Türkiyədə düz bir aydan sonra, mayın 14-də sandıq başına gələrək bu və digər namizədin lehinə, yaxud əleyhinə öz seçimini edəcək ölkə vətəndaşlarını indi ən çox narahat edən problemlərdən biri suriyalı qaçqınların taleyi, onların könüllü olaraq doğma yurdlarına qayıtması məsələsidir. Bu problem seçki kampaniyasında ən çox müzakirə olunan mövzulardandır. 

Təqribən 11–12 il əvvəlki illərə retro-baxış etsək görərik ki, Türkiyənin çevrəsində olan bir çox ölkələrdə 2011-ci ilin yazında bu gün çoxları tərəfindən heç də birmənalı qarşılanmayan “Ərəb baharı” prosesləri başlandı. Tezliklə bu hadisələr bir çox dövlətlərdə sivil dialoq məcrasından çıxaraq ağır vətəndaş qar­şıdurmasına çevrildi. 

Beləcə, okeanın o tayından sifarişlə başlanan “Ərəb baharı” gözləntiləri doğ­rultmadı, əksinə, Tunisdə, Misirdə, Liviya, Suriyada və s. ölkələrdə ciddi təlatümlər törətdi. Türkiyənin cənubunda yerləşən Suriyada rejimin qəddarlığı səbəbindən bu gün də ağır vətəndaş müharibəsi da­vam edir. 

Suriyanın yüzlərlə şəhər və kəndi xa­rabazara çevrildi. Ölkənin 23 milyondan çox əhalisinin, az qala, yarısı öz daimi yaşayış yerlərini tərk etməyə vadar oldu. Onlardan 5,7 milyonu isə Vətəni tərk edərək qonşu ölkələrə qaçdı. Suriyalı qaçqınların təqribən üçdə ikisi, yəni, 3,7 milyon nəfəri Türkiyənin Suriya ilə sər­həd bölgələrində məskunlaşıb. 

Zülm, zorakılıqlar və əsarətdən qur­tulmaq üçün küskün və ümidsiz bir vəziy­yətdə Türkiyəyə pənah gətirən ailələrinə türklər dostcasına qucaq açdılar, onların normal qidalanmaları və təhlükəsiz şə­raitdə yaşamaları üçün əllərindən gələni etdilər və bu gün də edirlər. Bu ağır prob­lemin öz həllini nə vaxt tapacağı isə heç kimə məlum deyil. 

Bu böyüklükdə qaçqın yükünü öz çiyninə götürməklə rəsmi Ankara düzmü edib, yoxsa səhvə yol verib? Bu sual ilk baxışda ritorik səslənir, amma görünən budur ki, Türkiyə dövləti və xalqı suriyalı qaçqın ailələri üçün mümkün olan hər bir şeyi etməklə, əsl fədakarlıq və humanizm nümayiş etdirib. Bu xeyirxah addımı, etiraf edək ki, dünyanın hazırkı qarışıq dönəmində çox az ölkələr nümayiş etdir­məyə hazırdır. 

Bu yerdə belə bir faktı xatırlatma­ğa ehtiyac var ki, hələ yeddi əsr əvvəl, 1490-cı illərin əvvəllərində İspaniyada dəhşətli inkvizisiya başlananda, orada yaşayan yəhudilərin var-dövlətlərini yağ­malamağa, özlərini də fiziki olaraq məhv etməyə başlamışdılar. O dönəmdə yalnız Osmanlı imperatoru İldırım Bəyazid yə­hudi xalqına sahib çıxaraq iki yüz minə yaxın qaçqını öz ölkəsinin ərazisində yerləşdirdi və onların burada sonrakı onillər və qərinələr boyu dinc və təhlükə­siz şəraitdə yaşamaları təmin edildi. Yeri gəlmişkən, yəhudi xalqı türklərin bu nəcib əməlini bu gün də dərin minnətdarlıq his­silə dilə gətirir. 

Demək istəyirəm ki, Türkiyənin su­riyalı qaçqınları himayə etməsi təqdir olunmağa layiq hadisədir. Zaman keçsə də suriyalılar bu xeyirxahlığı unutmaya­caqlar. Lakin bu humanist addıma görə, hazırkı iqtidarı, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanı, təəssüf ki, həm ölkə daxilində, həm də xaricdə qınayan siyasi qüvvələr mövcuddur. 

Son günlər keçirilən seçkiqabağı de­batlarda ölkədə inflyasiya, bahalaşma, işsizlik və s. kəskin problemlərlə yanaşı, suriyalı qaçqınlar məsələsi tez-tez mü­zakirə və mübahisə predmetinə çevrilir. Müxalifətin əsas qüvvələrinin birləşdi­yi “Millət İttifaqının nümayəndələri bu məsələyə neqativ aspektdən yanaşaraq, hazırkı hakimiyyəti xalqın gözündən sal­mağa cəhd edirlər. 

Prezidentliyə namizədlərin də bir çoxu bu problem ətrafında spekulyasi­ya etməkdən çəkinmirlər. Məlumdur ki, Türkiyədə builki prezident seçkilərinə AKP-nin qurucusu və lideri, Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanla yanaşı, ana müxalifət partiyası – CHP-nin rəhbəri Ka­mal Kılıçdaroğlu, bu yaxınlarda yaranan “Məmləkət” Partiyasının başçısı Məhər­rəm İncə və Millətçi Hərəkat Partiyasının başqanı Sinan Oğan da qatılıblar. Onla­rın hər biri seçkilərdə qələbə qazanmaq üçün bütün imkanlardan istifadə etməyə çalışırlar. 

