Rusiya-Ukrayna müharibəsinin tezliklə bitəcəyinə ümidlər artır 

Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərində Rusiya–Ukrayna müharibəsinin sülh yolu ilə başa çatdırılması məqsədi ilə dünyanın 42 dövlətinin yüksək ranqlı diplomatlarının iştirakı ilə sammit keçirilib. Rusiya tədbirə dəvət almayıb.Payızda müzakirələrin davam etdirilməsi qərara alınıb. 

Maraqlıdır ki, toplantıya ABŞ, Böyük Britaniya, Kanada, Fransa, Almaniya, Türkiyə kimi Ukraynananın ərazi bütövlü­yünü birmənalı olaraq dəstəkləyən böyük dövlətlərlə yanaşı, illər öncə Rusiyanın təşəbbüsü ilə yaradılan BRİKS qrupunun üzvləri – Braziliya, Hindistan, Çin və Cə­nubi Afrika respublikaları da qatılıb. 

Rəsmi Moskva sammiti “Kollektiv Qərb”in “Qlobal Cənubu” (yeri gəlmiş­kən, yuxarıda adlarını çəkdiyimiz BRİKS-in dörd üzvü və Cənub yarımkürəsində yerləşən bir çox aparıcı dövlətlər bu qru­pa daxil edilir-müəllif) Kiyevin arxasında birləşdirmək cəhdi kimi qiymətləndirib və bu addımın münaqişənin taleyinə heç bir təsir göstərməyəcəyini bildirib. 

Rəsmi Kiyev isə, əksinə, tədbirin ədalətin bərpa olunması naminə atıldı­ğını və mühüm əhəmiyyət kəsb etdiyini düşünür. Ukrayna Prezidenti Volodimir Zelenski sammit iştirakçılarına video­müraciətində bildirib ki, “böyük dünyanın Ciddədə toplanaraq sülh və ədalət na­minə ciddi səylər göstərməsi sayəsində Rusiyanın Ukrayna torpaqlarına aramsız olaraq endirdiyi dağıdıcı bombalara və raketlərə son qoyula bilər!”. 

Tədbir iştirakçıları Rusiya–Ukrayna müharibəsinin hər iki xalqa böyük itkilər və məhrumiyyətlər gətirdiyini biildiriblər və mənasız qırğına beynəlxalq hüquq normaları çərçivəsində son qoyulmasını tələb ediblər. 

ABŞ-ı sammitdə təmsil edən Pre­zident Co Baydenin Milli təhlükəsizlik məsələləri üzrə müşaviri Cek Sallivan çıxışında qeyd edib ki, bir suveren döv­lətin başqa bir ölkəyə təcavüzü yolveril­məzdir və belə hallara son qoyulmalıdır. Ciddə sammiti məhz bu humanist mə­rama xidmət edir. Onun sözlərinə görə, tədbirin təşkilatçıları və iştirakçıları böyük tarixi missiya yerinə yetirirlər. 

Qeyd etmək lazımdır ki, sammitdə müəyyən dərəcədə Rusiyanın maraqla­rını müdafiə edən çıxışlar da olub. Belə ki, Braziliyanın xarici işlər nazirinin mü­şaviri Celso Amorim qeyd edib ki, sülh danışıqları bütün tərəflərin, eləcə də Ru­siyanın iştirakını tələb edir. Ukraynanın, həqiqətən, bu münaqişənin ən böyük qurbanı olmasına baxmayaraq, sülh mü­zakirələri prosesinə hansısa formada Ru­siya da cəlb edilməlidir. 

Siyasi təhlilçilər bildirirlər ki, sammi­tin geniş tərkibdə keçirilməsində, xüsu­silə, Çinin iştirakının təmin olunmasında Səudiyyə Ərəbistanın vəliəhdi şahzadə Məhəmməd bin Salmanın böyük rolu olub. Sirr deyil ki, zəngin şahzadə ölkə­sini dünyanın aparıcı siyasət mərkəz­lərindən birinə çevirməyə çalışır və bu istiqamətdə uğurlu addımlar atır. Ciddə sammitinin uğuru, ilk növbədə, məhz “onun aktivi”nə yazılmalıdır. Əlbəttə, Va­şinqtonun nisbətən kölgədə qalan dirijor­luğunu da nəzərdən qaçırmaq olmaz. 

Ciddə danışıqları Qərb KİV-inin diqqət mərkəzindədir. Məsələn, Almani­yanın xarici işlər naziri Annalena Berbok “Bild” nəşrinə müsahibəsində bildirib ki, Ciddə sammiti Ukraynadakı müharibənin Avropanın hüdudlarını aşdığını göstərdi: Ciddədən gələn mesaj belədir: Rusiyanın təcavüzü Afrika, Asiya və Cənubi Ameri­kadakı insanların da həyatına təsir edir. Çünki bunun Avropadan çox-çox kənar­da təsirləri var: beynəlxalq nizamın gələ­cəyindən tutmuş enerji təhlükəsizliyinə, taxılın qiymətinin artmasına və qlobal ər­zaq təchizatındakı böhrana qədər”.

