Ötən il xaricə 23,8 milyard kubmetr qaz, 25,2 milyon ton neft ixrac edilib

“Əsrin müqaviləsi”nin imzalanmasından ötən müddətdə ölkə iqtisadiyyatının, xüsusən sənayenin, o cümlədən, neft sektorunun şaxələndirilməsi, beynəlxalq standartlara uyğun yenidən qurulması, innovativ texnologiyalarla təchiz olunması, yeni idarəçilik metodlarının mənimsənilməsi üçün geniş imkanlar yaranıb. Xarici neft şirkətləri ilə birlikdə axtarış-kəşfiyyat, qazma, tikinti və hasilat üzrə böyük iş həcmi görülüb və uğurlu nəticələr alınıb. 

Həyata keçirilən layihələrin uğurlu nəti­cələri 2023-cü ilin göstəricilərində də öz aydın ifadəsini tapıb. Energetika Naziriyinin məlu­matına əsasən, hesabat dövründə respublika­da 48,3 milyard kubmetr təbii qaz hasil edi­lib. “Mavi yanacağ”ın 12,9 milyard kubmetri “Azəri–Çıraq–Günəşli”, 26,2 milyard kubmetri “Şahdəniz”, 0,8 milyard kubmetri “Abşeron”, 8,4 milyard kubmetri SOCAR üzrə hasil olu­nub. Ümumi qaz hasilatında 2022-ci ilə nis­bətən 3,2 faiz, yəni 1,5 milyard kubmetr artım qeydə alınıb. 

Hesabat dövründə xaricə qaz satışı 23,8 milyard kubmetrə (2022-ci illə müqayisədə 5,3 faiz çox) yüksəlib. Avropaya 11,8 milyard kubmetr, Türkiyəyə 9,5 milyard kubmetr, Gür­cüstana isə 2,5 milyard kubmetr qaz satılıb. Türkiyəyə TANAP-la bu müddətdə 5,6 milyard kubmetr qaz nəql olunub.

“Azəri-Çıraq-Günəşli” və “Şahdəniz” ya­taqları istismara veriləndən bu il yanvarın 1-dək “Azəri–Çıraq–Günəşli”dən 216,3 mil­yard kubmetr, “Şahdəniz”dən isə 209 milyard kubmetr qaz hasil edilib. Bu dövrdə “Şahdə­niz” yatağından hasil edilən qazın 148,1 mil­yard kubmetri ixraca yönəldilib.

Neft sənayesində də yüksək göstəricilər əldə olunub. Belə ki, 2023-cü il ərzində ölkə­də 30,2 milyon ton “qara qızıl” (kondensatla birlikdə) hasil edilib. Neft hasilatının 17,8 mil­yon tonu “Azəri-Çıraq-Günəşli”nin, 4,3 milyon tonu (kondensat) “Şahdəniz”in, 0,3 milyon tonu (kondensat) “Abşeron” yatağının payına düşüb. SOCAR üzrə neft (kondensatla bir­likdə) hasilatı isə 7,8 milyon ton təşkil edib. Bu dövrdə ixraca yönəldilən 25,2 milyon ton neftin (kondensatla birlikdə) 22,1 milyon tonu konsorsiumun, 3,1 milyon tonu isə SOCAR-ın payına düşüb.

“Azəri–Çıraq–Günəşli” və “Şahdəniz” ya­taqları istismara veriləndən cari il yanvar ayı­nın 1-dək 629,2 milyon ton neft (kondensatla birlikdə) hasil edilib. “Azəri–Çıraq–Günəşli”dən 584,7 milyon ton neft, “Şahdəniz”dən isə 44,5 milyon tona yaxın kondensat çıxarılıb. Cari ilin əvvəlinədək həmin həcmin 627,3 milyon tonu ixraca yönəldilib. 

Qeyd edək ki, hazırda Azərbaycandan Bakı–Tbilisi–Ceyhan boru kəməri ilə “Azə­ri-Çıraq-Günəşli” yataqlar blokundan çıxarı­lan neft və “Şahdəniz” yatağından hasil edilən kondensat nəql olunur. Bundan əlavə, hımin boru kəməri ilə Türkmənistan və Qazaxıstan nefti də nəql edilir.

Təbii qaz həcmləri isə Cənubi Qafqaz Boru Kəməri (Bakı–Tbilisi–Ərzurum) və Trans–Anadolu Qaz Boru Kəməri (TANAP) vasitəsilə Türkiyə bazarına çatdırılır. Bakı-Tbilisi-Ərzu­rum kəməri ilə ilk qaz Türkiyə bazarına 2007-ci ildə daxil olub. TANAP vasitəsilə Türkiyəyə kommersiya qazının nəqlinə isə 2018-ci il iyunun 30-da başlanılıb. Qardaş ölkəyə ölkə­mizin “Şahdəniz” yatağından hasil edilən təbii qaz nəql olunur.

