Rusiya Baş nazirinin müavini Aleksey Overçukun Azərbaycan və Ermənistan baş nazirlərinin müavinlərinin sədrliyi ilə keçirilən üçtərəfli İşçi Qrupunun iclasının yekunları barədə mətbuata açıqlaması nikbin notlara köklənib. 

Azərbaycan, Ermənistan və Rusi­ya liderlərinin 2023-cü il mayın 25-də Moskvada keçirilən görüşdə əldə et­dikləri razılaşmaların həyata keçirilmə­si məqsədilə iyunun 2-də üçtərəfli işçi qrupunun 12-ci iclası keçirilib.

Rusiya paytaxtında baş tutmuş iclasda Azərbaycanın Baş nazirinin müavini Şahin Mustafayev, Ermənista­nın Baş nazirinin müavini Mher Qriqor­yan və Rusiyanın Baş nazirinin müavi­ni Aleksey Overçuk iştirak edib.

A.Overçuk görüşün konstruk­tiv şəraitdə keçdiyini, Azərbaycan və Ermənistan arasında nəqliyyat əlaqələrinin bloklanmasının aradan qaldırılması üsullarının əlaqələndirilməsi sahəsində mühüm irəliləyişin əldə olunduğunu məmnunluqla qeyd edib. Onun sözlərinə görə, tərəflər arasında xüsusilə, Arazdəyən-Culfa-Ordubad-Mehri-Horadiz marşrutu üzrə dəmir yolu əlaqəsinin bərpası və təşkili üzrə konkret addımların atılması ilə bağlı ümumi anlaşma əldə olunub. 

Belə pozitiv notlara söykənən açıq­lamasının ardınca Rusiya baş nazirinin müavini danışıqların nəticələri barədə Azərbaycan, Ermənistan və Rusiya­nın rəhbərlərinə məlumat veriləcəyini, tərəflərin üçtərəfli işçi qrupu çərçivəsin­də işi davam etdirmək barədə ümumi razılığa gəldiklərini söyləməyi də unut­mayıb.

* * *

Öncə qısa xatırlatmaya ehtiyac var. 10 noyabr üçtərəfli Bəyanatının im­zalanmasından sonra sülhə nailolma istiqamətində atılan ilk addım məhz üç ölkənin baş nazirlərinin müavinlə­rinin iştirakı ilə işçi qrupu formatında oldu. Başlanğıcda səmərəli işləyən bu işgüzar format özünü doğrult­muş təsiri bağışladı. Amma təəssüf ki, 2021-ci ilin mayından sonra işçi qrupunun fəaliyyətində durğunluq mərhələsi başladı. Bunun da əsas səbəbi Avropanın, daha sonra ABŞ-ın Cənubi Qafqazda sühyaratma missi­yasına qoşulmaq, prosesdə vasitəçi kimi çıxış etmək təşəbbüsləri ilə bağlı­dır. Əslində üç ölkənin baş nazirlərinin müavinləri səviyyəsində yaradılan qrupun fəaliyyətsizliyi, faktiki olaraq, 10 noyabr Bəyanatının digər bəndləri­nin də reallaşmasının qarşısını kəsən amilə çevrilmişdi. Nəticədə Rusiya ilə Avropa institutları, eləcə də Vaşinqton arasında qızışan “sülhyaratma yarı­şı” həmin bəyanata fərqli yanaşmaları ortaya çıxardı. İlkin üçtərəfli formatın çərçivəsindən kənarda gedən həmin Qərb-Rusiya rəqabəti müharibədən sonrakı iki il yeddi ay ərzində cəmi iki siyasi qərarın qəbulu ilə yadda qaldı. 

