Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu bu xəttə qoşulacaq

Bu gün Orta Dəhliz səmərəli fəaliyyət göstərir və infrastrukturun inkişafı məqsədilə müəyyən layihələr həyata keçirilir. Bir müddət bundan əvvəl Polşanın Karpaç şəhərində reallaşan iqtisadi forumda Orta Dəhlizin nadir coğrafi mövqeyi yüksək dəyərləndirilərək onun Avropa və Asiyanı birləşdirən həyati körpü rolunu oynadığı vurğulanıb. Bununla yanaşı, dəhlizin Mərkəzi Asiyanın resursla zəngin regionlarını Avropanın sənaye mərkəzləri ilə əlaqələndirdiyi və bu nəqliyyat platformasından regiondakı bütün ölkələrin faydalandığı diqqətə çatdırılıb.

Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu layihəsinin icrası ilə əlaqədar yara­dılan işçi qrupunun iclasında təşəbbü­sün yaxın günlərdə gerçəkləşdirilməsinə başlanılması haqqında qərar qəbul edil­məsi də Mərkəzi Asiyanın sözügedən infrastruktura böyük əhəmiyyət verdiyini göstərir. Bu, təsadüfi deyil. Çünki Rusi­ya ilə Ukrayna arasında sonu hələ də görünməyən savaş Orta Asiya, Çin və Cənub–Şərqi Asiya ölkələrini Avropa ilə ticarət əlaqələri üçün yeni yollar axtar­maq məcburiyyəti ilə üzləşdirir. 

Xatırladaq ki, hələ 2022-ci ilin sentyabr ayında Şanxay Əməkdaşlıq Təşki­latının Özbəkistanın Səmərqənd şəhə­rində keçirilən zirvə görüşündə Çin, Qırğızıstan və Özbəkistan arasında dəmir yolunun çəkilməsi haqqında sa­ziş imzalanıb. Ümumi uzunluğu 454 ki­lometr olan yolun 18 stansiya, 81 körpü və 41 tuneldən ibarət olması nəzərdə tu­tulub. Bu yolun inşasının aparılacağı To­ruqart–Arpa–Məkmal–Cəlalabad marş­rutu üzrə texniki-iqtisadi əsaslandırma işləri isə cari ilin iyun ayında yekunlaşdı­rılıb. Bütövlükdə Çin–Qırğızıstan–Özbə­kistan dəmir yolunun layihəsinin iqtisadi və texniki əsaslandırması isə yuxarıda vurğulandığı kimi, artıq başa çatdırılıb. Bununla bağlı Qırğızıstanın Azərbay­candakı səfiri Kayrat Osmonaliyev me­diaya məlumat verib. 

Qazaxıstan mətbuatının yaydığı mə­lumata görə, Çin–Qırğızıstan–Özbəkis­tan dəmir yolu layihəsi Mərkəzi Asiyanın Avropa ilə yanaşı, Cənub–Şərqi, Qərbi Asiya və Yaxın Şərq bazarlarına çıxışı­nı reallaşdıracaq. Bu dəmir yolu Çin ilə Türkiyə arasındakı yükdaşımaların həc­mini artırmaqla bərabər, məsafəni 900 kilometr qısaltmaqla qatarların 8 gün ərzində mənzil başına çatmasını ger­çəkləşdirəcək. Nəticədə isə nəqliyyat xərcləri azalacaq. 

Ekspertlərin fikrincə, Çin–Qırğızıs­tan–Özbəkistan dəmir yolu layihəsinin uğurlu sonluğu həm də bu infrastruktu­run Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Dəhlizinə–Orta Dəhlizə qoşulması ilə bağlı olacaq. Başqa sözlə, bu layihə– Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan dəmir yolu “Bir kəmər, bir yol” təşəbbüsü çərçivə­sində yükdaşımaları həyata keçirmək üçün nəzərdə tutulan Orta Dəhliz marş­rutlarından biri kimi fəaliyyət göstərəcək. 

Yeri gəlmişkən, Orta Dəhlizin inkişa­fında sözügedən dəmir yolu layihəsinə qoşulan ölkələr sırasında Özbəkistan xüsusi yer tutur. Bu ölkə yerləşdiyi coğ­rafiyanı nəzərə alaraq adıçəkilən nəqliy­yat dəhlizinin inkişafına töhfə verməyə səy göstərir, Asiyadan Avropaya və əks istiqamətdə həyata keçirilən yükdaşıma­larda tranzit rolunu oynamağı qarşıya mühüm vəzifə kimi qoyur. Şübhəsiz ki, belə bir istək, eyni zamanda, Özbəkista­nın Orta Asiya və Qafqaz respublikaları­nın da tranzit potensialının artırılmasını şərtləndirir. 

