Bu, uğurlu borclanma və gəlirlərdən məqsədyönlü istifadənin nəticəsidir
Azərbaycan Maliyyə Nazirliyinin açıqladığı rəsmi məlumata əsasən, 2025-ci il iyulun 1-nə ölkənin dövlət borcu 25 milyard 695,6 milyon manat səviyyəsində olub ki, bu da ümumi daxili məhsulun (ÜDM) 19,6 faizinə bərabərdir. Beynəlxalq maliyyə standartlarına görə, dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin 30-40 faizdən aşağı qalması təhlükəsiz zona hesab olunur. Bu baxımdan Azərbaycanın göstəricisi kifayət qədər müsbət və idarəolunan səviyyədədir.
Ümumi dövlət borcunun strukturuna nəzər saldıqda, borcun əsas hissəsi – 17 milyard 177,4 milyon manat və ya 66,8 faiz – daxili borcun payına düşür. Bu, dövlətin maliyyələşmədə daha çox daxili resurslardan istifadə etdiyini göstərir. Belə yanaşma valyuta risklərini minimuma endirir, borcun milli valyutada formalaşmasını gerçəkləşdirir və xarici bazarlardan asılılığı azaldır. Xarici dövlət borcu isə 5 milyard 10,7 milyon dollar (manat ekvivalentində ümumi borcun 33,2 faizi) təşkil edir.
Xarici borcun həcminin nisbətən az olması ölkənin beynəlxalq maliyyə bazarlarında yüksək riskə məruz qalmamasını reallaşdırır. Bununla belə, xarici borc valyuta məzənnəsi dalğalanmalarına həssasdır və xidmət xərcləri beynəlxalq iqtisadi vəziyyətdən asılıdır. Qeyd edək ki, hesabat dövründə dövlət borcuna xidmət üçün büdcədən 1 milyard 27,5 milyon manat vəsait yönəldilib. Bu məbləğin 328,7 milyon manatı daxili dövlət borcu üzrə faiz ödənişlərinə, 698,8 milyon manatı isə xarici dövlət borcunun xidmətinə sərf olunub. Xarici borca xidmətin tərkibində əsas borcun ödənişi 498,5 milyon manat, faiz ödənişləri isə 200,3 milyon manat təşkil edib.
Bu rəqəmlər göstərir ki, borc xidmətinin büdcə yükü nəzarət altında olsa da, xarici borc üzrə ödənişlər daxili borca nisbətən daha yüksəkdir. Bunun səbəbləri arasında xarici kreditlərin daha uzunmüddətli və valyuta əsasında götürülməsi, faiz dərəcələrinin beynəlxalq maliyyə bazarlarına uyğun dəyişməsi mühüm rol oynayır. Bir çox inkişaf etməkdə olan ölkələrdə dövlət borcunun ÜDM-ə nisbəti 50 faizdən yuxarıdır. Məsələn, bölgədə bəzi ölkələr bu göstəricini 60-70 faiz səviyyəsində qoruyur ki, bu da maliyyə sabitliyi üçün riskli hesab olunur. Azərbaycanın 20 faizə yaxın göstəricisi isə fiskal intizamın, ehtiyatlı borclanma siyasətinin və neft-qaz gəlirlərindən məqsədyönlü istifadənin nəticəsidir.
Mövcud vəziyyət göstərir ki, Azərbaycan borc idarəçiliyində 3 əsas istiqamətə diqqət yetirməlidir:
– daxili borc bazarının inkişafı – yerli istiqraz bazarının genişləndirilməsi, uzunmüddətli maliyyə vasitələrinin tətbiqi daxili resurslardan daha səmərəli istifadəyə imkan verəcək;
– xarici borcun optimallaşdırılması – valyuta risklərini azaltmaq üçün daha çox milli valyutada və ya valyuta gəlirlərinə uyğun şərtlərlə borclanma siyasəti həyata keçirilməlidir;
– borc yükünün iqtisadi artımla balanslaşdırılması – dövlət borcunun ÜDM-ə nisbətinin aşağı saxlanılması üçün qeyri-neft sektorunun inkişafı prioritet olmalıdır.
Bu məqamda onu da qeyd edək ki, son illərdə ölkədə istər daxili, istərsə də xarici borcun qarşılanması üçün makroiqtisadi sabitliyin qorunması, qiymətlərin aşağı və sabit olması məqsədilə bir sıra layihələr həyata keçirilib. Bu sahədə idarəetmənin institusional çərçivəsi təkmilləşdirilib və maliyyə bazarlarının səmərəli fəaliyyəti təmin edilib. Belə bir şəraitdə isə iqtisadi proqnozlar özünü doğruldub, ən başlıcası isə əhalinin yığımları dəyərsizləşmədən xilas olunub və investisiya artımı reallaşıb.
Ölkədə daxili və xarici borcların qarşılanmasından bəhs edərkən, bir məsələni də xatırlatmaq istərdik. Belə ki, son illər respublikamızın daxili və xarici dövlət borcunun idarə edilməsi istiqamətində ölkə başçısının rəhbərliyi ilə davamlı tədbirlər həyata keçirilib. “Azərbaycan Respublikasının 2022-2026-cı illərdə sosial-iqtisadi inkişaf Strategiyası” və “Azərbaycan Respublikasında dövlət borcunun idarə edilməsinə dair orta və uzun müddət üçün Strategiya”da qarşıya qoyulan vəzifələr uğurla reallaşdırılıb.
Beləliklə, yuxarıda qeyd edilənlər deməyə əsas verir ki, Azərbaycanın dövlət borcunun hazırkı səviyyəsi beynəlxalq standartlara görə təhlükəsizdir. Lakin qlobal maliyyə bazarlarındakı dəyişkənlik, neft qiymətlərinin dalğalanması və geosiyasi risklər nəzərə alınaraq, ehtiyatlı və çevik borc idarəçiliyi gələcək illərdə də davam etdirilməlidir. Bu, həm makroiqtisadi sabitliyin qorunmasına, həm də iqtisadi artım üçün maliyyə dayanıqlığının təmin olunmasına xidmət edəcək.
