Ümummilli lider Heydər Əliyev ömrünün çox hissəsini Azərbaycanın gələcəyinə, dirçəlişinə, tarixinə, mədəniyyətinə, iqtisadi inkişafına sərf edib. Hələ keçmiş SSRİ dövründə ölkəmizə rəhbərlik etməyə başlayan Heydər Əliyevin sayəsində Sovet Azərbaycanı aqrar respublikadan dinamik inkişaf edən sənaye respublikasına çevrildi. 

Malik olduğu liderlik dühası, xalq və dövlət qarşısındakı misilsiz xidmətləri ilə respublikamızı regionun əsas inkişaf mərkəzlərindən birinə çevirdi. Ulu öndər Azərbaycana Avropanın enerji təhlükə­sizliyinin etibarlı təminatçısı, qitələri bir­ləşdirən kommunikasiya qovşağı, mədə­niyyətlərarası dialoq məkanı statusunu qazandırdı.

Ölkə iqtisadiyyatının, onun sosial hə­yatının istər ötən əsrin 70-80-ci illərində, istərsə də müstəqillik dövründə dinamik inkişafı bir çox mühüm istiqamətlərlə ya­naşı, elektrik enerjisi sistemi ilə də bağ­lıdır. Hazırda respublikamızın müstəqil elektrik enerji sisteminə malikdir və bu­nun əsası ötən əsrin 70-ci illərində qoyul­muşdur.

Belə ki, Azərbaycanda elektrik enerji­si istehsalı hələ XIX əsrin sonu, XX əs­rin əvvəllərindən başlansa da, uzun illər ərzində bu sahədə inkişaf ləng getmişdir.

1969-cu ildə ümummilli lider Heydər Əliyevin rəhbərliyə gəlişindən sonra res­publikanın sosial-iqtisadi həyatının mü­hüm sahələrindən biri olan elektrik enerji­si sisteminin sürətli inkişafını təmin etmək məqsədilə təxirəsalınmaz tədbirlər həyata keçirilmiş, bir çox irimiqyaslı layihələr re­allaşdırılmışdır. Həmin dövrdə bir-birinin ardınca yeni elektrik stansiyalarının, yük­sək gərginlikli elektrik verilişi xətlərinin və yarımstansiyaların inşa edilib istifadəyə verilməsi vətənimizin sənayə potensialı­nın artırılmasında mühüm addım oldu. 

1971-ci ildə Naxçıvan Muxtar Res­publikası ərazisində Araz çayı üzərində İran–Azərbaycan “Araz” SES adı altın­da gücü 22 MVt olan stansiyanın inşası, 1972-ci ildə 2 saylı Sumqayıt İstilik Enerji Mərkəzinin gücünün 220 MVt-ya çatdı­rılması, 1976-1977-ci illərdə Sərsəng su anbarı və gücü 50 MVt olan su elektrik stansiyasının istifadəyə verilməsi məhz Heydər Əliyev şəxsiyyətin Azərbaycana rəhbərliyi dövrünə təsadüf edir. Bu illərdə, həmçinin gücü 380 MVt olan Şəmkir Su Elektrik Stansiyası istismara buraxılmış­dır. 

Mingəçevir respublikanın 4-cü iri sə­naye mərkəzidir. Ölkənin elektrik enerji­sinin 60 faizindən çoxunu istehsal edən Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası və SES silsiləsi bu şəhərdə yerləşir. Ener­getika şəhəri Mingəçevirə ulu öndər Heydər Əliyev həmişə xüsusi qayğı və diqqət göstərib. 