Hər iki qərarın Avropa İttifaqının Brüssel formatı müstəvisində ərsəyə gəldiyini söyləyən politoloq Yeganə Hacıyeva bu kontekstdə sülh danışıq­larında Moskvanın rolunun zəiflədiyinə diqqəti çəkdi:

“Yaranmış situasiyada Rusiya sülh prosesində vasitəçi tərəf kimi artıq ikinci plana keçdi. Bu səbəbdən Moskvadakı üçtərəfli işçi qrupunun fəaliyyətinin əhəmiyyəti azalmış, ümumiyyətlə, Rusiyanın Cənubi Qafqazdakı maraqlarının zədələn­məsinə səbəb olmuşdu. Son bir neçə ayda Vaşinqtonda, Brüsseldə, Moskvada və Kişineuda reallaşan sülh raundlarının fonunda Kreml üçün əsas vasitəçi kimi evsahibliyi etdiyi üçtərəfli görüşlərdə hansısa qərarın qəbulu çox vacib idi. Sülh danışıqlarının Moskva formatının əhəmiyyətini artırmaqdan ötrü müt­ləq real nəticə, qərar lazım idi”. 

Üçtərəfli bəyanatın 9-cu bəndində Zəngəzur dəhlizinin açılması nəzərdə tutulsa da, İrəvanın bu məsələdə Fran­sa və İran kimi kənar aktorlara meydan verməsi, vəziyyətin, bir növ, dalana dirənməsi təəssüratını yaratdı. Əvvəl­cə Tehranın, onun ardınca Moskvanın Ermənistanın Sünik (Zəngəzur) vilayə­tində konsulluqlarını açması isə dəhliz layihəsinin reallaşmasına yeni rənglər qatdı. Baxmayaraq ki, hələ 2021-ci ilin parlament seçkisindən öncə Ermə­nistanın baş naziri həmin yolun inşası üçün ərazi ayrılması barədə qərar qə­bul etmişdi. 

* * * 

Zəngəzur layihəsinin ləngiməsini həm də Rusiyanın Ukraynada başlat­dığı xüsusi hərbi əməliyyatlara bağ­layan ekspert Y.Hacıyeva hesab edir ki, prosesin reallaşmasına maneçilik törədən ən başlıca səbəb Moskvanın qeyri-prinsipial mövqe nümayişi oldu:

“Çünki Rusiya bölgədə “nə mü­haribə, nə də sülh” siyasəti yeritmək xəttini tutdu və bunun nəticəsində Cənubi Qafqazda marağı olan digər aktorlar da mövqelərini genişlən­dirməyə və möhkəmlətməyə başla­dılar. Amma burada nəzərə alınmalı olduqca vacib məqam var. Azərbay­can uzaqgörən, balanslı diploma­tiyası ilə böyük güclərin Qarabağ ətrafındakı geosiyasi mübarizəsini Zəngəzur uğrunda yarış mərhələ­sinə keçirməyi bacardı. Yəni, Qara­bağın geosiyasi əhəmiyyətinin, bir növ, azaldılmasına nail olduq. Bu isə Bakının növbəti diplomatik uğu­rudur”. 

Təkcə Zəngəzur dəhlizinin deyil, iki ölkə arasında bütün kommunikasiyala­rın açılmasında Rusiya da maraqlıdır. Çünki Ermənistanla Rusiyanın yeganə quru əlaqəsi Gürcüstan ərazisindən keçir və bu yol problemlidir. Mosk­va, Zəngəzur yolunu reallaşdırmaqla, Azərbaycan üzərindən Ermənistana rahat, həm də ucuz dəmir və avtomobil yolu əldə edəcək.

Azərbaycanın mövcud müstəvidəki mövqeyi həmişə dəyişməz olub. Prezi­dent İlham Əliyev dəfələrlə bəyan edib ki, biz Zəngəzur dəhlizini açacağıq: istər danışıqlarla, istərsə də güc yolu ilə. 

Bəli, bölgənin söz və qüdrət sahi­binə çevrilmiş ölkəmiz qarşısına qoy­duğu məqsədlərə, dəqiq müəyyənləş­dirdiyi hədəflərə doğru addım-addım və qətiyyətlə irəliləyir. Azərbaycanı bu yoldan heç bir qüvvə yayındıra bilməz. 

İmran BƏDİRXANLI, “Xalq qəzeti”