Görkəmli şərqşünas və islamşünas, müstəqil Azərbaycanda dövlət dini işlər komitəsini formalaşdırmış ziyalı, “İRŞAD” İslam Araşdırmaları Mərkəzinin direktoru, fəlsəfə elməri doktoru Rafiq Əliyev “Xalq TV”-yə müasir dövrdə din və irsimiz barədə müsahibə verib. Müsahibəni oxuculara təqdim edirik.

– Rafiq müəllim, Türkiyədən gəlmiş Strateji Araşdırmalar Mərkəzinin rəh­bəri Fikrət Türkmənlə türklərin tarixin­də İslam və türklərin İslamı barədə söh­bət apardıq. Fikrət müəllim türklərin tarixində İslamın önəmli yer tutduğunu vurğuladı və türklərin İslam anlayışının nə qədər dərin olmasını təsdiqlədi. Bu barədə nə deyə bilərsiniz?

– Əlbəttə, türklərin tarixində İslam mövzusuna toxunuruqsa, deməliyik ki, İs­lamla türklərin qarşılıqlı əlaqələri onların biri-birinin mövcudluğunu təsdiq etmişdir. Əgər türklər İslamı uzun müddət saxlayıb, onu yeni nəsilə ötürübsə, eyni zamanda, İslam da türklərə böyük bir imperiyanı – Osmanlı dövlətini qurmaqda kömək edib. İslam tarixinin əvvəlindən, Məkkədə apa­rılan tikinti-quruculuq işlərindən başlaya­raq, əksər mərhələlərdə türklərin böyük rolu olub. Bu isə onların iman sahibi ol­malarından irəli gəlib. Türklər bütün ta­rixi dövrlərdə inanclı olub, hələ İslamdan öncə də Göy Tanrıya sitayiş ediblər. 

Ümumiyyətlə, türklərin İslama bağ­lılığının müsbət cəhətləri özünü onların qurduqları Osmanlı imperiyası daxilində göstərib. Belə ki, digər imperiyalardan fərqli olaraq Osmanlı imperiyası daha çox ədalətli qərarları ilə tarixdə qalıb. Osman­lı yolunun, ideologiyasının əsasını məhz İslam dini və qaydaları təşkil edirdi. Os­manlı imperiyası dağıldıqdan sonra yük­sək əxlaqi və mənəvi dəyərləri özündə birləşdirən dövlətin tərkibindən çıxmış xalqlar uzun müddət öz ideologiyalarını formalaşdırmaqda çətinlik çəkdilər. 

Osmanlıdan sonra onun varisi olan Türkiyədə İslam dini və ənənələri yenə də qorunub saxlanıldı. 1923-cü ildə imperiya buraxılandan sonra yeni yaranan Türkiyə dövlətində İslam dininə həssas münasibət ortaya qoyuldu. Din-dövlət münasibətləri tənzimləndi. Belə ki, din, dini məktəb və mədrəsələr dövlətdən ayrıldı. Bütün bu işləri Türkiyə Cümhuriyyətinin banisi Mustafa Kamal Atatürk həyata keçirdi. O, 1931-ci ilədək türk xalqının və dövlətinin yeni ideologiyasını formalaşdırdı. O dövrə kimi, demək olar ki, türkçülük ideologiyası yox idi. İmperiya daxilindəki xalqların hər birinin ideologiyası özünəxas xüsusiyyət­lərə malik idi. Atatürkün əsasını qoyduğu türkçülük ideologiyasının üstünlüyü əsr­lərdən bəri xalqın inanc yeri olan İslamla türkçülük ideologiyası əsasında vahid və sağlam bir yol seçməkdə idi. O, dini döv­lətdən ayırsa da, elə bir xətt təyin etdi ki, İslam bu gün də yaşayır. Ortaya çıxan türkçülük ideologiyası isə İslam ənənələri əsasında inkişaf edir. 

Tarixdə İslama siyasi müdaxilələr ölkəmizi də sünni və şiə deyilən böl­gələrə ayırıb. Lakin bu ideya o qədər də uğur qazanmayıb və Azərbaycan mentalitetində oturuşmayıb. Bir qədər də bu barədə.

