İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatına görə, ötən il 2022-ci illə müqayisədə ixrac məqsədilə daxildə emal gömrük proseduru üçün idxal mallarının dəyərində 85 faiz, prosedurdan yararlanan şirkətlərin sayında isə 77 faiz artım müşahidə edilib.

Məlumatda bildirilib ki, Azərbaycan­da həyata keçirilən daxildə emal xüsusi gömrük proseduru müəyyən malların emal əməliyyatları aparıldıqdan sonra ixracı məqsədilə ölkə ərazisinə gömrük rüsumları və vergilər, o cümlədən ƏDV alınmadan gətirilməsindən ibarətdir. Emal əməliyyatları dedikdə, malların hazırlan­ması, emalı, təkrar emalı və təmiri başa düşülür. Respublikamızda malların daxil­də emal xüsusi gömrük proseduru altında yerləşdirilməsi əsasən, iki istiqamətdə – təmir və emal məqsədilə gerçəkləşdirilir. Prosedur emal və xidmət sektorunun in­kişafına, ixrac fəaliyyətinin stimullaşdırıl­ması məqsədilə tətbiq olunur.

Malların daxildə emal xüsusi gömrük proseduru ilə yerləşdirilməsi qaydalarına indiyədək bir sıra dəyişikliklər olunub. Həmin dəyişikliklər nəticəsində prosedur sahibi sifariş müqaviləsi ilə yanaşı, alqı-satqı razılaşması əsasında da istənilən ölkədən xammal və ya materialı respub­likaya gətirib qanunvericilikdə nəzərdə tutulan müddətdə emal edərək istənilən ölkədəki alıcıya göndərmək imkanı əldə edib. Bununla yanaşı, gömrük borcunun ödənilməsinə məcburi təminatın veril­məsi aradan qaldırılıb, həmçinin prose­durdan istifadə icazəsinin alınması üçün sənədləşmə prosesi sadələşdirilib.

İqtisadiyyat Nazirliyinin məlumatında sahibkarlıq subyektlərinin prosedur üzrə müraciətlərinin təhlilinə əsaslanaraq, 2022-ci ilin may ayında təminat tələbinin məcburiliyinin aradan qaldırılmasından sonra prosedurdan daha fəal istifadə edil­məyə başlanılıb. Eyni zamanda, 2023-cü ilin aprel ayında alqı-satqı müqaviləsi əsasında da prosedurdan istifadə imka­nının yaradılmasından sonra yeni müəs­sisələr prosesə qoşulub.

Qeyd edək ki, Prezident İlham Əliye­vin 2022-ci il 22 iyul tarixli sərəncamı ilə təsdiqlənən “2022-2026-cı illər üzrə sosi­al-iqtisadi inkişaf Strategiyası”na uyğun olaraq, ixracyönümlü yerli istehsalı artı­ra biləcək güzəştli gömrük prosedurları­nın sadələşdirilməsi nəzərdə tutulur. Bu kontekstdə daxildə emal xüsusi gömrük prosedurunun istifadə şərtlərinin sadələş­dirilməsi diqqət mərkəzində saxlanılır. 

Ölkə daxilində emal xüsusi gömrük prosedurundan istifadənin sadələşdi­rilməsi, səmərəliliyinin və ixracyönüm­lü yerli istehsalın artırılması məqsədilə yuxarıda vurğulandığı kimi, Nazirlər Ka­bineti tərəfindən 2023-cü il aprelin 10-da müvafiq qərar qəbul edilməsi müəyyən mallarla bağlı emal əməliyyatları aparıl­dıqdan sonra onların ixracı məqsədilə Azərbaycanın gömrük ərazisinə gömrük rüsumları və vergilər, o cümlədən ƏDV alınmadan gətirilməsindən ibarət xüsusi gömrük prosedurunun gerçəkləşdirilməsi nəzərdə tutulub. Yeri gəlmişkən, yuxarıda vurğulanan “emal əməliyyatları” dedikdə isə malların hazırlanması, emalı, təkrar emalı və təmiri nəzərdə tutulub.

