Mərkəzi banklar valyuta ehtiyatını artırırlar

2023-cü ildə qızıl gəlirlilik baxımından S&P 500 indeksini üstələyib. Oktyabr ayında Yaxın Şərqdə artan münaqişələr fonunda qızılın qiyməti avqustun 1-dən bəri ilk dəfə 2000 dollar/unsiyanı keçib. 

Qızılın qiymətində yeni ssenari

2022-ci ilin geosiyasi ha­disələrindən əvvəl qızılın qiyməti son 90 ildə, ilk növbədə, Qərb və Şərq bazarları arasında aparılan əməliyyatların həcmindən asılı idi. Qərb ölkələri tələb və təklifi müəyyənləşdirdi, Şərq ölkələ­ri isə əməliyyatın tərəfləri kimi çıxış edirdilər. Ümumdünya Qızıl Şurasının (World Gold Coun­cil) məlumatına görə, ən böyük mərkəzlər, xüsusən də Böyük Britaniya və ya İsveçrə tərəfindən qızılın alışının həcmi çoxaldıqca qiymətlər də artırdı. Bunun əksi müşahidə ediləndə isə quymətli metal ucuzlaşırdı. Nəticədə, qızıl qiymətin azalması və ya artması ilə sinxron olaraq Qərbdən Şərqə və geriyə doğru hərəkət edirdi.

Tarixən qiymətə təsir edən ikinci amil qızılın qiyməti ilə ABŞ dövlət istiqrazlarının real gəliri arasındakı əlaqədir. Bu barədə Azərbaycan Texniki Universiteti­nin professoru Güləhməd Talıbov bildirdi ki, real gəlirlərin azalma­sı ilə istiqrazların cəlbediciliyi də azalır. Bu, investorların qızıla keçməsini təmin edir. Trend də­yişdikdən və real gəlirlər artmağa başlayandan sonra investorlar yenidən istiqrazlara qayıdırlar.

Ancaq 2022-ci ilin sonundan bəri hər iki amil özünü doğrult­madı. Bloomberg agentliyinə görə, 2023-cü ilin avqustunda xəzinədarlıq gəlirləri son 15 ildə – 2008-ci böhran ilindən bəri ən yüksək səviyyəyə yüksəldi. Məsələn, ABŞ-da 10 illik istiqraz­ların gəlirliliyi 4,33 faizə yüksəldi. Bu, qızılın qiymətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərməli idi. La­kin onun qiyməti aşağı düşmədi, əksinə, 2022-ci ilin noyabrından 2023-cü ilin avqustuna qədər 16 faiz artaraq, unsiya üçün 1643 dollardan 1954 dollara yüksəldi.

Real gəlirliliyin qızılın qiyməti ilə korrelyasiyası (iki və daha ar­tıq təsadüfi dəyişənlər arasındakı statistik əlaqəni təsvir edir. Bu də­yişənlərdən birinin və ya bir neçə­sinin dəyişməsi digərlərinin siste­matik dəyişməsinə gətirib çıxarır) ilə yanaşı, qızılla əməliyyatların həcmi onun qiyməti arasındakı əlaqədə öz fəaliyyətini dayandı­rıb. 2022-ci ilin üçüncü rübündən etibarən həm Böyük Britaniya, həm də İsveçrə qızıl ixracatçıları, yəni, satıcılarıdır. Tarixi ənənəyə görə, bu da qızılın ucuzlaşma­sına səbəb olmalı idi. Lakin gör­düyümüz kimi, bu baş vermir. Beləliklə, Qərb qiymətli metalın qiymətinə əhəmiyyətli dərəcədə təsir etməyi dayandırıb.

Geosiyasi münaqişələr kəskinləşir

2022-ci ildə baş verən geo­siyasi hadisələrə görə, dollar ak­tivləri daha riskli olub. Buna görə də, Yaxın Şərq və Türkiyədəki mərkəzi banklar üçün əlavə risk olmadan neytral aktivə sahib ol­mağın əhəmiyyəti artıb. Beləliklə, 2022-ci ilin sonundan aktiv şəkil­də qızıl-valyuta ehtiyatlarının for­malaşdırılması və İsveçrədən giz­li şəkildə qızıl alınması siyasətini həyata keçirməyə başladılar. Bu, ona görə edilir ki, ABŞ Rusiyanın rəsmi ehtiyatlarını dondurduqdan sonra açıq şəkildə qızıl ətrafında təlaş yaratmasın, əks halda qızı­lın qiyməti xeyli qalxacaq.

Ümumdünya Qızıl Şurasının (WGC) hesabatına görə, mərkə­zi banklar 2023-cü ilin ilk doqquz ayında 800 ton qızıl alıb ki, bu da 2022-ci illə müqayisədə 14 faiz çoxdur. Bu, 2022-ci ilin fevral hadisələrindən sonra mərkəzi bankların WGC-yə verdiyi rəs­mi hesabatdan daha yüksəkdir. Beləliklə, böyük əminliklə deyə bilərik ki, hazırda qızılın hərəkə­tində əsas rol oynayan mərkəzi bankların marağıdır. Bu proses 2023-cü ildə qızılın bahalaşması­na təsir edən əsas amil olub. 

Fələstin–İsrail münaqişəsi başlayandan qızılın qiymətinə reaksiyasını gördük: keçən ilin oktyabr ayından bu yana qiymət 8 faizdən çox artıb. Belə nəticəyə gəlmək olar ki, geosiyasətdə istə­nilən kəskinləşmə qızıla müsbət təsir edəcək. G.Talıbovun sözlə­rinə görə, qızılın bahalaşmasına təsir edən faktorlar arasında geo­siyasi qeyri-müəyyənliyi, ehtimal olunan zəifləmiş ABŞ dollarını və aşağı faiz dərəcələri də unutmaq olmaz. Hazırda qızılın bir unsiya­sı 2 034,30 dollardır.

Qızılın qiyməti enəcəkmi?

Bəli, uzun müddətdir inkişaf edən standart bazar korrelyasi­yaları pozulur. Real gəlirlilik yük­sələndə qızılın qiymətinin aşağı düşməsi baş vermir. Bunun əksi nəzərə çarpır. Əgər tendesiya davam edərsə, ölkələrin ehtiyat­larında qızıl 40 faiz təşkil edə­cək. Bu, aktivə əlavə 3,2 trilyon dolların axması deməkdir. Belə­liklə, kotirovkaların artımı 25 faiz (bahalaşma) olacaq ki, bu da tro­ya unsiyası üçün 2500 dollarlıq rekord səviyyəyə uyğundur. 

Bundan əlavə, biz iqtisa­diyyatın gələcək perspektivini və ABŞ-da gözlənilən mümkün tənəzzülü unutmamalıyıq. Pan­demiyadan bəri səhmlər və istiq­razlar arasındakı mənfi korrelya­siya da pozulub. Ehtimal etmək olar ki, 2024-cü ildə mərkəzi banklara birja investorları da qo­şulsun. Onlar da bu aktivə maraq göstərə bilərlər.

Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