Bu ilin birinci yarısında ölkəmizdə sosial-iqtisadi inkişafın göstəriciləri davamlı inkişaf strategiyasının uğurla həyata keçirildiyini deməyə əsas verir. Prezident İlham Əliyevin müəyyənləşdirdiyi iqtisadi inkişaf proqramları respublikamızın dayanıqlı inkişafını reallaşdırır. 

Prezident İlham Əliyevin sədrliyi ilə 2023-cü ilin 6 ayının sosial-iqtisadi ye­kunlarına həsr olunmuş müşavirədə dövlətimizin başçısının da səsləndirdiyi fakt və rəqəmlər də bunun bariz ifadəsi­dir. Ölkə rəhbərinin müşavirədə vurğu­ladığı kimi, hesabat dövründə qeyri-neft sənayesinin 6,5 faiz, qeyri-neft sektoru­nun isə 3 faizdən çox artması real iqti­sadiyyatın yüksələn xətlə inkişafından xəbər verir. 

Statistik göstəricilərdən söz düş­müşkən, bəzi rəqəmləri də xatırlatmaq istərdik. Belə ki, bu ilin yanvar-iyun ay­larında Azərbaycanda əsas kapitala 7 milyard 148 milyon manat və yaxud ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 10,4 faiz çox vəsait yönəldilib. Məlumata görə, son 1 ildə neft-qaz sektoruna investisi­yalar 21,4 faiz, qeyri neft-qaz sektoruna investisiyalar isə 4,2 faiz artıb. Bu dövr-də istifadə olunan vəsaitin 4 milyard 322 milyon manatı və yaxud 60,5 faizi məhsul istehsalı sahələrinə, 2 milyard 426 milyon manatı və yaxud 33,9 faizi xidmət sahələrinə, 398,8 milyon manatı və yaxud 5,6 faizi isə yaşayış evlərinin tikintisinə sərf olunub.

Yarım il ərzində isə əsas kapitala yönəldilmiş məbləğin 5 milyard 208 mil­yon manatını və yaxud 72,9 faizini daxili vəsaitlər təşkil edib, 5 milyard 48 milyon manatı və yaxud 70,6 faizi isə bilavasitə tikinti-quraşdırma işlərinin yerinə yetiril­məsinə sərf olunub.

İlin ilk yarısında qeyri-neft sektoru­nun inkişafı ilə bağlı islahatlar dövlət büd-cəsi gəlirlərinin artmasına da müsbət tə­sir göstərib. 2023-cü ilin büdcəsi manat ifadəsində müstəqillik ilinin ən böyük bü­dcəsi kimi diqqət çəkib. Hesabat dövrü­nün ilk 4 ayında büdcəyə əlavə olaraq 2 milyard 400 milyon manatın daxil olması fiskal gəlir və xərclərimizə dürüstləşmə­nin edilməsinə imkan yaradıb. Bu, büd­cəyə əlavə 3 milyard 50 milyon manat cəlb edilməsinə və bununla da Qarabağ və Şərqi Zəngəzurun yenidən qurulma­sı, milli təhlükəsizliyimizin daha da güc­ləndirilməsi üzrə vəsaitlərin artırılması­na gətirib çıxarıb. 

İşğaldan azad olunan ərazilərimizin bərpasına ayrılan vəsait cari ilin sonu­nadək 12 milyard manata çatacağı proq­nozlaşdırılıb. Həmin vəsaitin 5,5 milyard manata yaxın hissəsinin də bu il xərc­lənəcəyi planlaşdırılıb. 

Mütəxəssislərin sözlərinə əsasən, 2026-cı ilədək Qarabağ və Şərqi Zən­gəzur iqtisadi rayonlarının bərpasına ayrılan vəsait 20 milyard manatdan çox olacaq. Bu qədər vəsait isə Böyük Qa­yıdış proqramının daha sürətlə icrasına imkan yaradacaq. 

Hesabat dövründə ölkənin strateji valyuta ehtiyatları da artıb. Mərkəzi Ban­kın rəsmi valyuta ehtiyatları iyun ayına 9,1 milyard ABŞ dollarına bərabər olub. Tədiyyə balansının cari əməliyyat üzrə profisiti 10 milyard dollara yaxın olub. Strateji valyuta ehtiyatlarının artımı, tə­diyyə balansının cari əməliyyatlar ba­lansının profisiti cari ildə makroiqtisadi sabitliyi təmin edib və manatın məzən­nəsinin sabitliyini dəstəkləyib. Azərbay­can Respublikası Prezidentinin 2022-ci il 30 dekabr tarixli sərəncamı ilə təsdiq edilmiş “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiyanın 2022–2025-ci illər üzrə yenilənməsi çər­çivəsi” sənədində nəzərdə tutulan xarici dövlət borcu ilə bağlı hədəf göstəricisinə bu il nail olunub. Belə ki, 6,7 milyard ABŞ dolları olan xarici dövlət borcumuz ümumi daxili məhsulumuzun təxminən 10 faizini təşkil edir.

Hesabat dövründə büdcəyə daxilol­malar da artıb. Məsələn, bu ilin yanvar-iyun aylarında Dövlət Gömrük Komitəsi­nin (DGK) xətti ilə büdcə daxilolmaları 3 milyard 75,366 milyon manat təşkil edib. Bu, ötən ilin eyni dövrü ilə müqayisədə 21,1 faiz çox olub. 

Xatırladaq ki, son 1 ildə gömrük rü­sumları üzrə daxilolmalar 20,4 faiz ar­taraq 7 milyard 68 milyon manat, əlavə dəyər vergisi (ƏDV) üzrə daxilolmalar 21,3 faiz artaraq 2 milyard 186,168 mil­yon manat təşkil edib. 

