Ötən ilin aprel ayında Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin Qazaxıstana səfəri çərçivəsində imzalanmış sənədlərin icrası ikitərəfli münasibətlərin kompleks şəkildə inkişafına və çoxşaxəli tərəfdaşlıq əlaqələrinin möhkəmlənməsinə geniş imkanlar yaradıb. İki ölkə arasında ticarət dövriyyəsində hazırda müşahidə olunan artım dinamikası da nəzərdə tutulan layihələrin uğurla gerçəkləşməsindən irəli gələrək ticari-iqtisadi əlaqələrin möhkəmlənməsini daha da sürətləndirib.
Azərbaycan–Qazaxıstan iqtisadi münasibətlərində ixrac-idxal potensialından geniş istifadə, nəqliyyat-logistika imkanlarının artırılması, kənd təsərrüfatında sıx əməkdaşlıq, həmçinin birgə investisiya perspektivləri ilə bağlı məsələlər xüsusi yer tutur. Bu sırada Qazaxıstan neftinin Azərbaycan ərazisindən ixracı ilə əlaqədar imkanların genişləndirilməsi də daim diqqət mərkəzində saxlanılır. Çünki Qazaxıstan neftinin Bakı – Tbilisi–Ceyhan (BTC) neft kəməri ilə nəqli enerji təchizatının diversifikasiyasını təmin edir.
Energetika Nazirliyinin yaydığı məlumata görə, nazir Pərviz Şahbazovun Qazaxıstana səfəri çərçivəsində sözügedən ölkənin energetika naziri Almasadam Satkaliyev ilə görüşündə də bu barədə – BTC əsas ixrac boru kəməri ilə adıçəkilən ölkə neftinin nəqlinin tədricən artırılması ilə bağlı ətraflı danışılıb. Söhbət zamanı Qazaxıstan neftinin respublikamızdan keçməklə çoxistiqamətli tranziti üzrə praktiki addımların atılması, bu xüsusda BTC ilə illik 1,5 milyon ton neftin nəqli ilə bağlı razılaşmanın həyata keçirilməsi, tədarük həcminin tədricən artırılması istiqamətində Azərbaycan Dövlət Neft Şirkəti (SOCAR) və “KazMunayQaz” arasında əməkdaşlıq yüksək qiymətləndirilib.
Görüşdə iki ölkə arasında münasibətlərin inkişafında enerji sahəsində əməkdaşlığın xüsusi rolu qeyd edilib. Enerji əlaqələrinin karbohidrogen sektoru ilə yanaşı, bərpaolunan enerji üzrə genişləndirilməsinin hökumətlərarası komissiyanın fəaliyyətində prioritet istiqamətlərdən biri olduğu bildirilib.
Elektrik enerjisinin Mərkəzi Asiyadan Azərbaycana, buradan isə Avropaya ixracı ilə bağlı Azərbaycan – Qazaxıstan – Özbəkistan arasında üçtərəfli görüş zamanı əldə edilmiş razılaşmaya uyğun işlərin gedişatı da nəzərdən keçirilib. Qafqaz regionu və Mərkəzi Asiyanın enerji sistemlərini sualtı kabel vasitəsilə əlaqələndirən layihənin texniki-iqtisadi əsaslandırma prosesinə başlanılması məqsədilə görüləcək tədbirlər müzakirə edilib.
Yeri gəlmişkən, BTC boru kəməri ilə nəql edilən Qazaxıstan neftinin ilk partiyası 2023-cü il aprelin 22-də Türkiyənin Ceyhan limanından yola salınıb. Belə ki, həmin vaxt “Tengiz” yatağından hasil edilən 83,2 min ton (665 min barel) neft “Alatau” tankerinə yüklənib. Bu nailiyyət 2023-cü ilin martında başlayan Qazaxıstanın Aktau limanından Səngəçal terminalına davamlı neft tədarükü və sonradan BTC vasitəsilə nəqli nəticəsində əldə edilib.
