Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında aparılan böyük quruculuq işlərində qardaş Türkiyə 20-dən çox şirkətlə 50-yə yaxın layihə icra edir. Bu bərpa – quruculuq işlərinin ümumi dəyəri 4 milyard ABŞ dolları təşkil edir. 

Türkiyənin "Kolin İnşaat" şirkəti­nin iştirak etdiyi layihələrdən biri Əh­mədbəyli–Füzuli–Şuşa avtomobil yo­lunun tikintisidir. Bu yolun tikintisinin 2024-cü ilin ikinci yarısında yekunlaş­ması planlaşdırılır. Artıq layihənin böyük bir hissəsi həyata keçirilib. Bu barədə “Geoexbert Consulting” MMC-nin di­rektor müavini Azad Məcidov deyib: 

– Sözügedən yol “Zəfər yolu”na paraleldir. Bu yolun çəkilməsində əsas məqsəd “Zəfər yolu”nda mövcud olan kəskin döngələrin böyük maşınlar və ağır texnikanın hərəkəti üçün təhlükə­li olmasıdır. Yeni çəkilən yolda həmin həssas yerlər daha rahat formaya sa­lınıb və 10 körpü tikilib. Yolda ümumi olaraq 35 keçid var və bu keçidlər hey­vanların istifadəsi üçün də nəzərdə tu­tulub. Eyni zamanda, su axıntısı üçün suötürücü qurğular quraşdırılıb. 

Layihə üzrə tikintisi nəzərdə tu­tulmuş 9 viadukun 8-də inşaat işləri tamamlanıb. 1-nin tikintisi isə davam edir. Viadukların 3-nün tikintisi zamanı Azərbaycanda ilk dəfə olaraq aşırım qəliblərin üfüqi sürüşdürülməsi üsulu ilə betonlama işləri yerinə yetirilib. 

Ümumi uzunluqları (sağ və sol is­tiqamət) 12.7 kilometr təşkil edən 7 avtomobil tunelindən 6-da qazma işləri yekunlaşıb. Hazırda tuneldaxili işlər hə­yata keçirilir. Qeyd edək ki, tunellərdə qaya qruntlardan ibarət hissələrin kə­narlaşdırılması qazma, partlatma və qı­rıcı üsullarla aparılıb. Yeni yol istifadəyə verildikdən sonra Şuşa şəhərinə cənub istiqamətdən daxil olmaq həm zaman, həm də təhlükəsizlik baxımından daha əlverişli olacaq.

Bundan başqa, “Zəfər yolu”nun çə­kilişində Türkiyənin 2 şirkəti – “Kolin İnşaat” və “Özgün Yapı” şirkətləri iştirak edib.

Hazırda türk şirkətləri Toğa­na–Kəlbəcər–İstisu yolunun ti­kintisində iştirak edirlər. Bu yol başlanğıcını Göygöl rayonunun Toğanalı kəndindən götürməklə Kəlbəcər rayonunun ərazisindən keçir. Layihəni Azərbaycan Av­tomobil Yolları Dövlət Agentliyi­nin 3 nömrəli Magistral Yolların İstismarı MMC-si ilə subpodratçı şirkətlər olan Türkiyənin “Kolin İn­şaat” və “Cingiz İnşaat” şirkətləri birgə icra edirlər. 

Yeri gəlmişkən türk şirkətlə­rii bu yolda xüsusi hazırlıq tələb edən tunel çəkilişlərini yerinə yeti­rir. Belə ki, Toğanalı–Kəlbəcər–İs­tisu yolunda 11 kilometr 600 metr uzunluğu olan Murovdağ tunelini Türkiyənin “Çingiz İnşaat” şirkəti inşa edir. İnşasının 2025-ci ildə tamamlanması gözlənilən tunel dünyadakı ən uzun tunellərdən biri olacaq. Bu şirkət eyni zaman­da 3,5 kilometrlik Laçın–Kəlbəcər tuneli də inşa edir. Ümumilik­də, Qarabağ ərazisində Türkiyə şirkətləri tərəfindən toplam 62 ki­lometr uzunluqda tunel tikilir.

