Məlum olduğu kimi, aprelin 14-də Azərbaycanın və İranın xarici işlər nazirləri – Ceyhun Bayramovla Hüseyn Əmir Abdullahian arasında növbəti telefon danışığı olub. Bu, son on gün ərzində nazirlər arasındakı sayca üçüncü telefon danışığıdır. Xatırladaq ki, uzun fasilədən sonra apreldəki ilk təmas ayın 7-8-də baş tutmuşdu. Bununla bağlı yayılan xəbərlər ikitərəfli münasibətlərdəki aylardır davam edən gərginliyi vurğulamışdısa, budəfəki təmas barədə eyni fikri ifadə etmək, müəyyən qədər mümkünsüzdür. Mövcud durum gərginliyin aradan qalxmasına doğru müsbət dinamika kimi qiymətləndirilə bilərmi? Yazımızda bununla bağlı söz açacaq və bəzi müqayisələr aparacağıq.

Əlbəttə, ünvanladığımız suala bir­mənalı cavab vermək mümkünsüzdür, bir çox məsələlərə isə zaman özü aydın­lıq gətirəcək. Hələlik onu vurğulayaq ki, aprelin 14-dəki telefon danışığı zamanı Azərbaycan və İran arasında ikitərəfli münasibətlərdə mövcud vəziyyət mü­zakirə edilib, danışıqların davam etdi­rilməsi və zərurət yaranacağı təqdirdə ikitərəfli səfərlərin həyata keçirilməsinin mümkünlüyü üzərində dayanılıb. Tərəf­lər, son zamanlar müşahidə olunan, ölkələrimiz arasındakı dostluq münasi­bətlərinin səviyyəsinə uyğun olmayan ritorikanın zərərliliyini və bütün fikir ayrı­lıqlarının dialoq vasitəsilə həllinin vacib­liyini qeyd ediblər. Nazirlər, ölkələrin əra­zi bütövlüyü və suverenliyi prinsiplərinə hörmətin hər zaman rəhbər tutulmasının vacibliyini vurğulayıblar. 

Bundan başqa, telefon danışığı za­manı Azərbaycan vasitəsilə tranzit da­şımalarına dair sualların aidiyyəti dövlət qurumları arasında birbaşa təmaslar vasitəsilə müzakirə edilməsi qənaətinə gəlinib. Həmçinin, qarşılıqlı maraq do­ğuran digər məsələlər müzakirə edilib. XİN rəhbərləri regional məsələlər ətra­fında da fikir mübadiləsi aparıblar.

***

Nazirlərin telefon danışığı ilə bağlı İran XİN-in yaydığı məlumat da kifayət qədər nikbin notludur. Məlumatda tərəf­lərin söhbətində ölkələrin suverenliyinə, müstəqilliyinə və ərazi bütövlüyünə qar­şılıqlı hörmətin vacibliyi vurğulanıb. İran XİN rəhbəri Bakı və Tehran arasında uzunmüddətli və dayanıqlı münasibət­lərin olduğunu bildirib. Cənab Abdulla­hian, eyni zamanda, iki ölkənin müna­sibətlərində anlaşılmazlığın qarşısının alınmalı olduğunu, əlaqələrin güclənən və artan istiqamətdə davamiyyətinin vacibliyini qeyd edib. Bildirib ki, Tehran nəqliyyat tranzitində olan problemlərin tezliklə həll olunacağına ümidlidir.

Məlumatda həmçinin bildirilib ki, Azərbaycanın Xarici İşlər naziri Cey­hun Bayramov da Azərbaycan və İran arasında dost münasibətlərin olduğu­nu iranlı həmkarının diqqətinə çatdırıb. Əlavə edib ki, qonşu ölkələrlə dost mü­nasibətlər Azərbaycan üçün prioritetdir. C.Bayramov məsələlərin dialoq yolu ilə, səmimi atmosferdə həllinin vacibliyini qeyd edib.

***

Aprelin 7-də və 8-də baş tutmuş te­lefon danışıqlarına gəldikdə isə diqqət­çəkən ilk məqam təmasın iki gün olması idi. Bu, münasibətlərdəki gərginlikdən xəbər verən, kifayət qədər ciddi göstərici sayılırdı. Ancaq, heç şübhəsiz ki, iki gün davam edən danışıqları, eyni zamanda, gərginliyi aradan qaldırmağa yönəlmiş müsbət cəhət kimi də qiymətləndirmək mümkün idi. Üstəlik, bir çox məqamlara yetərincə açıq formada yanaşıldığını da nəzərdən qaçırmamalıyıq. 

Telefon danışığı zamanı tərəflərin qarşılıqlı şəkildə hər iki ölkənin ərazi bütövlüyünə və suverenliyinə hörmətlə yanaşdıqlarını bildirmişdilər ki, mövcud məqam aprelin 14-dəki telefon danışığı zamanı da vurğulanmışdı. Bu fikrin ifa­dəsi onu göstərir ki, münasibətlərdəki gərginlik fonunda ərazi bütövlüyünə və suverenliyə hörmətsiz yanaşılma halla­rının da qeydə alındığı etiraf edilir. Hər halda, nazirlər elə-belə məsələyə toxun­mazdılar. 