İnşasına 1974-cü ildə başlanmış, bi­rinci bloku 1981-ci il oktyabrın 20-də, so­nuncu, 8-ci bloku isə 1990-cı ildə istisma­ra verilmiş və bu gün də Cənubi Qafqazın ən böyük istilik-elektrik stansiyası sayılan Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası Heydər Əliyevin təşəbbüsü ilə tikilib. Ulu öndər Azərbaycana birinci dəfə rəhbərlik etməyə başlayanda, respublikanın enerji potensialını artırmağa ciddi ehtiyac oldu­ğunu görürdü. O, sovet rəhbərliyi qarşı­sında məsələ qaldıraraq bununla bağlı böyük sərmayə qoyuluşuna nail oldu. Stansiyanın birinci enerji blokunun işə sa­lınması Azərbaycanda fərəh dolu əlamət­dar hadisəyə çevrildi. Ulu öndərimizin bu münasibətlə 1981-ci ilin 20 oktyabrında Mingəçevirə şəhərinə gəlişi, stansiyanın vəziyyəti ilə tanış olaraq energetiklərə və inşaatçılara öz dəyərli tövsiyələrini verməsi, bu tarixi təqvimi Azərbaycan energetiklərinin peşə bayramı günü kimi müəyyənləşdirdi. Azərbaycan Respub­likasının Prezidenti İlham Əliyevin 13 oktyabr 2004-cü il tarixli Sərəncamına əsasən, həmin gün “Energetik Günü” kimi qeyd edilir.

Ölkə elektrik enerjisi sisteminin sü­tununu təşkil edən bu stansiya indi də müstəqil dövlətimizin enerji təhlükəsizli­yinin təminatında müstəsna rola malik­dir. Bu stansiyanın istismara verilməsi ilə elektrik enerjisi sistemində başlanmış inkişaf və tərəqqi prosesi nəticəsində respublikamız sonralar özünün müstəqil, dayanıqlı enerji sistemini formalaşdıra bilmişdir. Ümumilikdə, Heydər Əliyevin Azərbaycana rəhbərliyinin birinci döv­ründə respublikamızın elektrik enerjisi ilə təminatı problemi öz həllini tapmışdır. Bu illərdə bütün yaşayış məntəqələrimizə, o cümlədən hər bir evə elektrik xətti çə­kilmişdir. Əgər 1969-cu ildə Azərbaycan elektrik enerjisi idxal edirdisə, 1982-ci ildə artıq elektrik enerjisi ixracatçısına çevril­mişdir.

Həmin dövrdə elektrik stansiyalarının inşası ilə yanaşı, elektrik şəbəkələri də sis­tematik inkişaf etdirilmiş və respublikamı­zın dayanıqlı enerji sistemi yaradılmışdır. O illərdə 330 kV-luq Əli Bayramlı (indiki Şirvan) İES - Ağdam - Gəncə - Ağstafa, Əli Bayramlı - Yaşma-Dərbənd, 5-ci Min­gəçevir, 500 kV-luq 1-ci və 2-ci Abşeron, Muxranis - Vəli və digər elektrik verilişi xətləri, 330/110/20 kV-luq Yaşma, Gən­cə, Ağstafa, 330/110/10 kV-luq İmişli, 500/330/220 kV-luq Abşeron, 220/110/10 kV-luq Hövsan, Nizami, Müşfiq, Səngəçal, Masallı, Ağsu, Babək və başqa qovşaq ya­rımstansiyaları istismara verildi. Bununla da elektrik enerjisi sahəsində yeni inkişaf mərhələsinin başlanğıcı qoyulmuşdu.

Sonralar həmin şərəfli günləri xatırla­yan müdrik rəhbər deyirdi: “Biz o illər bü­tün bu imkanlardan istifadə edərək eyni zamanda, düşünürdük ki, hər respubli­kanın özünü təmin edə bilən iqtisadi po­tensialı olmalıdır. Bu iqtisadi potensialın tərkibində ən mühüm yer tutan elektrik enerjisi istehsal edən müəssisələr yara­dılmalıdır. Ona görə də o illər Moskvanın etirazına, bu işimizə maneçilik törədən qüvvələrin çox güclü olmasına baxma­yaraq, biz Azərbaycanın elektrik enerjisi müstəqilliyini, elektrik enerjisi sarıdan ası­lılıqdan qurtarmasını təmin etmək üçün respublikamızda güclü potensiala malik olan elektrik stansiyaları yaratmağa baş­ladıq, buna da nail olduq”.