Onu da qeyd edək ki, Xəzər dənizinin Azərbaycan sektorunda yerləşən “Azəri-Çı­raq-Günəşli” (AÇG) yataqlar bloku üzrə sa­zişlə bağlı xarici sərmayədarlar tərəfindən Azərbaycan Dövlət Neft Fonduna (ARDNF) 450 milyon ABŞ dolları bonus ödənilib.

Yeri gəlmişkən, Azərbaycanın ən böyük neft yataq bloku olan AÇG-nin işlənməsi üzrə hasilat bölgüsünə dair ilk müqavilə 1994-cü il sentyabr ayının 20-də, həmin yataqların birgə istismarına və hasilatın pay bölgüsünə dair yeni saziş isə 2017-ci il sentyabrın 14-də im­zalanıb. Bu sazişlə yataqların 2049-cu ilin so­nunadək işlənməsi nəzərdə tutulub. Sazışin 29.2-ci maddəsinə əsasən, 2018-2025-ci illər ərzində sərmayəçilər tərəfindən, ümumilikdə, 3,6 milyard ABŞ dolları məbləğində bonus ödənişlərinin reallaşdırılması qərara alınıb.

Energetika Nazirliyinin məlumatına görə, hesabat ilində neft emalı ilə bağlı göstəricilər də yüksəlib, bu sahədə 5 faizədək artım qey­də alınıb. Başqa sözlə, ötən il 6,5 milyon tona yaxın neft (2022-ci illə müqayisədə 4,84 faiz çox) emal edilib.

Xatırladaq ki, Azərbaycanda neft təmə­li 1953-cü ildə qoyulan Heydər Əliyev adına Bakı Neft Emalı Zavodunda emal edilir. Müəs­sisə respublikanın neft məhsullarına olan tələbatını tam ödəyir. Hazırda NEZ-də yeni­dənqurma və modernləşdirmə işləri aparılır.

Ölkəmizin neft sənayesinin ötən ilki uğur­larından bəhs edərkən Dövlət Neft Şirkətinin (SOCAR) Türkiyədəki yatırımı olan “Petkim” neft-kimya kompleksinin hesabat dövrü fəa­liyyətinə də diqqət yetirmək istərdik. Xatırla­daq ki, bu kompleks 2023-cü ildə 557 milyon dollar ixrac gəliri ilə liderliyi qoruyub saxlayıb. “Petkim”, eyni zamanda, Egey İxracatçı Bir­likləri tərəfindən “İxracatın ulduzları” siyahı­sında həm ümumi reytinqdə, həm də kimya kateqoriyasında birinci yeri tutub. 

Qeyd edək ki, əsası 1965-ci il aprelin 3-də qoyulan “Petkim Petrokimya Holding” Türkiyənin aparıcı neft-kimya kompleksi­dir. Burada plastik kütlə, tekstil məmulatları, eləcə də digər istehlak və sənaye mallarının istehsalında istifadə olunan etilen, polietilen, polivinilxlorid, polipropilen və digər neft-kimya məhsulları istehsal edilir. İndiyədək Türkiyə­nin ilk və yeganə inteqrasiya edilən neft-kim­ya obyekti olan “Petkim”in təkmilləşdirilməsi üzrə işlərə 1,6 milyard dollar həcmində inves­tisiya qoyulub.

“SOCAR Turkey” şirkəti “Petkim Petrokim­ya Holding”in nəzarət səhm paketinin sahibi­dir. “Petkim”in səhmləri İstanbul Fond Birja­sında qiymətləndirilir.

Sonda qeyd edək ki, 2006-cı ildən başla­yaraq, enerji ixracı nəticəsində Azərbaycana daxil olan böyük maliyyə resursları sürət­li iqtisadi tərəqqiyə, müasir sosial-iqtisadi və mədəni infrastrukturların yaradılmasına, respublika həyatının bütün sahələrinin ye­nilənməsinə, iqtisadiyyatın şaxələndirilməsi və qeyri-neft sektorunun dinamik inkişafına yönəldilib.

Neft strategiyasının uğurlu icrası nəticə­sində əldə edilən vəsait hesabına regionlarda bütün köklü problemlər həll olunub, müasir infrastruktur formalaşdırılıb, əhalinin məşğul­luq səviyyəsi yüksəldilib. Aqrar sahədə hə­yata keçirilən sistemli tədbirlər, o cümlədən son illər ərzində kənd təsərrüfatının ayrı-ayrı sahələrinin inkişaf etdirilməsi ölkəmizin ərzaq məhsulları üzrə özünütəminetmə səviyyəsini yüksəldib, ixrac potensialını genişləndirib.

Vaqif BAYRAMOV
XQ