Avropa bundan niyə narahatdır?
Respublikaçılar Partiyasından prezidentliyə namizəd Donald Tramp yanvarın 15-də Ayova ştatında keçirilən səsvermədə qalib gələndən sonra baş verən hadisələr, sanki, sabiq prezidentin bu seçkilərdə uğur qazanmasına yol açır.
Respublikaçılar Partiyasının iyul ayında keçiriləcək qurultayında iştirak edəcək 2429 nümayəndənin yalnız 40 nəfərinin Ayova respublikaçıları təmsil etməsinə baxmayaraq, bu ştatda seçicilərin səsverməsi ənənəvi olaraq həmişə bütün ölkənin diqqət mərkəzində olub. Buna səbəb isə onların elektoral təqvimdə yerləşdiyi mövqe ilə bağlıdır. Ölkədə ilk partiyadaxili seçkilərin nəticələri konkret bu və ya digər namizədə dəstəyin əsas göstəricisinə çevrilir.
Ona görə də bu seçkidə uğur və ya uğursuzluq namizədin gələcək kampaniyasına ciddi təsir göstərə bilir.
Beləliklə, Respublikaçılar Partiyasının namizədi D.Tramp Ayova seçicilərinin 55 faizdən artıq səsini qazanıb və bu da prezidentliyə namizəd seçiləcək respublikaçıların milli qurultayında onun xeyrinə, ən azı, 20 nümayəndənin səsini təmin edib.
Respublikaçılar üçün bu əlamətdar hadisədən dərhal sonra məlum olub ki, Trampın iştirakı ilə 2020-ci il seçkilərinin saxtalaşdırılması istintaqını aparan dairə prokuroru Fani Uillislə onun xüsusi prokuror təyin etdiyi evli məşuqəsi Natan Ueydla çox dolaşıq sevgi qalmaqalı alovlanmaqdadır. ABŞ-ın “New York Post” nəşri yazıb ki, Trampa qarşı qaldırılmış iş dairə prokuroru haqqında olan korrupsiya istintaqı üzündən öz-özünə alt-üst olub gedəcək.
İnsanlar, həmçinin nüfuzlu dairə prokurorunun sabiq prezident Tramp və onun müttəfiqlərinə qarşı qalmaqallı bir iş üzərində işləyərkən, şəxsi həyatı ilə peşə fəaliyyətini qarışdırıb evli olan Ueydlə romantik səyahətə nəyə görə getdiyini anlaya bilmirlər.
İndi 44 yaşlı Uillisin 51 yaşlı Natan Ueydi işə götürmək və ona komandasındakı digər iki yüksək peşəkar hüquqşünasdan minlərlə dollar daha çox maaş ödəmək qərarı xoşagəlməz nəticələrə səbəb olub və bu, təkcə onun karyerasını deyil, həm də prezident seçkilərinə müdaxilədə ittiham olunan Trampa qarşı məhkəmə iddiasını alt-üst edir.
Yeri gəlmişkən, Uillisə qarşı səs-küylü vəsatəti yanvarın 8-də Trampın işinə görə ittiham olunan Maykl Roman təqdim edib. Roman dairə prokurorunun Ueydlə “uyğun olmayan” və “gizli münasibət”də olduğunu iddia edərək, ona qarşı ittihamların geri götürülməsini istəyib.
Uills və Ueyd arasında əlaqənin ilk sübutu, Ueydin həyat yoldaşının vəkilləri tərəfindən ötən cümə günü məhkəməyə təqdim edilən bank qeydlərdir. Sənədlərdən məlum olub ki, Ueyd xüsusi prokuror təyin edildikdən sonra şəxsi kredit kartı ilə 2022 və 2023-cü illərdə San Fransisko və Mayamiyə bilet alıb.
Əldə edilən məlumatlara görə, Uells2022-ci ilin yanvar ayından etibarən Ueydə vergi ödəyicilərinin pulundan, ən azı, 675 min dollar ödəyib və onların hər ikisinin bu vəsaitdən təmtəraqlı tətil üçün istifadə etdikləri bildirilir.
Amma Trampın Ağ evə qayıtmasının getdikcə reallaşmağa doğru yaxınlaşdığını göstərən təkcə bu iki fakt deyil. Yanvarın 22-də “Fox News” nəşri məlumat verib ki, prezident seçkilərində respublikaçıların iddialı namizədlərindən biri, Florida ştatının qubernatoru Ron Desantis namizədliyini geri götürüb və Trampı dəstəklədiyini bildirib. Sabiq prezident keçmiş rəqibinin bu jestini çox yüksək qiymətləndirərək deyib: “Mən əvvəlcə Ron Disantesi, əlbəttə ki, son dərəcə gözəl bir insanı və onun həyat yoldaşı Keysini çox əla prezident seçkisi kampaniyası keçirdiklərinə görə təbrik etmək istərdim...Siz bilirsiniz ki, o, bu gün saat 15:00-da seçkiqabağı yürüşdən çıxıb. Bundan başqa, o, çox xoş münasibət nümayiş etdirərək mənim namizədliyimi dəstəkləyib. Mən bunu yüksək qiymətləndirir və Roni ilə işləməyi böyük səbirsizliklə gözləyirəm...”