– Deyə bilərəm ki, biz azərbaycanlı­lar İslama çox inanan və ona bağlı olan xalqıq. Əslində, şiə və sünni məsələsi müəyyən dövrlərdə, xüsusən də, XVI əsrdə daha çox körüklənib. Lakin Azər­baycan xalqı bu təhlükəli meyllərdən hər zaman uzaq olub. Bizdə radikal düşüncə heç zaman kütlə düşüncəsinə hakim kə­silməyib. Yəni, dövlət və din münasibət­ləri bütün dövrlərdə sabit şəkildə təşəkkül tapıb. Bu gün də ölkəmizdə fanatizm, demək olar ki, yox dərəcəsindədir. Kənar­dan ölkəmizə din pərdəsi adı altında İs­lamın hansısa radikal meyllərini sırımağa çalışan qüvvələrin də qarşısı dövlətimiz tərəfindən qətiyyətlə alınır. 

Onu da qeyd edim ki, 1993-cü ildə Heydər Əliyevin hakimiyyətə qayıdışı ilə ölkədə azərbaycançılıq və türkçülük ide­ologiyasının əsası qoyulmuş oldu. Ulu öndərin yürütdüyü uğurlu siyasət nəticə­sində dövlət və din münasibətləri daha yüksək səviyyədə tənzimləndi. Bu gün də ölkəmizdə həmin siyasət uğurla davam etdirilir. 

– Necə bilirsiniz, Qərb ideoloji da­irələrini İslamda qorxudan nədir ki, onlar müqəddəs dini aşağılamağa və gözdən salmağa çalışırlar. Təəssüflər olsun ki, artıq ayrı-ayrı ölkələr də bunu dövlət siyasətinə çevirməyə başlayıb­lar. İslamafobiyanın kökündə nələr du­rur?

– Hazırki vəziyyətdə Qərbin özünün İslama olan münasibəti çox qarışıqdır. Bu da onların İslamın mahiyyətini tam anlamamasından və dərk etməməsin­dən irəli gəlir. Xatırlayırsınızsa, bir neçə il bundan öncə Sorbon Universitetinin professorlarından biri Bakıya qonaq gəl­mişdi. Bizimlə söhbətində etiraf etdi ki, Fransada 6 milyon müsəlman yaşayır. O, həmin müsəlmanlara nə qədər sosial və humanitar yarıdımlar etdiklərini bildirsə də, həmin İslam kəsiminin beyinlərinə və düşüncələrinə təsir göstərə bilmədiklərini təəssüf hissi ilə qeyd etmişdi. Ona izah etdik ki, siz onların dninə, inancına qətiy­yən toxunmayın. Çünki onların imanını əl­lərindən alsanız, bu, çox mənfi fəsadlara gətirib çıxara bilər.

Qərbin İslamdan qorxmasının digər amillərindən biri isə İslam aləmindəki in­kişafdır. Qərbdə artıq inkişaf dayanıb. Kapitalizm quruluşunun sonu çatır. Onlar yenidən sosializm quruluşunun və sosial cəmiyyətin daha üstün cəmiyyət olduğu­nu dərk etməyə başlayırlar. Hətta son illər Fransada kapitalizm sisteminin yeni sis­temlə əvəzlənməsi məsələsi gündəmdə­dir. Mən hətta bir neçə il əvvəl “Kapitaliz­msiz Avropa” adlı bir kitab da yazmışam. Onlar həmin kitabdan müəyyən şüarlar da çıxararaq istifadə ediblər. 

Ümumiyyətlə, İslamın üstünlüyü bu di­nin xeyirxahlıq və sülh, əmin-amanlıq dini olmasıdır. Mənəviyyat, mədəniyyət döv­lətçiliyin saxlanılmasında ən əsas amil­lərdəndir. Din mədəniyyətin bir hissəsidir. Dinin içərisində böyük bir mənəvi dünya var. Əgər biz bunları düzgün uzlaşdıra bil­sək, onda cəmiyyəti də hər zaman doğru yola çıxara bilərik. 

Söhbəti qələmə aldı:
Tahir AYDINOĞLU, “Xalq qəzeti”