Azərbaycan Avtomobil Yol­ları Dövlət Agentliyinin (AAY­DA) mətbuat katibi Anar Nəcəf­li qeyd edib ki, yolun istifadəyə verilməsi Toğana kəndinin və Kəlbəcər rayonunun iqtisadi inki­şafına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərəcək. Təbii ki, yola nəzarət və xidmət üçün işçi qüvvəsi tələb olunacaq, sakinlərin bir çoxu bu­rada özünə daimi iş yeri tapacaq. Digər tərəfdən, yeni yol dağların qoynunda, yaşıl meşələrin əhatə­sində olan Kəlbəcərin turist sek­torunun imkanlarını artıracaq. Bu üzdən sözügedən rayonun bir çox yaşayış məntəqələri ilə ya­naşı, rayon mərkəzinə və məşhur İstisu ərazisinə qədər rahat ge­diş-gəliş təmin ediləcək.

Türkiyənin “Kolin İnşaat” və “Çingiz İnşaat” şirkətlərinin iştirak etdiyi layihələrdən biri də Hora­diz–Cəbrayıl–Zəngilan–Ağbənd avtomobil yolunun tikintisidir. Başlanğıcını Horadizdən götürən yolun Ermənistan sərhədinə qə­dər uzunluğu təqribən 124 kilo­metrdir. İndiyədək “Kolin İnşaat” işlərin təqribən 90 faizini yerinə yetirib. “Çingiz İnşaat” şirkəti isə tunellərin tikintisini həyata keçirir.

Qeyd edək ki, Horadiz–Cəbra­yıl–Zəngilan–Ağbənd avtomobil yolu işğaldan azad edilmiş rayon və kəndlərin sosial-iqtisadi inki­şafında mühüm rol oynayacaq 10 yol infrastrukturu layihələrindən biridir. Sözügedən yol Hacıqa­bul–Horadiz–Ağbənd–Zəngəzur dəhlizi magistral avtomobil yolu­nun bir hissəsi olmaqla, Zəngilanı Azərbaycanın digər rayonları və Naxçıvan Muxtar Respublikası ilə birləşdirmək baxımından çox bö­yük əhəmiyyətə malikdir. Zəngə­zur dəhlizi işə düşdükdən sonra bu yolla Naxçıvana və Türkiyəyə, hətta İstanbula getmək mümkün olacaq.

Qarabağda yol infrastrukturu layihələrinin reallaşdırılmasında iştirak edən Türkiyə şirkətlərin­dən biri də “Proyapı”dır. Şirkət Azərbaycanda avtomobil yolları­nın tikintisi və layihələndirilməsi sahəsində təqribən 50-dən çox layihə həyata keçirib. “Proya­pı” şirkətinin Azərbaycandakı idarəetmə heyətinin sədr müa­vini Akif Aygen bu barədə deyib: “Hazırda biz Qarabağda yol inf­rastrukturunun tikintisində iştirak edirik və bu fəaliyyətimizlə qürür duyuruq. Qarabağ layihələri ara­sında Fizuli–Şuşa avtomobil yolu olan “Zəfər yolu”, Əhmədbəyli–Füzuli–Şuşa avtomagistralının ti­kintisi, Xudafərin–Qubadlı–Laçın, Xanlıq–Qubadlı, Toğanalı–Kəlbə­cər, Kəlbəcər–Laçın, Əhmədbəy­ll–Horadiz–Mincivan–Ağbənd, Füzuli–Ağdam avtomobil yolları­nın tikintisi çərçivəsində məsləhət və layihələndirmə xidmətlərimz var”.

Türkiyə şirkətləri Füzuli Bey­nəlxalq Hava Limanının layihələş­dirilməsində də iştirak edib. Hava limanında 12 Türkiyə şirkəti çalışıb və 8 aya tikinti tamamla­nıb. Onun istifadəyə verilməsi işğaldan azad edilmiş ərazilərdə quruculuq işlərini sürətləndirib. Hava limanı həmin ərazilərin bər­pa və yenidən qurulması üçün zəruri olan yüklərin daha tez və asan daşınmasına şərait yaradıb. Eyni zamanda, yükdaşımalar, xüsusən də beynəlxalq yükdaşı­malar üçün geniş imkanlar açıb. Hava limanının açılması bölgədə turizmin inkişafına da şərait yara­dıb. Bu barədə iqtisadçı Vüqar Bayramov deyib: 

– Bərpa və yenidənqurma, eləcə də məskunlaşma prosesin­dən sonra işğaldan azad edilmiş ərazilərimizdə ölkə iqtisadiyya­tının 8 faizinin formalaşacağı nəzərdə tutulur ki, bu da 5 mil­yard manatdan artıq yeni dəyər deməkdir. Bu imkan verəcək ki, həmin dəyərin fərqli bazarlara çıxarılması və yaranmış dəyə­rin realizasiyasında Füzuli Hava Limanının töhfəsi olsun. Turiz­min inkişafına da bu limanın bö­yük töhfəsi olacaq. Çünki Füzuli şəhəri Şuşa şəhəri ilə “Zəfər yolu” vasitəsilə birləşir. Həmçinin, bu şəhərləri birləşdirəcək yeni yol inşa edilir”. 

