Azərbaycan–Ermənistan münasibətlərinin tənzimlənməsi üzrə Qərb formatında aktivlik hiss olunmaqdadır. Aktivliyi şərtləndirən bir sıra səbəblər var ki, onlardan ən önəmlisinin Rusiya ilə rəqabət olduğu bildirilir. Bu rəqabətin başlıca hədəfi isə Moskvanı Cənubi Qafqaz regionundan çıxarmaqdır. 

Bəs, hazırkı mürəkkəb geosiyasi şəraitdə Qərbin uğur qazanması nə dərəcədə realdır? Kreml yaşadığımız regionun müstəvisində özünə qarşı dip­lomatik təzyiqlərə sinə gərə biləcəkmi? Bu və buna bənzər suallar dünyanın ayrı-ayrı siyasi dairələrində müzakirə olunduğu kimi, Rusiyanın ekspert mü­hitində də geniş diskussiya predmetinə çevrilməkdədir. Mövcud kontekstdə isə Bakı-İrəvan normallaşmasının müxtəlif aspektləri gündəmə gəlir. 

Digər tərəfdən, Qərb-Rusiya rəqa­bəti fonunda nəzərə çarpan başlıca məqam balanslı mövqe tutan və öz prin­siplərində ardıcıllıq gözləyən Azərbay­candan fərqli olaraq, Ermənistanın Qərb vasitəçiliyinə açıq maraq göstərməsidir. Ancaq niyəsə, rusiyalı siyasilər bundan danışmaq istəmirlər. Onların ötəri dilə gətirdikləri sözlərindən belə anlaşılır ki, ikinci birincinin ağlını başından çıxarır. Heç kəs isə soruşmur ki, ağıl niyə baş­dan çıxmalıdır?

Rusiyalı politoloqlar, onu da soruş­murlar ki, Kreml 44 günlük müharibəyə son qoymuş 10 noyabr 2020-ci il tarixli üçtərəfli Bəyanatın ona verdiyi üstün­lüyü hansı səbəbdən qoruya bilmədi? İndi, necə deyərlər, iki daş arasında qalıblar. Bilmirlər, Qərbi dağıdıcılıqda günahlandırsınlar, yoxsa Rusiyanı pas­sivlikdə. Hərçənd, qeyri-ixtiyari birinci­nin fəallığını etiraf edənlər də var.

Müxtəlif səviyyələrdə aparılan danı­şıqların və görüşlərin intensivliyini, xü­susən, Azərbaycanın və Ermənistanın Xarici işlər nazirlərinin iyunun 12-də ABŞ-da yenidən görüşəcəyini nəzərə alsaq, Qərbin kifayət qədər tutarlı ad­dımlar atdığını və gərginliyi azaltmaq üçün səylər göstərdiyini söyləyə bilə­rik. Belə bir fikri rusiyalı politoloq And­rey Areşev səsləndirib. Amma politoloq əmindir ki, bəzi erməni siyasətçilərinin ümidlərinə baxmayaraq, Qərbin vasitə­çiliyi İrəvana heç bir üstünlük vermir, münaqişə tərəfləri arasında yalnız bə­rabər məsafənin qorunmasına əsasla­nır. Areşev də məlum tezisi təkrarlayır: Qərbin missiyası regionda Rusiyanı sarsıtmaqdır. Moskva isə politoloqun fikrincə, postsovet məkanında yara­nan qeyri-müəyyən vəziyyəti nəzərə alaraq, siyasi və diplomatik müstəvidə əlindən gələni edir ki, tarix boyu qazan­dıqlarını itirməsin. 

