“Şahdəniz” yatağının ikinci işlənmə mərhələsində qaz hasilatına 2018-ci il iyul ayının 30-da başlanılıb. Həmin gün yatağın şimal cinahındakı “SDC03Z” quyusunun istismara verilməsi ilə “Şahdəniz Bravo” platformasından ilk qaz əldə olunub. Sonrakı illərdə yeni quyuların istismara daxil edilməsi ilə hasilat artmağa başlayıb. 2022-ci ildə “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində daha bir uğura imza atan konsorsium iştirakçıları tərəfindən yatağın qərb-cənub cinahı işlənməyə daxil edilib. 

Ötən il isə “Şahdəniz-2” layihəsi çərçi­vəsində aparılan işlər yatağın şərq-şimal cinahından 2024-cü ilin ilk rübünə plan­laşdırılan hasilatın başlanması qrafikinə uyğun həyata keçirilib. Hesabat dövründə layihə çərçivəsində şərq-şimal cinahında bütün sistemin istismar üçün təhvil veril­məsi başa çatdırılıb. Bundan sonra bu cinahda “EN03” quyusunun tamamlama əməliyyatları, həmçinin sualtı və təhvilver­mə işləri üzrə fəaliyyətlər davam etdirilib. 

BP şirkətindən aldığımız məlumata görə, “Şahdəniz–2” layihəsi çərçivəsin­də artıq “Şahdəniz” yatağının şərq-şi­mal cinahından hasilata başlanılıb və ilin əvvəllərinə planlaşdırılan bu proses tam təhlükəsiz yerinə yetirilib.

Məlumatda qeyd edilir ki, bundan əv­vəl şərq-şimal cinahında bütün əlaqədar tikinti işləri və istismar sınaqları uğurla başa çatdırılaraq sistem, bütövlükdə, is­tismara təhvil verilmişdi.

Yenicə istismara başlamış şərq-şimal cinahında hazırda 5 quyu, iki hasilat ma­nifoldu, ümumilikdə, təqribən, 30 kilometr uzunluğu olan iki yeni axın xətti və dünya səviyyəli “Şahdəniz” qaz və kondensat ehtiyatı layına birləşmiş bir neçə sualtı qurğu var. Mövcud “Şahdəniz” qurğuları­nın hasilat gücü hazırda gündə təxminən 79 milyon (ildə təqribən 29 milyard) stan­dart kubmetrdir.

Yeri gəlmişkən, bir müddət bundan əvvəl “BP Azərbaycan” şirkətindən Xəzə­rin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağındakı “SDX-8” kəşfiyyat quyusunun qazılma­sı üzrə nəzərdə tutulmuş 7 min metrlik ümumi layihə dərinliyinə nail olunduğu bildirilmişdi. Məlumatda, həmçinin yerdə qalan quyu işlərinin də başa çatdırılacağı, əldə edilmiş məlumatların proqnozlaşdırı­lacağı və bu işlərin isə bir neçə ay ərzində başa çatdırılmasının nəzərdə tutulduğu qeyd edilmişdi. 

Xatırladaq ki, BP “Şahdəniz” perspek­tiv sahəsinin kəşfiyyatı, işlənməsi və hasi­latın pay bölgüsü haqqında saziş çərçivə­sində müqavilə ərazisində yeni “SDX-8” kəşfiyyat quyusunun qazılmasına ötən il yanvarın 23-də başlanıb. Quyu 2022-ci ilin dekabrında “Şahdəniz” yatağının şərq cinahında, SDX-8 quyusunun ərazisində yerləşdirilən Heydər Əliyev adına yarım­dalma qazma qurğusundan istifadə edil­məklə qazılıb.

Qeyd edək ki, Xəzər dənizinin Azər­baycan sektorunda yerləşən “Şahdəniz”in zəngin qaz və kondensat ehtiyatları istis­mara veriləndən respublikamıza yönələn diqqət daha da güclənib, yataqdan hasil olunan “mavi yanacağ”ın Avropa alıcıla­rının sayı getdikcə şoxalıb. Cənub Qaz Dəhlizinin uğurlu fəaliyyəti isə “Şahdə­niz” layihəsi səhmdarlarının fəaliyyətində səmərəliliyi artırıb. 

“Şahdəniz”in istismarının ilk vaxtların­dan yatağın fəal işlənmə prosesi diqqət­də saxlanılıb. BP şirkətinin 2023-cü ilin yekunları ilə bağlı məlumatına əsasən, hesabat dövründə “Şahdəniz” layihəsi­nin əməliyyat tədbirlərinə 2 milyard 194 milyon dollar, əsaslı məsrəflərinə isə 892 milyon dollar xərclənib. Həmin vəsaitin böyük hissəsi isə qeyd edildiyi kimi, “Şah­dəniz-2” layihəsinin fəal işlənmə prose­sinə sərf olunub. 

