Azərbaycan evsahibliyi edəcəyi COP29-da gündəlikdə duran məsələlərdən biri olan iqlim maliyyələşdirilməsi problemi üzərində indidən fəal iş aparır. Bu məqsədlə, ilk növbədə, həmrəylik prinsipinə əsaslanılaraq beynəlxalq birlik üzvləri tərəfindən səsləndirilən müxtəlif fikirlər arasındakı fərqlər aradan qaldırılmağa çalışılır. 

Prezident İlham Əliyev ayrı-ayrı çıxış­larında diqqəti bu prioritet istiqamətə yönəldərək iqlim maliyyələşdirilməsinin prioritet istiqamət kimi diqqət mərkəzində saxlanıldığını vurğulayıb. BMT-nin İqlim Dəyişmələri üzrə Çərçivə Konvensiya­sının Tərəflər Konfransının 29-cu ses­siyasına – COP29-a hazırlıq məqsədilə iyunun 19-da Bakıda keçirilən Yüksək Səviyyəli 29-cu Toplantının iştirakçıları­na müraciətində COP29-da 2025-ci ildən sonrakı dövr üçün iqlim maliyyəsi üzrə yeni kollektiv kəmiyyət hədəfinin razılaş­dırılması üzrə danışıqlar aparılacağını bildirib. “İqlim dəyişmələri ilə bağlı inkişaf etməkdə olan ölkələrin artan maliyyə eh­tiyaclarını ödəmək hamımızın qarşısında duran ümdə vəzifə, ortaq gələcəyimizə sərmayə, müasir və gələcək nəsillər qar­şısında kollektiv məsuliyyətimizdir. Azər­baycan bu danışıqların şəffaflıq və inklü­zivlik şəraitində irəli aparılması, bundan əvvəl götürülən öhdəliklərin və vədlərin yerinə yetirilməsinin sürətləndirilməsi is­tiqamətində bütün zəruri tədbirləri görə­cək”, - deyə ölkə rəhbəri müraciətində vurğulayıb.

Dövlətimizin başçısının iqlimin maliy­yələşdirilməsi probleminin həllinə həssas münasibətini aprelin 26-da Almaniyanın paytaxtı Berlində keçirilən “15-ci Peters­berq İqlim Dialoqu”nun Yüksək Səviyyəli Seqmentində iştirakı zamanı “Euronews” telekanalına müsahibəsində dediyi söz­lər də təsdiq edir: “Biz COP-dan əvvəl daha çox maliyyələşməni təmin etmək üçün Azərbaycan və neft hasil edən di­gər ölkələrin hansı əlavə töhfələri ola bilər kimi həmrəylik paketini yaratmaq üçün bir çox neft hasil edən ölkələrlə işləyirik. Hesab edirəm ki, neft hasil edən ölkələr, xüsusilə neftin qiyməti yüksək olanda problemin öhdəsindən gəlmək üçün daha çox ödəniş etməli və daha çox töhfə ver­məlidir. Hesab edirəm ki, həmrəylik maliy­yələşmənin və necə uğur qazanacağımı­zın ayrılmaz hissəsidir”.

Xatırladaq ki, Azərbaycanın COP29-da sədrliyi də ən mühüm mövzulardan birinə – iqlimin maliyyələşdirilməsinə həsr olunub. İtki və Zərərlərin Ödənilməsi Beynəlxalq Fondu tərəfindən iqlimin ma­liyyələşdirilməsi ilə bağlı sənaye gücləri­nin inkişaf etməkdə olan ölkələrə yardım göstərməsinə imkan yaratmaq üçün kom­pensasiya mexanizmi təqdim edilib. Bu­nunla belə, fond indiyədək cəmi 429 mil­yon ABŞ dolları toplayıb ki, bu da həmin ölkələrə dəymiş zərərdən xeyli az olub. Buna görə də beynəlxalq aləmdə Bakıda keçiriləcək COP29-a iqlim maliyyəsinin ədalətli bölüşdürülməsi platforması kimi yanaşılıb. 