Azərbaycan və Ermənistan lider­lərinin iyunun 1-də Kişineuda Avropa İttifaqı Şurasının rəhbəri Şarl Mişelin vasitəçiliyi, Almaniya Kansleri Olaf Şoltsun və Fransa Prezidenti Emma­nuel Makronun iştirakı ilə keçirilmiş qeyri-rəsmi görüşünə fokuslanmış ru­siyalı analitiklər hesab edirlər ki, Mol­dovadakı təmasın nəticələrinə dair konkret məlumatlar hələ də kifayət deyil. “Görüş, mühakimə edə bildiyimiz qədər qeyri-rəsmi olub və təxminən 1,5 saat davam edib. Müəyyən mərhələdə Almaniya və Fransa liderləri də ona qoşulublar. Praktiki baxımdan əsas məqam növbəti görüşün dəqiq tarixinin – iyulun 21-də Brüsseldə müəyyənləş­dirilməsidir”, – deyən Areşevin qənaə­tinə görə isə dəqiq tarix danışıqlar pro­sesinin intensiv xarakter daşımasından xəbər verir. Areşev, həmçinin, vaxtaşırı maneələrlə üzləşməsinə baxmayaraq, Bakı ilə İrəvan arasındakı sülh müqa­viləsinin hazırlanması işinin irəliləmək­də olduğu düşüncəsindədir. 

Məlumdur ki, bir neçə gün əvvəl Moskvada Azərbaycanın, Rusiyanın və Ermənistanın baş nazirlərinin müa­vinlərinin görüşü keçirilib. Areşev bildi­rib ki, görüşdə fundamental məqamlar­dan, demək olar, söz açılmayıb. “Sülh müqaviləsi məsələsi Qərb platforması­na daşınıb. Rusiyada daha çox praktiki məsələlər, xüsusən, kommunikasiyala­rın açılması müzakirə olunur. Bunu sə­lahiyyətlilərin ranqı da təsdiqləməkdə­dir. Əslində isə görüş iqtisadiyyatdan daha çox, siyasətlə bağlı olan məsələ­dir. Digər tərəfdən, nizamlanmanın mümkün iqtisadi və siyasi aspektləri də Brüssel platformasında müzakirə oluna bilər. Çünki bu məsələlər bir-biri ilə sıx bağlıdır. Rusiya ilə Qərb arasın­da müşahidə olunan fikir ayrılıqlarını nəzərə alsaq, müxtəlif baxışların necə uyğunlaşacağını söyləmək hələ də çə­tindir. Gözlənilməzliyin yaşanmaması üçün Moskvanın prosesləri mümkün qədər yaxından izləməsi vacibdir”, – deyə politoloq vurğulayıb.

Azərbaycanın, Rusiyanın və Ermə­nistanın baş nazirlərinin müavinlərinin Moskvadakı təmasından söz düşmüş­kən, həmin görüşdə nəqliyyat kom­munikasiyalarının açılması ilə bağlı razılığın əldə olunmasında irəliləyiş müşahidə olunur. Bunu üçtərəfli işçi qrupunun iyunun ilk günlərindəki fəaliy­yətinin yekunları ilə bağlı söz açan Ru­siyanın baş nazirinin müavini Aleksey Overçuk bildirib. “Görüş konstruktiv at­mosferdə keçdi. Azərbaycan Respubli­kası ilə Ermənistan Respublikası ara­sında nəqliyyat kommunikasiyalarının bərpası üsullarının əlaqələndirilməsi sahəsində mühüm irəliləyiş məmnun­luqla qeyd olundu”, – deyən Overçu­kun açıqlamasındakı konkret məqam budur ki, üçtərəfli işçi qrup Yerasx-Cul­fa-Meğri-Horadiz marşrutu üzrə dəmir yolu əlaqəsinin bərpası üçün konkret addımlar barədə ümumi razılığa gəlib.

