Planetimizdə yeni dünya düzəni yaranmağa başlayır, ən azı hazırda onun bir çox səciyyəvi cizgiləri sezilməkdədir. “Böyük yeddilər” ilə “Pekin-Mos­kva-Tehran oxu”nda birləşən döv­lətlər bir-birlərinə meydan oxuma­ğa başlayıb. Belə ki, hər iki tərəf dünyada siyasi, iqtisadi və hərbi hökmranlığa iddialıdır. 

Görünən budur ki, qlobal siyasət me­ridianlarında qütbləşmə artıq diplomatik mərhələdən əzələ nümayişi müstəvi­sinə keçir. Vaşinqton və Pekin həlledici döyüşlərə qədər öz müttəfiqlərinin sayı­nı artırmağa və bu yolla komandalarını gücləndirməyə tələsir. Mövqelər artıq ortadadır. Kim kimin yanındadır, o da bəllidir. 

İki həftə əvvəl Pekində rəsmi səfərdə olan Braziliya Prezidenti Lula da Silva­nın bəyanatlarından bəlli oldu ki, Latın Amerikasının ən böyük ölkəsi də Çinin “lokomotiv”i olduğu ekspress qatarında yer alır. Lakin hələlik Vaşinqtonla Pekin arasında seçim etməkdə tərəddüd edən ölkələr də az deyil. Yəqin ki, tezliklə on­lar da son qərarlarını verməli olacaqlar. 

Bir müddət əvvəl “Böyük yeddilər”in XİN rəhbərləri Yaponiyanın Karuizava kurort şəhərində bir araya gələrək plane­tin üzləşdiyi siyasi və hərbi böhranlardan çıxış yollarını müzakirə ediblər. Gərgin keçən müzakirələr üç gün davam edib. 

Dünyadakı prosesləri Təhlükəsizlik Şurasından (TŞ) daha çox Qərbin yeddi zəngin dövləti yönləndirir. “Sarı əjdaha” və müttəfiqlər isə bununla razılaşmır, “biz də səhnədəyik, ayaqdayıq” deyirlər. 

Yeri gəlmişkən, mayın ortalarında “Böyük yeddilər”in liderləri Xirosimada toplaşacaqlar. Bu şəhərin adı çəkilən­də qeyri-ixtiyari olaraq narahat oluruq. Axı bu həmin Xirosimadır ki, 1945-ci ilin sentyabrında ABŞ Prezidenti Trumenin göstərişi ilə oraya atom bombası atılıb. Eyni acı taleyi digər yapon şəhəri Naqa­saki də yaşayıb. 

Amma siyasətdə daimi dostlar ol­madığı kimi, əbədi düşmənlər də olmur. Taleyin istehzasına baxın ki, indi Yaponi­ya Birləşmiş Ştatların Sakit okean höv­zəsində ən yaxın tərəfdaşıdır. Şübhəsiz, Tokionu Vaşinqtona yaxınlaşdıran əsas səbəb əzəli rəqibi Çinin sürətlə artan hərbi və iqtisadi gücüdür. Seul da Şima­li Koreyanın təhdidlərindən qorunmaq üçün ABŞ-ın himayəsinə sığınıb.

Bəli, 78 il əvvəl “Gündoğar ölkə”nin iki şəhərinə atılan ilk və son nüvə silahı bu gün bütün dünyanın başı üzərində bir kabus kimi dolaşır. Şimali Koreya dik­tatoru Kim Çen In isə az qala hər həftə yeni nüvə sınaqları keçirir və bu yolla təkcə Yaponiyanın deyil, hətta ABŞ-ın da gözünün odunu almağa çalışır. 

Bu yandan da bir çox dövlətlərarası beynəlxalq hüquq normaları faktiki ola­raq işləmir. BMT Təhlükəsizlik Şurasının beş daimi üzvündən ikisi –Çin və Rusiya Şimali Koreya liderinə “gözün üstə qaşın var” demir. Bu məqamda çağdaş dünya­nın ən müdrik və xarizmatik dövlət baş­çılarından olan Rəcəb Tayyib Ərdoğanın məşhur “dünya beşdən böyükdür!” ifadə­si yada düşür. 

Rusiya–Ukrayna müharibəsi, Çinin Tayvana mümkün hərbi təcavüzü, özünü dəcəl uşaq kimi aparan Şimali Koreya­nın nüvə hədələri, Suriyada, Yəməndə, son günlər isə Sudanda ağır zorakılıq­larla müşahidə olunan qanlı toqquşma­lar və s. hazırda müasir dünyanın siyasi mənzərəsinin əsas mövzularıdır. Bütün bu ağır problemləri həll etmək mümkün olacaqmı? Təəssüf ki, suala birmənalı cavab vemək çətindir. 

Yaxın Şərq planetimizin ən həssas nöqtəsi olaraq qalır. Hətta belə bir deyim var ki, kim bu bölgədə əsas söz sahibi­dirsə, məhz, o, bütün dünyaya nəzarət edir. Son illərə qədər burada Vaşinq­tonun sözü keçərli idi. Son vaxtlar isə vəziyyət bir qədər dəyişib. Belə ki, son illərdə bölgəyə səfər edən yüksək ranqlı Çin rəsmilərinin sayı artıb. 

Qeyd etmək lazımdır ki, Pekin göz­lənilmədən regionda barışmaz rəqiblər təsiri bağışlayan Ər-Riyadı və Tehranı bir araya gətirərək barışdırıb. Bu, aydın səmada şimşək çaxması kimi təəccüblü haldır. Hər halda, bu dövlətlərin gələ­cəkdə bir-biri ilə sıx əməkdaşlıq edəcə­yi şübhə doğurur, çünki maraqlar bam­başqadır. 