Qazaxıstan neftinin BTC ilə nəqli SOCAR və “KazMunayQaz” şirkəti arasında hər il 1,5 milyon ton neftin tranzitini nəzərdə tutan saziş çərçivəsində həyata keçirilir. “Tengiz” yatağından hasil edilən Qazaxıstan neftinin ilk partiyası “Prezident Heydər Əliyev” tankeri ilə 23 mart 2023-cü ildə Aktaudan Səngəçal terminalına gətirilib.
Xatırladaq ki, SOCAR Qazaxıstan neftini BTC boru kəmərinə qəbul etmək üçün 2022-ci ildə Səngəçal terminalının ərazisi və ətrafında toplayıcı boru kəmərləri şəbəkəsinin yenilənməsi istiqamətində mühüm layihələr həyata keçirib. Bu layihələr BTC-nin ötürmə gücündən istifadə səviyyəsini artırıb.
Qazaxıstan neftinin birinci partiyasının Ceyhan limanından yola salınması SOCAR və “KazMunayQaz” arasında tərəfdaşlığın möhkəmləndirilməsi istiqamətində önəmli nailiyyət kimi dəyərləndirilib. Eyni zamanda, bu tarixi hadisə Xəzər neftinin dünya bazarlarına nəqli üçün əsas marşrut kimi BTC boru kəmərinin strateji rolunu təsdiqləyərək regional enerji əməkdaşlığının əhəmiyyətini bir daha sübut edib.
Qeyd edək ki, 1768 kilometr uzunluğunda olan BTC boru kəməri vasitəsilə respublikamızdan “Azəri–Çıraq–Günəşli” nefti və “Şahdəniz” kondensatı, eləcə də digər mənbələrdən xam neft və kondensat həcmləri nəql olunur. BTC boru kəmərinin hazırkı ötürmə gücü gündə 1,2 milyon barel və ya ildə 50 milyon ton təşkil edir.
Bu məqamda onu da xatırladaq ki, Qazaxıstanın “KazMunayQaz” milli şirkətinin mətbuat xidmətinin mediada yayılan məlumatına əsasən, 2023-cü ildə Qazaxıstanın BTC boru kəməri ilə neft ixracının həcmi artaraq 1 milyon 392 min tona çatıb. “KazMunayQaz” milli şirkətinin törəmə müəssisəsi olan “KazTransOil” Səhmdar Cəmiyyəti (SC) isə ötən il ərzində Aktau limanından 3 milyon 376 min ton (2022-ci ilin analoji dövrü ilə müqayisədə 1 milyon 108 min ton çox) Qazaxıstan nefti ixrac edib.
Aktau limanından Qazaxıstan xam neftinin nəqlinin həcminin artması BTC boru kəməri istiqamətində göndərilən xammalın artması ilə əlaqədardır. Belə ki, ötən il bu göstərici 2022-ci ildəki 250 min tondan 2023-cü ildə 1 milyon 392 min tona çatıb. Xüsusən, Tengiz yatağından bu istiqamətdə 1 milyon 57 min ton xam neft boşaldılıb. Bundan başqa, hesabat dövründə Aktau limanından Mahaçqala limanı istiqamətində də 1 milyon 984 min ton neft tədarük edilib.
Qeyd edək ki, ildə təqribən 60 milyon ton neft nəqletmə imkanına malik olan Bakı–Tbilisi–Ceyhan əsas ixrac boru kəməri ilə Türkmənistan nefti də nəql olunur. Ekspertlər isə hesab edirlər ki, Xəzəryanı ölkələrin neftinin BTC boru kəməri vasitəsilə nəqli tranzit ölkə kimi Azərbaycana yüksək gəlirlər vəd edir. Göründüyü kimi, ulu öndər Heydər Əliyevin müstəsna xidmətləri sayəsində həyata vəsiqə alaraq real fəaliyyət sahəsinə çevrilmiş Bakı–Tbilisi–Ceyhan əsas ixrac boru kəmərinin regional və beynəlxalq əhəmiyyəti ildən-ilə artır. Elə ölkəmizlə enerji sahəsində əməkdaşlığa xüsusi önəm verən Qazaxıstan da yaxın illərdə öz neftini dünya bazarına çıxarmaq üçün BTC-yə daha çox ümid bəsləyir.
Vaqif BAYRAMOV
XQ