Bütün bu uğurlu göstəricilər ardı­cıl və sistemli surətdə həyata keçirilən şaxələndirmə siyasəti, sahibkarlıq mü­hitinin yaxşılaşdırılması üzrə görülən tədbirlər ölkə sənayesinin yeni inkişaf mərhələsinə daxil olmasına zəmin ya­radıb. Sənayenin inkişafına dair Dövlət Proqramı təsdiq edilib və icrasına baş­lanılıb. Ənənəvi sənaye sahələri ilə ya­naşı, Azərbaycan iqtisadiyyatı üçün yeni olan kosmik, müdafiə, gəmiqayırma, alternativ enerji və digər sahələr yaradı­lıb. Qeyri-neft sənayesinin inkişaf etdiril­məsində müasir istehsal infrastrukturu­na malik sənaye parklarının və sənaye məhəllələrinin yaradılmasına üstünlük verilib. Bu cür sənaye kompleksləri ölkə­nin ixrac qabiliyyətinin, idxalı əvəz edən məhsulların istehsalının artırılması baxı­mından xüsusilə əhəmiyyətlidir. 

Azərbaycanda 2004-cü ildən başla­yaraq, həyata keçirilən regionların sosi­al-iqtisadi inkişafı dövlət proqramlarının icrası nəticəsində bölgələrdə geniş quru­culuq və abadlıq işləri görülüb, çoxsaylı infrastruktur layihələri həyata keçirilib, müxtəlif profilli istehsal müəssisələri, so­sial obyektlər fəaliyyətə başlayıb və min­lərlə yeni iş yeri açılıb. Bütün bunlar hər bir rayonun, kəndin və qəsəbənin sima­sını dəyişməklə bərabər, əhalinin rifah halının yüksəldilməsinə, sosial problem­lərinin həllinə rəvac verib. 

Günay QULİYEVA,
İqtisadi İslahatların Təhlili və Kommunikasiya
Mərkəzinin iqtisadi təhlil şöbəsinin müdiri 

Çoxsaylı mənfi şokların təsiri ilə mübarizə aparan qlobal iqtisadiyyatın həssas olduğu bir dövrdə Azərbaycan iqtisadiyyatında artım müşahidə olu­nub. İqtisadiyyatın qeyri-neft-qaz sə­nayesində artım neft–qaz sənayesin­dəki artımı üstələyib. Bu sahədə əlavə dəyər 2023-cü ilin birinci yarımilliyində 6,5 faiz artıb. Ümumi olaraq qeyri-neft sektorunda 3 faizdən çox artım müşa­hidə olunub. 

Hesabat dövründə ölkənin sosi­al-iqtisadi inkişaf proqnozlarında neftin qiyməti hər barel üçün 50 ABŞ dolları nəzərdə tutulduğu halda, 2023-cü ilin ilk yarısında “Azeri Light” (CIF) markalı neftin bir barelinin orta qiyməti 82,84 ABŞ dolları təşkil edib. Bu artımla ya­naşı, vergi və gömrük orqanlarında aparılan islahatlar və şəffaflığın təmin edilməsi nəticəsində 2023-cü ilin yan­var-may ayları ərzində vergi yığımları ötən illə müqayisədə 45 faiz və ya 2,6 milyard manatdan çox artıb. Bu isə öz növbəsində 2023-cü ilin ilk 6 ayında büdcə profisiti yaratmaqla büdcəni re­kord həddə çatdırıb. 

Cari ilin ötən dövrü ərzində dövlət büdcəsinin gəlirlərinin proqnozlara qar­şı əhəmiyyətli dərəcədə çox olması bu ilin dövlət büdcəsində əlavə maliyyə resurslarının yaranmasını və onların yenidən bölünməsini gündəmə gətirib. Bununla bağlı 16 iyun 2023-cü il ta­rixində “Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il dövlət büdcəsi haqqında” Qanunda dəyişiklik edilməsi barədə Qanun qəbul edilib. Sənədə əsasən, Azərbaycan Respublikasının 2023-cü il dövlət büdcəsinin təsdiq olunmuş 33353,3 milyon manat məbləğində xərcləri 3271,5 milyon manat və ya 9,8 faiz artırılaraq 36624,8 milyon manata çatdırılıb. Dürüstləşmə ilə 2023-cü il üçün təsdiq olunmuş büdcəyə 3 mil­yard manatdan çox vəsait əlavə olu­nub. 

Əlavə vəsaitin əhəmiyyətli hissəsi Azərbaycan Respublikasının işğal­dan azad olunmuş Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi rayonlarında həyata keçirilən genişmiqyaslı tikinti, bərpa və yenidənqurma işlərinin sürətləndirilmə­si ilə bağlı xərclərə, müdafiə xərclərinə yönəldilib. Əlavə olunan 3 milyard ma­natın 1,8 milyard manatı işğaldan azad olunmuş ərazilərimizdə bərpa-qurucu­luq işlərinə, 1,1 milyard manatı isə hər­bi gücümüzün artırılmasına yönəldilib. Dövlət büdcəsinə edilən son dəyişiklik­lərlə işğaldan azad olunmuş ərazilərdə bərpa-quruculuq işlərinə ayrılan vəsait 4,8 milyard manata, müdafiə və milli təhlükəsizlik xərcləri isə 6,05 milyard manata qaldırılıb. Bu isə hökumətin əsas prioritetinin əhalinin həmin əra­zilərə qısa müddətdə geri qaytarılması və ölkə təhlükəsizliyinin təmini olması­nı göstərir.

Vaqif BAYRAMOV, “Xalq qəzeti”