Əlbəttə, bizim üçün əsas böyük uğur qardaş Türkiyənin dünyanın ən böyük güc mərkəzlərindən birinə çevrilməsi ola bilər. Bütün Türk dövlətlərinin bir araya gələrək sarsılmaz birlik yaratması ha­va-su kimi zəruridir. Bu, xeyli dərəcədə Türkiyədə keçiriləcək seçkilərin nəticələ­rindən asılıdır. 

Dünyanın belə bir həssas məqamın­da Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğan kimi güclü və qətiyyətli bir liderin yaxın illər ərzində də Türkiyəyə rəhbərlik etməsi çox vacibdir. Ümid edirik ki, müdrik Türk xalqı bu il mayın 14-də ən doğru seçi­mini edəcək. Bütün hallarda, Türkiyənin seçiminə biz hörmətlə yanaşmağa borc­luyuq. 

On dörd aydır ki, dünyanın əsas diqqəti Ukraynaya dikilib. Burada iki bö­yük slavyan ölkəsi arasında barışmaz savaş gedir. Yeni dünya düzəni Ukrayna münaqişəsinin nəticəsindən çox asılıdır. Buna görə də nə vuruşan tərəflər, nə də onların müttəfiqləri geriyə çəkilmək istə­mir. 

Aydın İBRAHİMOV, 
BDU-nun Xarici ölkələrin iqtisadi və siyasi coğrafiyası və turizm kafedrasının müdiri, professor, siyasi icmalçı

Karl Marks yazırdı ki, siyasət iqtisadiyyatı özündə təcəssüm et­dirir. Hansı ölkə iqtisadi cəhətdən güclüdürsə, siyasətdə də üstün mövqelərə sahib olur. Bunu Çinin nümunəsində də görmək olur. 

Son illər Çinin iqtisadi inkişa­fı ona müstəqil siyasət aparmaq imkanları yaradır. Çin Qərbdən fərqlənən başqa bir idarəetmə qu­ruluşuna malik ölkədir. Onun daxili və xarici siyasətini Kommunist Par­tiyası müəyyənləşdirir, ölkə iqtisa­diyyatı isə liberal bazar qanunları ilə tənzimlənir. Bu, unikal bir mo­deldir. 

Çinin uzun onillər boyu siyasi cəhətdən dünya ağalığına iddialı olmaması, ona Qərbdən kifayət qə­dər modern texnologiyalar almağa kömək edib. Artıq vəziyyət dəyi­şir. ABŞ-ı ən çox Rusiya ilə Çinin yaxınlaşması qıcıqlandırır. 

Pekinin Rusiyadan enerji asılı­lığı var. Bu iki ölkəni yaxınlaşdıran həm də onların Qərbin təzyiqləri­ni birlikdə dəf etməyə də məcbur olmalarıdır. Çinin Üçüncü Dünya ölkələrinə təsir imkanları böyükdür.

Planetimizin yeni nüfuz dairələ­rinə bölünməsi prosesi başlanıb. ABŞ dünyanı əvvəlki kimi təkbaşı­na idarə edə bilmir. Aydındır ki, Çin, xüsusilə Avropa qitəsində ABŞ-ın əsas rəqibidir. Siyasi sahədə Pekin “Köhnə qitə”də xüsusi rol oynaya bilmir. Lakin Asiya və Afrikada Çinin iqtisadi nüfuzu durmadan güclənir. 

İqtisadi cəhəti bir kənara qoy­saq, Çin özünün siyasi modelinə görə də ABŞ üçün təhlükəlidir. Belə ki, “Bir ölkə, bir xalq, bir partiya, iki sistem (sosializm və bazar iqtisa­diyyatı)” modeli başqa ölkələrə də sirayət edə bilər ki, ABŞ bunu istə­mir. 

Yuxarıda sadaladığımız amillər ABŞ-ın rəhbər tutduğu demokratik prinsiplərlə uzlaşmır. Eyni zaman­da, Vaşinqtonun yeganə güc olma­sı şansı azalır ki, artmır. 

Pekin praqmatik xarici siyasət xətti həyata keçirir. Çinlə rəqabət aparmaq çətindir. Ona görə ki, Pekin tərəfdaş ölkələr qarşısında siyasi tələblər irəli sürmür. ABŞ Ru­siyanı hər vəchlə Çinin nüfuz dairə­sindən çıxarmaq istəyir. Çin isə hər vasitə ilə bu oyunu pozur. 

Çin dünyanın gələcək iqtisadi və siyasi inkişafı ilə bağlı öz baxış bucağını ortaya qoyub. Əvvəllər bu, yalnız Cənubi Şərqi Asiya regi­onu ölkələri üçün səciyyəvi idi, indi isə başqa regionları da əhatə edir. 

Əvvəllər Pekinin belə bir iddiası yox idi. Bu, yeni prosesdir. Bu, ABŞ və digər Qərb döblətlərini bərk na­rahat edir. Faktiki olaraq, Çinin tək­cə iqtisadi deyil, həm də siyasi və mədəni ekspansiyası baş verir. 

Rusiya ilə Çinin xarici siyasət məsələlərində inteqrasiyası baş verir. ABŞ bundan çox əndişələnir. Sual olunur. Vaşinqton bu tandemin öhdəsindən gələ biləcəkmi? Düşü­nürəm ki, bunu zaman göstərəcək. Ən düzünü isə Allah bilir. 

Məsaim ABDULLAYEV, “Xalq qəzeti”