Yuxarıda adlarını çəkdiyimiz dörd partiyadan sonuncu iki partiya müha­fizəkar sağçı, millətçi partiyalar hesab olunur. Onların rəhbərləri seçki kampani­yası zamanı suriyalı qaçqınlarla bağlı hö­kumətin ünvanına tez-tez iradlar səslən­dirir, dolayısı ilə seçkilərin favoriti sayılan AKP liderinin başçılıq etdiyi hökumətin bu istiqamətdəki siyasətini tənqid et­məyə çalışırlar. Hətta belə bir yanlış fikir formalaşdırılır ki, Türkiyə iqtidarı suriyalı qaçqınların bir qisminə vətəndaşlıq ver­məklə, ilk növbədə, onların səslərini qa­zanmağa cəhd edir. 

Xatırladaq ki, bu cür iddialar 1918-ci ildə keçirilən prezident seçkilərin­də də irəli sürülmüşdü. O zaman iqtidarın bir çox yetkililəri, o cümlədən daxili işlər naziri Süleyman Soylu bildirmişdi ki, Su­riyadan olan qaçqınların yalnız 50 min­dən bir qədər çoxu vətəndaşlıq hüququ alaraq səsvermə hüququ qazanıblar. Tə­bii ki, belə bir kiçik göstərici 85 milyon­luq Türkiyədə səsvermənin nəticələrinə ciddi təsir göstərə bilməz. Son beş ildə vətəndaşlıq və müvafiq olaraq səsvermə hüququ əldə edən qaçqınların sayında çox az artım qeydə alınıb. 

Türkiyənin qaçqın probleminin həlli ilə bağlı rəsmi Ankara ilə Avropa İttifaqınıın (Aİ) rəhbərliyi arasında da ara-sıra nara­zılıqlar, fikir ayrılıqları yaranır. Belə ki, bir çox Aİ yetkililəri Türkiyənin Brüsselə təz­yiq vasitəsi kimi, vaxtaşırı öz sərhədlərini açaraq suriyalı qaçqınların Avropaya küt­ləvi axın etmələrinə şərait yaratdığını bil­dirirlər. Lakin bunlar əsassız iddialardır. Reallıq budur ki, Aİ rəhbərliyi özü qaçqın problemi ilə bağlı Türkiyə hökuməti qar­şısında götürdüyü öhdəliklərin çoxuna əməl etmir. 

Xatırladaq ki, 2016-cı ildə Türkiyə ilə Aİ arasında əldə olunmuş razılaşmaya görə, Ankara öz ərazisi üzərindən Avro­paya kütləvi miqrant axınının qarşısını al­maq üçün sərhədlərində nəzarəti güclən­dirməlidir. Aİ isə, öz növbəsində, qaçqın və miqrantları öz ərazisində yerləşdirmək müqabilində Türkiyəyə 6 milyard avro həcmində yardım söz veribdir.

Brüssel, həmçinin Türkiyənin Aİ üzv­lüyü ilə bağlı danışıqları sürətləndirəcəyi­ni və Türkiyə vətəndaşları üçün viza re­jiminin yumşaldılacağını vəd edib. Lakin daha sonra Brüssel vizaların liberallaşdı­rılması üçün şərtlərin, guya, Türkiyə hö­kuməti tərəfindən tam yerinə yetirilmədi­yini əsas gətirərək, əvvəlki sərt qaydaları dəyişməz saxlayıb.

Prezident R.T.Ərdoğan digər prob­lemlərin həllində olduğu kimi, bu məsələ­də də yüksək qətiyyət və prinsipiallıq nü­mayiş etdirir. Qərb dövlərlərinin rəsmiləri Türkiyə liderinin tamamilə haqlı olduğu ritorikasından narazı qalırlar, amma əvə­zində tutarlı arqument də gətirə bilmirlər. Prezident R.T.Ərdoğan onlardan soru­şur: necə olur ki, dünyanın yüksək inkişaf etmiş zəngin ölkələrində hər min nəfərə 2,7 nəfər miqrant düşdüyü halda, bu göstərici Türkiyədə qat-qat yüksəkdir?! 

Türkiyə hökuməti Suriyanın İdlib vi­layətində bu ölkədən olan qaçqınlar üçün yüz minlərlə mənzil inşa etməyi plan­laşdırır. Artıq yetmiş minə yaxın suriyalı ailə hər cür şəraiti olan yeni mənzillərə köçüb. Bu yaxınlarda bu barədə xarici te­lekanalların birində reportaj yayımlanırdı. Həmin mənzillərin bir çoxunun divarların­dan Prezident Rəcəb Tayyib Ərdoğanın fotosu asılmışdı. 

Jurnalistin R.T.Ərdoğanın şəklini ni­şan verib “o kimdir?” sualına 12–13 yaş­larında ərəb qızı ürəkdən gülə-gülə təmiz türk dilində belə cavab verdi:

– Susqun dünyanın hürr səsidir o!

Fikrimcə, əlavə şərhə ehtiyac yoxdur! 

Məsaim ABDULLAYEV, “Xalq qəzeti”