Daxildə emal proseduru əsasın­da yerləşdirilən xarici xammallar göm­rük ərazisində bir və ya bir neçə emal əməliyyatında (idxal gömrük rüsumla­rı, malların idxalı üzrə qanunvericilikdə nəzərdə tutulmuş əlavə dəyər vergisi və aksizlər) istifadə edilir. Ümumiyyətlə, xa­rici ölkələrin təcrübəsində daxildə emal xüsusi gömrük proseduru ixracyönümlü istehsalın artırılması üçün geniş istifadə olunur. Belə ki, xarici xammaldan asılı olan ixrac məqsədli məhsulların istehsalı üçün xammal və materiallar bu prosedur əsasında yerləşdirilir, gömrük rüsumu və vergilər ödənilmədən ölkəyə gətirilir və is­tehsal olunan yeni məhsul qanunvericilik­də nəzərdə tutulan müddət ərzində emal edilərək ixrac olunur. 

Beləliklə, istehsal olunan məhsulun ixrac bazarlarında rəqabətqabiliyyətliliyi artır. Daxildə emal xüsusi prosedurunun üstünlüyü odur ki, məhsulun maya dəyəri aşağı düşür, inzibatçılıq azalır, sahibkar­ların vaxtına və vəsaitinə qənaət edilir, ölkəmizə investisiya yatırılması imkanları artır, istehsal olunan məhsulların rəqa­bət qabiliyyəti yüksəlir, ixrac bazarlarına yönəlmiş istehsalın artırılmasına şərait yaranır.

Ekspertlər bildirirlər ki, Nazirlər Ka­binetinin 10 aprel 2023-cü il tarixli qə­rarının tətbiqinin şərtləndirdiyi yeni də­yişikliklər şirkətləri daxildə emal xüsusi prosedurundan daha çox, istifadəyə bir növ təşviq edir. Qərardan irəli gələn əsas yenilik daxildə emal xüsusi gömrük pro­sedurundan istifadə imkanının genişlən­dirilməsi, yəni malların prosedur sahibi­nin mülkiyyətinə keçməsini nəzərdə tutan alqı-satqı müqaviləsi əsasında daxildə emal xüsusi gömrük proseduru ilə yerləş­dirilməsi imkanının yaradılmasıdır.

Beləliklə, qaydalara edilən yeni də­yişikliklərə əsasən, daxildə emal xüsusi gömrük prosedurundan istifadə icazəsi­nin alınması üçün sənədləşmə prosesi sadələşdirilib, prosedur sahibi xammal və ya materialı qanunvericilikdə nəzərdə tu­tulan müddət çərçivəsində ölkəyə gətirib emal prosesindən keçirdikdən sonra istə­nilən ölkədəki istənilən alıcıya yönləndir­mək imkanı əldə edib. 

Son illər ölkəmizin ixrac potensialının gücləndirilməsi istiqamətində bir sıra mü­hüm layihələr həyata keçirilib. Bunun nə­ticəsində özəl bölmə sürətli inkişaf mər­hələsinə daxil olub, sahibkarlığın hüquqi bazası formalaşdırılıb, iqtisadi sərbəstlik diqqət mərkəzində saxlanılıb. Gömrük prosedurlarının sadələşdirilməsi, ticarət maneələrinin azaldılması və tranzit daşı­maların optimallaşdırılması kimi mühüm tədbirlər də gerçəkləşdirilib. Eyni zaman­da, yüksək keyfiyyətli məhsul istehsalı məqsədilə respublikamıza ən müasir texnika və avadanlıqlar gətirilib. Müəs­sisələrdə texnoloji proses günün tələbləri səviyyəsində tamamilə yenidən qurulub. 

Respublikada Ümumdünya Ticarət Təşkilatının prinsiplərinə ciddi əməl olun­ması, daxili bazarın qorunması, haq­sız rəqabətə qarşı mübarizənin diqqət mərkəzində saxlanılması və rəqabətin in­kişafı ilə bağlı tədbirlər həyata keçirilməsi, eyni zamanda, istehlak mallarının keyfiy­yətinə və təhlükəsizliyinə nəzarətin artı­rılması sahibkarların, eləcə də istehlak­çıların mövqelərini gücləndirib. Şübhəsiz ki, standartlaşdırma və metrologiya kimi mühüm sahələrinin beynəlxalq tələblərə uyğunlaşdırılması da milli istehsalçıların xarici bazarlara çıxışını stimullaşdırıb. 

Vaqif BAYRAMOV
XQ