Onu da qeyd edək ki, Özbəkistan Orta Dəhlizin əsas infrastrukturların­dan biri olan Bakı–Tbilisi–Qars (BTQ) dəmir yolundan istifadəni də diqqətdə saxlayır. BTQ dəmir yolu dost ölkənin məhsullarının dünya bazarına çıxmasın­da əhəmiyyətli rol oynayır. Xatırladaq ki, gələn il BTQ dəmir yolunun yükaşırma qabiliyyətinin 5 milyon tona yüksələcəyi gözlənilir. Bu halda Özbəkistanın ixrac qabiliyyətinin də artacağı heç bir şübhə doğurmur. Bundan əlavə, Özbəkistan Bakı Beynəlxalq Dəniz Ticarət Limanı vasitəsi ilə ticarət əlaqələrini genişlən­dirməkdə də maraqlıdır. Bu məqam statistik göstəricilərdən də aydın nəzərə çarpır. Belə ki, keçən il Özbəkistan Bakı Limanı ilə 904 min ton ixrac-idxal əmə­liyyatı gerçəkləşdirib ki, bu da 2021-ci illə müqayisədə 65 faiz çoxdur. Eyni za­manda, cari ilin sonunadək adıçəkilən ölkə tərəfindən Azərbaycan limanları vasitəsi ilə 1,5 milyon ton yükün idxal-ix­racının reallaşdırılması planlaşdırılır. Ümumiyyətlə, Bakı Beynəlxalq Dəniz Ti­carət Limanının buraxılış qabiliyyətinin ildə 15 milyon tondan 25 milyon tona, hazırkı 100 min konteynerdən isə 1 mil­yon konteynerə qədər artırılması nəzər­də tutulur.

Bütün bu qeyd edilənlərdən belə bir qənaətə gəlinir: dost ölkə yaxın gələ­cəkdə Çin–Qırğızıstan–Özbəkistan də­mir yolu layihəsində fəal iştirak etməklə mühüm yüklərin Çindən Qırğızıstan-Öz­bəkistan və Qazaxıstandan keçən dəmir yolu ilə Orta Dəhlizin əsas hissəsinə–Azərbaycana daxil olmasına əlveriş­li şərait yaradacaq. Nəticədə yüklərin respublikamızdan Türkiyə və Avropaya daşınması öz həllini tapacaq.

Hüseynqulu QULİYEV,
iqtisadçı-ekspert

Göründüyü kimi, Azərbaycan ar­tıq beynəlxalq aləmdə Şərq–Qərb, Şimal–Cənub nəqliyyat dəhlizləri ilə yanaşı, Orta Dəhliz marşrutu ilə də mühüm mərkəz kimi tanınır. Ölkəmi­zin tərəfdaşları ilə birlikdə bu nəqliyyat infrastrukturunun tam ötürücülük gücü ilə fəaliyyətini təmin etmək üçün prak­tik işlər görülür. Azərbaycan hökuməti tərəfindən dəhlizlərin inkişafına mü­hüm vəsait ayrılması, respublikamızda avtomobil və dəmir yollarının müasir səviyyədə qurulmasına xüsusi önəm verilməsi, həmçinin əsaslı təmirin apa­rılması bunun bariz ifadəsidir. 

Transxəzər Beynəlxalq Nəqliyyat Marşrutu Assosiasiyası hazırda Sinqa­purla birlikdə Orta Dəhlizin rəqəm­sallaşması konsepsiyasını yaradır. Assosiasiyanın baş katibi Haydar Ab­dikerimovun mediaya bildirdiyinə görə, bu gün dəhlizin detalizasiyası üzrə işlər görülür və cari ilin iyunundan dəhlizə qoşulan ölkələrin (Sinqapur, Bolqarıs­tan və Litva) tezliklə bu marşruta qoşu­lacağı gözlənilir. 

Haydar Abdikerimov bildirir ki, Orta Dəhlizin rəqəmsallaşması üzrə işlər Sinqapurun aparıcı şirkətləri ilə həyata keçiriləcək. Bu konsepsiya iştirakçılar arasında məlumat mübadiləsinin yax­şılaşmasına, həmçinin sərhəd keçidlə­rinin sürətləndirilməsinə səbəb olacaq. 

Sərhəd keçidlərinin sadələşdiril­məsindən danışan assosiasiyanın baş katibi qeyd edib ki, bu məsələ ilə bağ­lı Dəmir Yolları Əməkdaşlıq Təşkilatı (DYƏT) və BMT-nin struktur bölmələri ilə birgə layihələr reallaşdırılır. 

Qarşıdakı beş il ərzində Orta Dəh­lizin infrastrukturuna və proseslərin səmərəliliyinin artırılmasına 5 milyard avro investisiya qoyulacaq. Marşrut Mərkəzi Asiya istehsalçılarının Türkiyə, Şimali Afrika və Cənubi Avropa ölkələri istiqamətindəki dünya bazarları ilə in­teqrasiyasında mühüm rol oynayacaq. 

Marşrutun əsas məqsədi isə Çin, Qazaxıstan kimi ölkələrdən, Xəzər dənizi ilə Azərbaycan, Gürcüstan, Tür­kiyə, Ukrayna, Polşa, Rumıniya ərazi­sindən yük tranzitinin təmin olunmasın­dan ibarətdir.

Vaqif BAYRAMOV
XQ