Türkiyə şirkətləri həm də Zəngilan Beynəlxalq Hava Lima­nının tikintisində iştirak ediblər. O, Qarabağın mühüm nəqliyyat qovşağına çevrilməsini şərt­ləndirən əsas obyektlərdəndir. Həmçinin bu hava limanı Zən­gəzur dəhlizinin hava nəqliyyatı infrastrukturu ilə gücləndirilməsi baxımından strateji əhəmiyyət kəsb edir. Qeyd edək ki, Zəngilan Beynəlxalq Hava Limanı işğaldan azad edilmiş ərazilərdə Füzulidə­ki hava limanından sonra istifa­dəyə verilən beynəlxalq statuslu ikinci aeroportdur. Üçüncü hava limanı isə Laçın rayonunun ərazi­sində inşa olunur.

Hazırda Horadiz–Ağbənd də­mir yolu xəttinin inşası da fəal fa­zadadır və işlərin 55 faizi icra edi­lib. Böyük strateji əhəmiyyəti olan dəmir yolu xəttinin inşası işğal­dan azad edilmiş ərazilərimizin iqtisadi potensialına böyük töhfə verəcək. Həm vətəndaşların ge­diş-gəlişi, həm də yüklərin da­şınması üçün böyük əhəmiyyətə malik olacaq. Bununla da Azər­baycan və onun ayrılmaz hissəsi olan Naxçıvan Muxtar Respubli­kası dəmir yolu ilə bir-birinə bağ­lanacaq. Oradan isə həmin dəmir yolu İran və Türkiyəyə keçəcək və nəhayət, Avropaya çatacaq. Beləliklə, ölkəmizin strateji, iqti­sadi və siyasi məqsədləri həyata keçiriləcək. Horadiz–Ağbənd də­miryolu xəttinin layihələndirilmə və tikinti işləri, həmçinin texniki nəzarət Azərbaycan və Türkiyə şirkətləri tərəfindən yerinə yetirilir. 

Türkiyə şirkətləri Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonla­rında yalnız yol infrastruktlarının, hava limanlarının tikintisində, tunellərin, su anbarlarının inşa­sında deyil, aqroparkların yara­dılmasında da iştirak edirlər. Bu sahədə Zəngilan rayonunda ya­radılan “Dost Aqropark”ı böyük əhəmiyyət daşıyır. O, Azərbay­can və Türkiyə şirkətlərinin birgə müəssisəsidir və həmin aqropark artıq fəaliyyətdədir. Burada ağıllı kənd təsərrüfatı texnologiyaları, bərpaolunan enerji və dayanıqlı kənd təsərrüfatı mexanizmlərinə əsaslanan fəaliyyət qurulub. 

Tezliklə Zəngəzur dəhlizi də açılacaq. Artıq hava limanı is­tifadəyə verilib. Dəmiryolu çə­kiləndən və Zəngəzur dəhlizi açılandan sonra bu ərazi logistika baxımından çox önəmli olacaq. Həm xaricdən bura arpa, buğ­da gətirmək, həm də aqroparkın istehsal etdiyi məhsulları ixrac etmək daha da rahatlaşacaq. Re­gionun infrastrukturunun bərpası təkcə Azərbaycanın deyil, bütün Cənubi Qafqazın inkişafına töhfə verəcək.

Beləliklə, Türkiyə Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi ra­yonlarında aparılan quruculuq fəaliyyətinin iştirakçısıdır.Bu ölkə­nin şirkətlərinin iştirakı ilə yollar salınır, dəmir yolları çəkilir, hava limanları və tunellər tikilir, infrast­ruktur layihələri gerçəkləşir, aqro­parklar yaradılır. Bunlar Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun inkişafının əsas strateji istiqamətlərindən bi­ridir, yenidənqurma və bərpa işlə­rini sürətləndirirlər. Onlar davamlı iqtisadi inkişafına imkan yaradır.

Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