Qeyd edək ki, Ermənistanın ictimai rəyində də Qərb formatının ölkə üçün ciddi nəticələr doğurmayacağı qənaə­tində olanlar var. Mövcud zəmində erməni mediasının danışıqlar müstə­visində anti-Qərb köklənişi hiss olun­maqdadır. Nəzərə alaq ki, erməni me­diası daha çox Rusiya təmayüllüdür və ölkənin baş naziri Nikol Paşinyanın si­yasətini gözdən salmaqla, cəmiyyətdə Nikolun satqın və xain obrazını forma­laşdırmaqla, böyük planda isə xalqın iqtidarı devirmək əzmini körükləməklə məşğuldur. Deməli, onun rusiyalı po­litoloqların fikirlərinə yer verməsinin tendensiya halını alması anlaşılandır. Erməni jurnalistlərin düşüncələrinə yer verdiyi politoloqlardan biri də Rusiya­dakı Siyasi İnformasiya Mərkəzinin di­rektoru Aleksey Muxindir. 

Muxin, Areşevdən fərqli olaraq, Ki­şineu sammitinin tam səmərəsizliyini iddia edir. Onun sözlərinə görə, gö­rüşdə Ermənistanla Azərbaycan ara­sında heç bir ziddiyyətli və mürəkkəb münasibət həllini tapmadı, yalnız an­ti-Rusiya görüntüsü nümayişə qoyul­du. “Əslində, Qərb formatı yoxdur, yal­nız prosesə girmək cəhdi var və Qərb ölkələrinin Ermənistana və Azərbayca­na təklif edə biləcəyi həll yolları, heç bir şəkildə, təmin oluna bilməz. Bu həllər siyasi baxımdan əhəmiyyətsizdir”, – deyən politoloqun fikrincə, Cənubi Qafqazdakı vəziyyətin tənzimlənməsi üzrə aydın iş alqoritmi var. Bu, Rusi­ya–Azərbaycan–Ermənistan oxudur. Mövcud durumda Rusiya formatı iş­lək, “Ermənistan–Azərbaycan–Avropa İttifaqı” və “Ermənistan–Azərbaycan–ABŞ” formatları isə passivdir. Məqsəd yalnız Rusiyanın təcridi, onu regiondan sıxışdırıb çıxarmaq və faktiki həll ol­madan, münaqişənin həllini imitasiya edəcək müəyyən sayda sənədlər im­zalamaqdır. 

Ancaq görünən budur ki, Muxinin imitasiya məntiqindən daha çox istifa­də edən Vaşinqton və Brüssel deyil, məhz Moskvanın özüdür. Ancaq onu da nəzərə alaq ki, Ermənistan Krem­lin təşəbbüsü ilə indiyədək imzalanmış sənədlərə məhəl qoymur. İrəvan üçün üçtərəfli bəyanatlar məntiqi yalnız an­ti-Azərbaycan ritorikası baxımından əlverişlidir. Yəni, Paşinyan nə zaman reallıqlardan uzaqlaşmaq, mətləbdən yayınmaq istəyirsə, o zaman həmin bəyanatları yada salır. 

Başqa bir məqam da var ki, hazırda Kremlin tutarlı nizamlama mexanizmi və bununla əlaqədar real təklifi yox­dur. Maraqlıdır ki, politoloq Muxin bu məqama diqqət yetirməkdədir. O açıq tekstlə deyir ki, hazırda Rusiya başqa alternativ təklif etmir. “Belə təəssürat yaranır ki, Rusiya “Artsax”ın statusu­nun müəyyənləşdirilməsinin gələcəyə saxlanılması variantından imtina edib və əslində Qərb variantına oxşar vari­ant irəli sürür”, – deyən rusiyalı ekspert bunu Moskvanın öz oyununun möv­cudluğu ilə əsaslandırır. 

Ancaq Muxin şikayətindən də qal­mır. O, Rusiya rəhbərliyinin planlarına mütəxəssisləri cəlb etmədiyini bildirərək təəssüflənir: “Biz prosesləri təhlil edə, öz proqnozlarımızı verə bilərik, lakin təəssüflər olsun ki, onlar bəzən Rusiya rəhbərliyinin mövcud istiqamətdə gör­düyü işlərlə uyğun gəlmir”.

Ə.RÜSTƏMOV, “Xalq qəzeti”