Xalq şairləri Rəsul Rzanın, Bəxtiyar Vahabzadənin timsalında Fransa müstəmləkəçiliyinə qarşı dəyərli əsərlər yazılıb. Azərbaycan Fransanın bədnam siyasətini təkcə bədii sözlə qamçılamayıb. Ölkəmizə qarşı qərəzi ilə seçilən hazırkı Fransa hökumətinin neomüstəmləkəçi siyasətini rəsmi Bakı bu gün də ciddi dəlillərlə ifşa edir.
Məlum olduğu kimi, Fransa 1830-cu ildə Əlcəzairi işğal edib. İstila nəticəsində Əlcəzair xalqı Fransanın hərbi-siyasi müstəmləkəsinə çevrilib. Fransızlar orada güclü assimilyasiya siyasəti həyata keçiriblər. 1954-cü ildən 8 il azadlıq uğrunda savaş aparan əlcəzairlilər 1962-ci ildə müstəqilliyə qovuşublar. Amma sonrakı dövrdə Fransa da daxil olmaqla Qərbin bu ölkəyə təzyiqi davam edib. Ümumiyyətlə, Fransa Əlcəzairdə 100 minlərlə insanı soyqırımına məruz qoyub.
Əlcəzairdə gedən mübarizə kinonun da diqqətini cəlb edib. 1966-cı ildə italiyalı rejissor Gillo Ponteqorvo “Əlcəzair müstəqillik müharibəsi” filmini ekranlaşdırıb. Bu film dünya kinosunun ilk 100-lüyünə daxil edilib. Filmdə 27 yaşında həlak olan Əli Əmmarın (İbrahim Haqiqaq) taleyi fonunda əlcəzairlilərin istiqlalliyyət savaşı işıqlandırılır. Obrazların çoxu real tarixi şəxslərdir. 12 yaşından məhbəslərə düşən Əli Əmmar növbəti dəfə həbs ediləndə onun taleyində dönüş baş verir. Vətəninin azadlığı uğrunda mübarizə aparan daha bir fədai “Yaşasın Əlcəzair!” deyə-deyə edam olunur. Edam konteksində həbsxananın geniş planda göstərilməsi Əlcəzairin müstəmləkə olmasını ifadə edir. Biz bu vaxt Əlinin gözlərini görürük. Baxışlardakı ifadə onun azadlıq uğrunda sonuna qədər savaşacağının mesajını verir.
Məhbəs içində olan ölkənin yeganə çıxış yolu isə milli azadlığa nail olmaqdır. Əlcəzair Müqavimət Cəbhəsinin də istəyi bu amal üzərində qurulub. Azadlıq mücahidləri təkcə müstəmləkəyə qarşı mübarizə aparmırlar. Onlar əlcəzairlilərin pis vərdişlərdən, xüsusilə də narkotik maddələrdən uzaq durmalarına çalışırlar. Axı, azadlıq uğrunda yalnız sağlam xalq mübarizə apara bilər. Əli Əmmar da bu mübarizənin önündə olan şəxsə çevrilir. O, Kasbah şəhərində müqavimətçilərin qanunlarını pozanlara qarşı amansız mübarizə aparır.
Fransa müstəmləkə zehniyyəti əlcəzairliləri siçan kimi görür, onlara insan kimi baxmaq istəmir. İki gəncin timsalında bu zehniyyətə üsyan görürük. Mahmud və Fatihə adlı gənclərin Əlcəzair adət-ənənəsinə uyğun şəkildə evlənməsi filmin əsas ideyasına xidmət edir. Belə ki, bu cütlük o zamana qədər Fransa müstəmləkə sisteminin qanunlarına əsasən ailə qurmaqdan imtina edirlər. Onların nikahını Müqavimət Cəbhəsi təşkil edir. Evlənən cütlük müstəqil Əlcəzairin ilk ailəsinə çevrilir.
Azadlıq mücahidləri müstəmləkə sisteminin dayaqlarına qarşı əzmlə mübarizə aparırlar. Bir gündə 4-5 polisin öldürülməsi Fransa müstəmləkəçilərini narahat edir. Bu zaman mücahidlərin üzərinə hərbçi Filip Matyunu (Jan Martin) göndərirlər. Müstəmləkəçi obrazını ifa edən F.Matyu 400 min ərəbin onlara düşmən olmadığını deyərək özünə toxtaqdlıq verməyə çalışır. O elə düşünürdü ki, əlcəzairlilərin az qismi müqavimətçiləri müdafiə edir. F.Matyuya isə, ən böyük zərbə öz həmvətini Jan Pol Sartrdan gəlir. O, Fransanın müstəmləkəçiliyinə qarşı çıxan şəxslərdən biri olur. Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, J.P.Sartr daxil olmaqla Fransanın 121 ziyalısı bu ölkənin müstəmləkə sisteminə qarşı çıxmışdı. Fransa ordusunun məqsədi Müqavimət Cəbhəsini kiçik qrup kimi təqdim edərək, dünyanı aldatmaq olur. Lakin dirənişçilərin radikal mübarizə üsulundan tətil mübarizəsinə keçid etməsi müstəmləkəçilərin işini çətinləşdirir. Artıq Fransa bu zamana kimi, qətllərə məruz qalan əlcəzairlilərdən qorxmağa başlayır. Çünki Əlcəzair məsələsi artıq BMT-nin gündəminə gəlir. Əlcəzair xalqının mütəşəkkilliyi Fransa müstəmləkəçiliyi ifşasına xidmət edir. Filmdəki azadlıq ideyası bu şəkildə öz həllini tapır.
Filmdə Qərb insanının soyuqqanlı obrazına da diqqət çəkilir. Barda əylənən insanlar üzbəüz məkanda partlayışı görürlər. Lakin onlardan heç biri buna əhəmiyyət vermir. Onlar faciəyə tamaşa edərək əyləncələrinə davam edirlər. Daha sonra isə partlayış nəticəsində özləri də ölürlər. Filmdə Fransanın qəddarlığının həm də qərb insanının etinasızlığı nəticəsində meydana çıxdığı fikri ortaya qoyulur.
Əli Əmmar, Həlimə kimi azadlıq fədailəri həlak olsalar da, Əlcəzair öz istiqlalına qovuşur. Çünki bu ideyaya artıq 100 minlərlə əlcəzairli inanır və mübarizəyə qoşulur. Fransa müstəmləkəçilərinin etiraz edənlərə üz tutaraq səsləndirdiyi “Nə istəyirsiz?” sualına xalq birmənalı olaraq “İstiqlal” cavabını verir.
Onu da deyək ki, ekran işində əksər epizodlar daha çox sənədli film kadrları kimi göstərilir. Bu da filmin gerçək olaylar üzərində qurulduğunun təsdiqidir.
Qoy, bu gün işğalçı ermənipərəst siyasət yürüdən, revanşizmi körükləyən Fransa başbilənləri tarixdən ibrət götürsünlər.
Ceyhun MİRZƏLİ,
kulturoloq-kinoşünas