Rəhbərliyinin birinci dövründə olduğu kimi,1993-cü ildə hakimiyyətə qayıdan Heydər Əliyev iqtisadiyyatın bütün sahələ­rinə, o cümlədən elektrik enerjisi sisteminə də xüsusi diqqət yetirdi. Həmin vaxt ener­getika sistemində də dərin böhran vəziy­yəti yaranmış və sistemin ahəngdar işi po­zulmuşdu. Ümummilli lider elektrik enerjisi sisteminin vəziyyətdən çıxarılması, onun maddi-texniki bazasının yenilənməsi və möhkəmləndirilməsi üçün məqsədyön­lü, genişmiqyaslı tədbirlər həyata keçirdi. Dünyanın aparıcı dövlətləri ilə qarşılıqlı faydalı əlaqələrin qurulmasına yönəldilmiş strateji xətt elektrik enerjisi sisteminə də xarici sərmayələrin cəlb olunmasına im­kan yaratdı və bu imkanlardan Azərbayca­nın enerji sisteminin mövcud potensialının səmərəliyinin artırılmasında, elektroener­getika təsərrüfatının yenidən qurulmasın­da istifadə olundu.

Tikintisi hələ 1984-cü ildən yarım­çıq qalmış Şəmkir SES-in davamı olan Yenikənd su hövzəsinin və su elektrik stansiyasının inşasının başa çatdırılması ilə enerji sistemində yeni inkişaf mərhələ­sinin başlanğıcı qoyuldu. Xatırladaq ki, maliyyə çatışmazlığı ilə əlaqədar tikintisi uzun illər mümkün olmayan Yenikənd su hövzəsində işlərin başa çatdırılması üçün lazımi vəsaitin əldə edilməsi problemini Ulu öndər 1995-ci ilin dekabrında Böyük Britaniyaya işgüzar səfəri zamanı gün­dəmə gətirərək həllinə nail olmuşdu. 

“Şimal” ES-in yenidən qurulması da dahi şəxsiyyətin adı ilə bağlıdır. Ümum­milli lider 1998-ci ilin fevral ayında Yapo­niyaya rəsmi səfəri zamanı bu stansiyada 400 MVt gücündə buxar-qaz qurğusunun inşası layihəsinin maliyyələşdirilməsi üçün həmin ölkənin rəhbərliyinə müraciət etmiş və rəsmi Tokionun 210 milyon ABŞ dolları məbləğində uzunmüddətli, güzəştli kredit ayırmasına nail olmuşdur. 2000-ci ilin 19 dekabrında isə Ümummilli lider tərəfindən qurğunun təməli qoyulmuş və obyekt 24 aydan sonra istismara verilmiş­dir.

1999-cu ilin iyun ayında 1 nömrə­li Bakı İstilik-Elektrik Mərkəzində yeni­dənqurma işlərinin başlanması, ümum­milli lider Heydər Əliyevin bu mərasimdə iştirakı, qaz-turbin qurğusunun təməl da­şını qoyması da Azərbaycan energetika tarixinin ən əlamətdar hadisələrindəndir. 

Ulu öndərin həyata keçirdiyi məqsəd­yönlü siyasət hesabına elektrik enerji­si sistemi respublikanın bütün ərazisini əhatə etməklə bərabər, Rusiya Federasi­yası, İran İslam Respublikası, Gürcüstan və Naxçıvan Muxtar Respublikası tərəfin­dən Türkiyə enerji sistemləri ilə sıx əlaqə­ni təmin etmişdir. Bu, həm də ölkələrimiz arasında qarşılıqlı münasibətlərin daha da inkişafına, regionda sülhün, sabitliyin, təhlükəsizliyin qorunub saxlanmasına şə­rait yaradan ciddi amillərdən biridir.

Bütün həyatı boyu öz xalqına sə­daqətlə xidmət etmiş Heydər Əliyevin ömür yolu bu gün hər bir Azərbaycan vətəndaşı üçün örnəkdir. Çünki Ümum­milli lider müasir Azərbaycan tarixində bu xalq üçün parlaq və silinməz iz qoymuş böyük şəxsiyyət, müdrik dövlət xadimidir.

Almaz ƏLİYEVA,
Mingəçevir Dövlət Universiteti mühəndislik fakültəsinin dekanı,
texnika üzrə fəlsəfə doktoru, dosent