Yeri gəlmişkən, Dünya İqtisadi Fo­rumunun məlumatına görə, 2023-cü ildən etibarən dünyada bərpaolunan enerji potensialının artımı müşahidə edi­lir. Məsələn, əgər 2024-cü ildə 473 GVt bərpaolunan enerji gücü qeydə alınıb ki, bu da 2023-cü illə müqayisədə 36 faiz çoxdur, lakin iqlim məqsədlərinə çatmaq üçün kifayət etmir. Bərpaolunan enerjiyə ümumi qlobal sərmayə isə 2023-cü ildə 8,1 faiz artaraq 623 milyard dollara yük­səlib. Halbuki iqlimlə bağlı qarşıya qoyu­lan məqsədlərə nail olmaq üçün hər il təx­minən 1,3 trilyon dollar tələb olunur.

Ötən il BƏƏ-də keçirilən COP28 konf­ransında da inkişaf etməkdə olan ölkələrin ehtiyaclarını və prioritetlərini nəzərə ala­raq, iqlimin maliyyələşdirilməsi üçün mü­zakirələr aparılıb. Bu il keçiriləcək COP29 çərçivəsində isə 2030-cu ilə qədər bərpa­olunan qlobal enerji potensialının 3 dəfə və enerji səmərəliliyinin ikiqat artırılması, habelə mədən yanacaqlarından “yaşıl iq­tisadiyyat”a keçidin sürətləndirilməsi üzrə öhdəliklərin müzakirə ediləcəyi nəzərdə tutulub. 

Asiya İnkişaf Bankının (AİB) Rəh­bərlər Şurasının Gürcüstanın paytaxtı Tbilisi şəhərində keçirilən 57-ci illik ses­siyasında maliyyə naziri Samir Şərifov da çıxışında bu məsələyə toxunaraq deyib: “Bu gün Azərbaycan dövləti iqlim dəyişik­liyinin mənfi fəsadları ilə mübarizəyə öz töhfəsini ortaya qoyur və dünya ölkələri­ni bu həyati vacib amala səfərbər etmək səylərini nümayiş etdirir. Eyni zamanda, iqlim maliyyələşməsi kimi iddialı qlobal məqsədlərə çatmaq üçün maliyyə vəsai­tinə ehtiyac duyulur”.

Bax, elə buna görə də iqlim dəyişikli­yinin mənfi fəsadlarını aradan qaldırmaq üçün beynəlxalq aləmdə qlobal maliy­yələşdirmə haqqında dərindən düşünülür və COP29-da bu məsələnin həllinə bö­yük ümid bəslənilir.

Beynəlxalq Enerji Agentliyinin (BEA) icraçı direktoru Fatih Birolun iqlim maliy­yələşməsi ilə bağlı fikirləri də bu baxım­dan diqqət çəkir. BEA-nın icraçı direk­toru mediaya müsahibəsində COP29-da konkret nəticələrə nail olmaq üçün mü­vafiq strategiyada öz əksini tapan belə bir taleyüklü prioritet istiqamət barədə deyir: “Bakıda keçirilən COP29-da zəngin və aşağı gəlirli ölkələrin Şimal və Cənub iqlim dəyişikliyinin qlobal problemini həlli üçün bir araya gəlməsi zəruridir. Hazırda müzakirələr daha çox maliyyə məsələsi yönündə gedir. COP29-da da bu, əsas mövzu olacaq. Eyni zamanda, Paris və Londonda keçirilən görüşlərimizə qoşulan tərəflər COP29-da konkret nəticələr əldə etməyə ümid edirlər”.