Telefonla təmasda iki ölkə arasında mövcud olan narazılıq və anlaşılmazlıq­larla bağlı müfəssəl müzakirə aparılmış­dı. Onların aradan qaldırılması üçün da­nışıqların davam etdirilməsinin vacibliyi vurğulanmışdı ki, aprelin 14-dəki telefon danışığın nazirlərin mövcud istiqamət­dəki səylərinin davamı kimi də qiymət­ləndirmək mümkündür. 

Əlbəttə, telefonla təmas iki gün davam etmişdisə, deməli, gərginliyi müəyyənləşdirən, eyni zamanda, an­laşılmazlıqlardır. Müsbət hal odur ki, tərəflər durumun aradan qaldırılmasının vacibliyi üzərinə gəliblər və bu zaman Azərbaycanın XİN rəhbəri C.Bayramov ölkəmizin milli maraqlarına əsasən hə­yata keçirdiyi müstəqil xarici siyasətə və region dövlətləri ilə ikitərəfli münasibət­lərə hörmətlə yanaşılmasının vacibliyini diqqətə çatdırmışdı. Yəni, Azərbaycanın müstəqil xətti İranda anlaşılmazlıq do­ğurmamalıdır. 

Onu da yada salaq ki, Azərbaycan və İran XİN rəhbərlərinin aprelin 7-i və 8-dəki telefon danışıqları zamanı İranın Xarici işlər naziri azərbaycanlı həmka­rına sionist rejimin (İsraili nəzərdə tu­tub – red.) region dövlətlərinin birliyinə, təhlükəsizliyinə və tərəqqisinə qarşı sui-qəsdini vurğulamışdı. Göründüyü kimi, ölkəmizin İsraildə səfirlik açmasın­dan narahatlıq qarşılıqlı təmasın mövzu­suna da təsir göstərmişdi. Amma aprelin 14-də, Tehran tərəfindən “sionist rejimi” tipli ifadələr gündəmə gəlmədi. Bu isə həm də o deməkdir ki, hər iki ölkə daha çox qarşılıqlı mənafe amilləri üzərinə gəlirlər. Ən əsası isə bizim üçün odur ki, İran ölkəmizin maraq və mənafelərini anlayışla qarşılayır. 

***

Əlbəttə, Azərbaycanın ictimai rəyin­dəki anti-İran ab-havası aradan qalx­mayıb. Durumu şərtləndirən bir sıra amillər var. İlk növbədə, bu il yanvarın 27-də Azərbaycanın Tehrandakı səfir­liyinə edilən silahlı terrror hücumu və məsələyə İran tərəfində layiqli hüquqi qiymətin verilməməsi nəzərə alınmalı­dır. 

Vacib məqamlardan biri də İranın Er­mənistanı dəstəkləməsidir. Məlumdur ki, aprelin 11-də İrəvan Azərbaycanla sər­həddə silahlı insident törədərkən, məhz İrana məxsus pilotsuz uçuş aparatların­dan da yararlanmışdı ki, bu, ölkəmizdə­ki İran əleyhinə olan mənfi ab-havanı körükləmişdi. Üstəlik, İranın Ermənista­nın onun üçün vacibliyini vurğulaması fonunda İrəvanın Zəngəzur dəhlizinə müqavimət göstərməsi amili diqqətə çat­dırılmalıdır. Siyahıya Azərbaycanda İra­na məxsus casus şəbəkələrinin ifşasını, Milli Məclisin deputatı Fazil Mustafaya qarşı sui-qəsd cəhdindəki İran şübhəsi­ni, İrandakı anti-Azərbaycan şəbəkənin üzvlərinin söylədikləri qəbuledilməz ya­naşmaları da əlavə etmək mümkündür. Ümid edək ki, bütün bunlara da gələcək müzakirələr zamanı aydınlıq gətiriləcək. 

İran Azərbaycanın qonşusudur. Ölkələrimiz illərdir qonşuluq siyasətinə sadiq qalıblar. Dövlətimiz İrana, həm­çinin, 40 milyona yaxın soydaşımızın yaşadığı ölkə kimi yanaşıb. Buna görə uzun illər dünyadakı anti-İran ritorikasın­da iştirak etməyib. Bakı Tehrana qarşı hücumlar üçün plasdarma çevrilmək­dən imtina edib. Bunun müqabilində isə özünə, ölkəmizin suverenliyinə, müstəqil dövlət kimi varlığımıza hörmətlə yanaşıl­masını istəyib. İstəyib ki, Tehranın siya­si dairələri, ona yaxın media orqanları bizə ehtiram göstərsinlər. Əlbəttə, İran ikitərəfli münasibətlərin müsbət dinami­kası barədə düşünməyə, səmimi dav­ranmağa qərar veribsə, o zaman Azər­baycan da mövcud istiqamətdə adekvat mövqe göstərməyə hazır olacaqdır. 

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”