təcrübə var

Nəhayət, Azərbaycan dövlət başçı­sının QH-nin Bakıdakı mötəbər toplantı­sındakı çıxışının Fransa hissəsinə dam­ğasını vuran bir məqamın üzərinə gələk. Cənab İlham Əliyev indiyədək edilmiş vandalizm aktlarına görə məsuliyyətin müəyyənləşdirilməsinin vacibliyini önə çəkərək bildirdi ki, Fransa öz müstəm­ləkə keçmişinə, qanlı müstəmləkə ci­nayətlərinə və soyqırımı aktlarına görə Qoşulmama Hərəkatına üzv olan Afrika, Cənub-Şərqi Asiya ölkələrindən və digər ölkələrdən üzr istəməlidir. 

Yeri gəlmişkən, bununla bağlı təcrübə də var və dövlətimizin lideri çıxışında onu da yada saldı: “Bir neçə gün əvvəl Nider­land Kralı ölkəsinin müstəmləkə keçmi­şinə və qul ticarəti ilə məşğul olduğuna görə rəsmən üzr istəyib. Biz onun fran­sız həmkarını da həmin hərəkəti etməyə çağırırıq. Heç vaxt olmamaqdansa, gec olması yaxşıdır. Əcdadları müstəmləkə siyasətinə məruz qalmış, qul kimi istifadə olunmuş, öldürülmüş, işgəncələr verilmiş və alçaldılmış insanlardan milyonlarla insanın qarşısında üzr istənilməsi yalnız Fransanın tarixi günahının etirafı olma­yacaq, həm də Fransanın əlcəzairli ye­niyetmənin vəhşicəsinə öldürülməsindən sonra qarşılaşdığı dərin siyasi, sosial və humanitar böhranın nəticələrinin aradan qaldırılmasına kömək edəcək”.

Ermənipərəstlik, Korsika və 17 yaşlı yeniyetmənin qətli

Prezident İlham Əliyev Fransanın özünü Azərbaycandakı erməni milli azlı­ğının müdafiəçisi kimi göstərməyə çalış­dığını vurğulayarkən, ölkədə son günlər baş verməkdə olan qorxunc hadisələrə də diqqət çəkdi. Bu baxımdan fransız mediasında və internet seqmentində müəyyən etnik azlıqlara qarşı davamlı və geniş şəkildə yayılmış irqçi, ayrı-seç­kilik salan fikirlərin mövcudluğunu, rəsmi şəxslərin və parlamentin iki palatasının üzvlərinin irqi nifrət xarakterli çıxışlarının getdikcə artmaqda olduğunu vurğuladı. 

“Bu yaxınlarda Əlcəzair əsilli 17 yaş­lı yeniyetmənin Fransa polisi tərəfindən qətlə yetirilməsi bu ölkədə irqçiliyin və islamofobiyanın daha bir əlamətidir. Bu baxımdan biz BMT-nin polisin atəş açma­sını pisləyən və Fransanı “hüquq-müha­fizə orqanlarında irqçilik və ayrı-seçkiliyin dərin problemlərini ciddi şəkildə həll et­məyə” çağıran bəyanatını dəstəkləyirik”, – deyən dövlətimizin başçısı Fransanın Korsika dilinə qadağa qoyması və etnik azlıqlar konsepsiyasını qəbul etməməsi fonunda ölkənin özünü Azərbaycanda­kı erməni milli azlığının müdafiəçisi kimi göstərməyə çalışmasını riyakarlıq və ikili standartlar adlandırdı: “Fransa haki­miyyəti başqalarına mühazirə oxumağa cəhd etmək əvəzinə, öz ölkəsində bu cür narahatedici meyillərlə mübarizə apar­malıdır”.

Bəli, Fransa dünyada haqq və ədalət­dən danışmağa ən az haqqı çatan məm­ləkətdir. Əslində, bunu ölkənin mütərəqqi kəsimi yaxşı dərk edir. Elə Makronadək olan dövlət başçıları da məsələyə həssas yanaşıblar. Çalışıblar ki, acı həqiqətlərin üzlərinə salavat küləyi kimi çırpılacağı durumu yaratmasınlar. Ancaq hazırkı dövlət başçısı keçənləri unudur. Unudur və avantürizmə meyil göstərir. Ermə­nipərəstlik isə istənilən avantürizm üçün baza rolunu oynamaq “potensialındadır”. 

Makron həmin “potensiala” gü­vənərək, onu alovlandıraraq, yaşadığı­mız Cənubi Qafqaz bölgəsinə də impe­rializm maraqlarından yanaşmanı hədəf seçir, özünün müstəmləkəçi təfəkkü­rünü işə salır. Bu mənada Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin çıxışının an­ti-Fransa tezisləri dünya üçün, müəyyən mənada, soyuq duş effekti yaradan ha­disədir. Beynəlxalq ictimaiyyət bu duşun təsirini hiss etməli və Hitlerin Makron qi­yafəsindəki zühurunun qarşısını almaq üçün hərəkətə keçməlidir. 

Əvəz CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”