BEA-nın icraçı direktoru qeyd edib ki, BMT Baş Assambleyası çərçivəsində sentyabrda Nyu-Yorkda keçiriləcək üçün­cü tədbirdə iştirak üçün çoxlu sayda mü­raciətlər daxil olur: “COP29 ilə bağlı göz­ləntilər hər gün artır. Biz iki məqama diqqət yetirmək niyyətindəyik. Birincisi, ölkələr arasında maliyyələşmə ilə bağlı konsen­susa gəlməyə çalışmaq və həm inkişaf et­miş, həm də inkişaf etməkdə olan ölkələri COP29-un prezidenti vəzifəsinə təyin edil­miş Muxtar Babayevlə birgə sədrliyimlə görüş üçün bir araya gətirmək istərdik”.

F.Birol daha sonra vurğulayıb ki, ikin­ci məqsəd metan emissiyalarının azal­dılması ilə bağlı konkret nəticələr əldə etmək, qlobal akkumulyatorun inkişafı məqsədinə və qlobal şəbəkə hədəfinə nail olmaqdır. Bunlar iki fərqli istiqamətdir. Birincisi, maliyyələşdirmə ilə bağlı kon­sensusa nail olmaq, ikincisi isə COP28-də qeydə alınan uğurun inkişaf etdirilmə­sidir. 

F.Birol hesab edir ki, iqlim maliyyəsi bütün problemlərin “sinir mərkəzi”dir. Cari il dünyada təmiz enerjinin maliyyələşdiril­məsinə təxminən 2 trilyon dollar sərmayə qoyulacağının nəzərdə tutulması da bu­nun bariz ifadəsidir. Bu, təbii ki, azdır, amma ümüdverici göstəricidir. Problem isə ondadır ki, bu 2 trilyon dolların təx­minən 85 faizi inkişaf etmiş iqtisadiyyat­lara və Çinə yatırılır. Yalnız 15 faizi dünya əhalisinin üçdə ikisindən çoxunun yaşadı­ğı inkişaf etməkdə olan ölkələrə sərmayə qoyulur. Deməli, burada ciddi problem var. Buna görə də tərəflərin inkişaf et­məkdə olan ölkələr üçün təmiz enerjinin maliyyələşdirilməsinə zəmanət verməyə razılaşdıqları bir mexanizm hazırlanma­lıdır. Bu, reallaşdırılmasa iqlimlə bağlı məqsədlərə nail olunması çox çətindir. 

BEA-nın icraçı direktoru sözlərinə əlavə edərək bildirib ki, təkcə inkişaf etmiş iqtisadiyyatlarda və Çində iqlim maliyyə­sini artırmaqla problemləri həll etmək ol­maz. Asiya, Afrika və Latın Amerikasında böyük miqdarda emissiya var. Ona görə də bu məsələ ilə bağlı kritik bir vəziyyət­lə qarşılaşılır. Belə olan halda COP29 və COP30-da maliyyələşdirməyə diqqət ye­tirməlidir. Fikrimcə, COP29 Sədrliyi ilə ya­naşı, Braziliyanın da G20 Sədrliyi inkişaf etməkdə olan ölkələr üçün lazımi vəsaiti təmin etmək üçün çalışmalıdır.

F.Birolun bildirdiyinə görə, iqlim ma­liyyələşməsində hər bir ölkə yeni milli səviyyədə müəyyənləşdirilən töhfə ver­məlidir və bu, 2035-ci ilə qədər onların nə edəcəklərinə dair planda öz ifadəsini tapmalıdır. Bu plan isə qlobal istiləşməni 1,5 dərəcə Selsi səviyyəsində saxlamaq məqsədini gerçəkləşdirmək üçün kifayət qədər iddialı olmalıdır. Bakıda aparılan müzakirələr bu məsələdə önəmli rol oy­nayır. Məhz buna görə də Beynəlxalq Enerji Agentliyi milli səviyyədə müəyyən­ləşdirilən töhfələri reallaşdırmağı qarşıya mühüm məqsəd kimi qoyan COP29 Səd­rliyini dəstəkləyir.

V.BAYRAMOV
XQ