Bütün bu faktları geniş şərh edən dünya mətbuatı Trampın payız seçkilərindən sonra Ağ evə qayıtmaq imkanlarını diqqətdə saxlayaraq, ABŞ-la münasibətləri tənzimləməyi onun hakimiyyətə gəlişi vaxtına saxlamağa üstünlük verirlər. Çünki aydın görünür ki, Tramp artıq hakimiyyətə gəlməmişdən geosiyasətə ciddi təsir göstərir.
“Foreign Affairs” jurnalı yanvarın 21-də dərc etdiyi “Tramp hələ prezident olmamış geosiyasətə təsir göstərir” məqaləsində yazır ki, dünya ölkələrinin liderləri artıq dərk etməyə başlayırlar ki, payızda ABŞ-ın sabiq prezidenti D.Tramp Ağ evə qayıda bilər. Ona görə də bəzi xarici hökumətlər Amerika ilə münasibətləri tənzimləyərkən bu amili daha çox diqqətdə saxlayırlar. Onlar bir çox qərarlarını payızda keçiriləcək seçkilərdən sonraya saxlayaraq, Vaşinqtonla məhz bu vaxtlar daha münasib sövdələşmələrə nail ola biləcəklərini düşünürlər. Çünki faktiki olaraq Tramp bu sövdələşmələrin onlar üçün nə qədər yaxşı və ya pis ola biləcəyini müəyyənləşdirə bilər. Bununla yanaşı, bir çox dövlət başçıları da Trampın qayıdışının onların vəziyyətini necə pisləşdirə biləcəyini təhlil edərək, mümkün risklərdən qorunmaq üçün bu cür ssenarilərdən sığortalanmağa hazırlaşır və uyğun yollar axtarmağa başlayırlar.
Məqalənin müəllifi Qrem Ellison sonda yazır: “2024-cü il çox təhlükəli il olacaq, çünki dünya ölkələri Birləşmiş Ştatların siyasətinə etimadsızlıq, qürur, dəhşət və ümid qarışıq hisslərlə baxırlar. Onlar bilirlər ki, bu siyasi teatr təkcə ABŞ-ın növbəti prezidentini deyil, həm də dünyanın ən qüdrətli liderini seçəcək”.
Aydın məsələdir ki, ABŞ Avropa üçün həmişə böyük əhəmiyyət kəsb edib. İndi isə Vaşinqtonun rolu daha da böyüyüb. Ona görə kontinenti böyük qorxu bürüyüb: əgər Tramp qələbə çalsa, nə baş verəcək? Bu isə təkcə Trampın Rusiya Prezidenti Vladimir Putinə olan xoş münasibətilə deyil, həm də Ağ evin keçmiş sahibinin öz postuna sahib çıxacağı təqdirdə həyata keçirəcəyi təcridçilik siyasəti ilə bağlıdır. Çünki respublikaçıların hazırki ritorikasından aydın görünür ki, Ağ evin yeni sahibi Avropanı və NATO-nu maliyyələşdirməni dayandıracaq. Bu, bəlkə də Avropa İttifaqı (Aİ) ölkələrini narahat edən yeganə məsələdir.
Keçmiş avropalı diplomat, hazırda Aİ Təhülkəsizliyi İnstitutunun direktoru Stiven Everts Trampın qayıtma perspektivini “bir qədər qorxulu” adlandıraraq yazır ki, Almaniyanın və bütün Avropanın təhlükəsizlik sistemində boşluqları doldurmaq üçün siyasi iradə zəifləyib. Ancaq, əgər Tramp ABŞ prezidenti seçilərsə, Almaniya respublikaçılar administrasiyasının kontinentin müdafiə sistemi üçün yaradacağı boşluğu doldurmaqda NATO-nun Avropada mühüm dövlətinə çevriləcək.
Əlbəttə, Ağ ev administrasiyasının tərəfdarları Amerikanın liderliyini azadlıq uğrunda mübarizədə əvəzedilməz güc kimi görürlər. Onlar açıq etiraf edirlər ki, “Trampın ikinci prezidentliyi dünyanın üç sütunu – azadlıq, sabitlik və beynəlxalq qaydalar üçün birbaşa təhlükəyə çevriləcək”.
Hazırladı:
İlqar RÜSTƏMOV
XQ