“Şahdəniz” yatağının səmərəli fəaliy­yəti məqsədilə ötən müddətdə mühüm tədbirlər həyata keçirilib. Məsələn, gündə­lik hasilat gücü təxminən 77 milyon (ildə 28 milyard kubmetrdən artıq) kubmetr təşkil edən iki hasilat platforması quraşdı­rılaraq istismara verilib. Həmin qurğuların gündəlik hasilat gücü təxminən 77 milyon (ildə 28 milyard kubmetrdən artıq) kub­metr təşkil edir. Ötən il “Şahdəniz-Alfa” və “Şahdəniz-Bravo” adlı platformalardan, ümumilikdə, təqribən, 26 milyard kubmetr qaz və 4 milyon tondan artıq kondensat çıxarılıb. 

Onu da vurğulayaq ki, layihə səhm­darları tərəfindən “Şahdəniz” yatağının bir neçə mərhələdə işlənməsi ilə bağlı qə­rar qəbul olunub. Yatağın birinci işlənmə mərhələsi çərçivəsində tikinti-quraşdırma işlərinə 2003-cü ilin əvvəllərində, ilk qazın hasilatına isə 2006-cı ilin sonlarında baş­lanılıb. Yatağın ikinci işlənmə mərhələ­si isə genişliyi və əhatəliyi baxımından daha çox seçilib. İl ərzində əlavə olaraq daha 16 milyard kubmetr qaz hasilatını nəzərdə tutan bu mərhələ çərçivəsində nəzərdə tutulmuş tədbirlər uğurla həyata keçirilib. 

Yeri gəlmişkən, “Şahdəniz-2” layihə­sinə əsasən, Xəzər dənizində yatağın sualtı işlənməsi texnologiyasınin tətbiqinə başlanılıb. Bu, BP şirkətinin operatoru ol­duğu dünya üzrə ən iri sualtı infrasrukturu kimi qeydə alınıb. Təxminən, 28 milyard ABŞ dolları həcmində investisiya qoyulan bu layihə, ümumilikdə, planlaşdırılan ən azı 26 sualtı quyudan, bir-birinə körpü ilə birləşdirilan iki platformadan, 500 kilometr uzunluğunda sualtı boru kəmərləri və axın xətlərindən, Səngəçal terminalında əsaslı genişləndirmə işlərindən ibarətdir. 

Hesabatda qeyd olunduğu kimi, ötən il “Şahdəniz” layihəsi çərçivəsində qaz­ma əməliyyatları həyata keçirilməyib. Belə ki, “Şahdəniz-Alfa” platformasının qazma qurğusunda aparılan profilaktiki işlərlə əlaqədar burada quyu qazılmayıb. Bununla belə, “Şahdəniz” qaz-kondensat yatağında əsas kəşfiyyat-qiymətləndirmə quyularının qazılmasını həyata “İstiqlal” qurğusu vasitəsilə “SDF03” quyusunda təkrar tamamlama işləri başa çatdırılıb. Eyni zamanda, “SDF05” quyusunda ta­mamlama işləri yekunlaşdırılıb. Bütöv­lükdə isə, ötən müddətdə “Şahdəniz-2” layihəsi çərçivəsində 21 quyu qazılıb. Hə­min quyuların 5-i yatağın şimal cinahında, 4-ü qərb cinahında, 4-ü cənub-şərq cina­hında, 5-i qərb-cənub cinahında, 3-ü isə şərq-şimal cinahında yerləşdirilib. 

“Şahdəniz” yatağından hasil edilən qaz sualtı infrastruktur vasitəsilə Sən­gəçal terminalına nəql olunur. Buradakı mövcud qurğular vasitəsilə qaz qəbul edilərək Cənubi Qafqaz boru kəmərinə (CBQK) ötürülür. 

“Şahdəniz” qazı, eləcə də “Azəri–Çı­raq–Günəşli” (AÇG) yataqlar blokundan neftlə bərabər çıxarılan səmt qazı sualtı boru kəmərləri vasitəsilə Səngəçal termi­nalına göndərilir. Terminalın texniki emal sistemlərinin gündəlik gücü hazırda, təq­ribən, 81 milyon kubmetrdir. Ümumi qaz emalı və ixracı gücü isə (AÇG səmt qazı da daxil olmaqla) gündəlik 100 milyon standart kubmetr təşkil edir. Qaz Səngə­çal terminalından Cənubi Qafqaz boru kəməri və terminalın qaz emalı obyektlə­rini SOCAR-ın “Azəriqaz” İstehsalat Birli­yininın qazpaylama sistemi ilə birləşdirən Azərbaycana məxsus qaz kəməri ilə ixrac olunur. Ötən il buradan orta hesabla, gün­dəlik təxminən, 71 milyon kubmetr “Şah­dəniz” qazı göndərilib. 

Hesabat ili ərzində qazın “Şahdəniz” yatağından Azərbaycan (“Azərkontrakt” ASC-yə), Gürcüstan (GOGC şirkətinə) və Türkiyə (BOTAŞ şirkətinə) bazarlarına, çoxsaylı obyektlər üçün BTC şirkətinə, eləcə də Avropadakı alıcılara çatdırılması davam etdirilib.

Mirbağır YAQUBZADƏ
XQ