Yeri gəlmişkən, Ciddədə keçirilən müzakirələrdə dəfələrlə Ukrayna taxılının dünya bazarlarına ixracının bərpa olun­masının vacibliyi vurğulanıb. Ekspertlər qeyd edirlər ki, artıq bütün dünyada ər­zaq məhsullarının qiymətlərinin artması hiss olunur. Ukrayna taxılının ən böyük idxalçılarından biri isə Çindir. Rəsmi Pe­kin özü də bu məsələdə strateji tərəfdaşı sayılan Rusiyadan narazıdır. 

Səudiyyə Ərəbistanındakı müza­kirələrdən ən çox gözləntisi olan dövlət isə, əlbəttə, Ukraynadır. Ukrayna Prezi­denti Administrasiyası aparatının rəhbəri Andrey Yermak Ciddədə aparılan da­nışıqların məhsuldar olduğunu bildirib. Onun sözlərinə görə, müzakirələr zama­nı Kiyevin sülh naminə irəli sürdüyü əsas prinsiplərə geniş beynəlxalq dəstək nü­mayiş olunub. 

Lakin Qərb ölkələri Ukraynanı dəstək­ləsələr də, bəzi dövlətlər Rusiyanın hərəkətlərini qəti şəkildə pisləməyiblər. Analitiklər belə bir məqama xüsusi diqqət yetiriblər ki, Kopenhagendə danışıqların əvvəlki raundunda iştirak etməyən və Qərbin Rusiyanın müdaxiləsini pisləmək çağırışlarını rədd edən Çinin Ciddə sam­mitində rəsmi Pekinin mövqeyində əhə­miyyətli olmasa da, mümkün dəyişikliyə işarədir.

Bu arada məlum olub ki, bu ilin avqus­tunda Türkiyə və Rusiya prezidentlərinin keçirilməsi nəzərdə tutulan görüşündə Rəcəb Tayyib Ərdoğan həmkarı Vladimir Putinə Ukrayna üzrə sülh danışıqlarını bərpa etməyi təklif edəcək. Bu barədə Rusiya KİV-i diplomatik mənbələrə isti­nadən məlumat yayıb. Qeyd olunur ki, R.T.Ərdoğan növbəti dəfə vasitəçiliyini təklif edəcək: “O, müharibənin qalibinin, sülhün isə məğlubunun olmaması tezisini bir daha təkrarlayacaq. Ankara dəfələrlə bildirib ki, atəşkəs mümkün qədər tez əldə olunmalıdır”. 

“Sabah” nəşri bildirib ki, Türkiyə ha­zırda “taxıl sazişi”ni əvvəlki formatda bərpa etmək üçün fəal səy göstərir və Ukraynadan taxıl ixracı üçün alternativ variantları dəstəkləmir. Nəşr qeyd edir ki, Ankarada mövcud “taxıl dəhlizi”nin fəaliy­yətini bərpa etmək ümidi ilə BMT, Rusiya və Ukrayna nümayəndələri arasında dip­lomatik təmaslar davam edir. Ankaranın mövqeyi ondan ibarətdir ki, “taxıl sazişi”­nin bərpası Qara dəniz hövzəsində gər­ginliyi azaldacaq.

Qeyd edək ki, avqustun 5-də Türkiyə və Ukraynanın xarici işlər nazirləri Hakan Fidan və Dmitri Kuleba arasındakı tele­fon danışığında “taxıl sazişi”nin bərpası istiqamətində atılacaq addımlar geniş müzakirə edilib. Rəsmi Kiyev Ankaranın bu sahədəki səylərinin uğurla başa çata­cağına ümidlər bəsləyir. 

Dünya ictimaiyyəti də ümid edir ki, Türkiyə lideri R.T.Ərdoğanın və onun peşəkar komandasının fədakarlığı və qətiyyəti sayəsində planetimizdə millyon­larla insanın rifahına təsir göstərəcək bu sazişin icrasını davam etdirmək mümkün olacaq. Hər halda, bu, bəşəriyyətin xey­rinə atılmış addım ola bilər! 

Ceyran CƏFƏRLİ, 
politoloq

– Rusiya–Ukrayna müharibəsi artıq on səkkiz aydır ki. davam edir. İlkin mərhələdə, Rusiyanın rəqibi üzərində sürətli qələbə qazanacağı gözlənilirdi. Bu, baş tutmadı. Ukray­na dövləti və xalqı münaqişənin ilk günlərindən başlayaraq, böyük fəda­karlıq nümayiş etdirərək öz torpaqla­rının müdafiəsinə qalxdı.

Artıq münaqişə uzun çəkən bir mərhələyə daxil olub. Amma hər iki tərəfdən ağır itkilər davam edir. Bu ilin yazında Ukrayna Silahlı Qüvvələ­rinin uğurlu əks-hücum əməliyyatı keçirəcəyinə də ümidlər böyük idi. İndi aydın oldu ki, bu dəfə Rusiya Ordusu rəqibinə kifayət qədər güclü müqavimət göstərə bilir. 

Rusiya–Ukrayna cəbhəsində köklü dəyişikliklərin olacağına ümid bəsləməyən Qərb dövlətləri mühari­bənin danışıqlar yolu ilə bitməsi üçün diplomatik addımlar atır. Bu prosesə “Qlobal cənub” deyilən bir çox döv­lətlər də cəlb olunub. Fikrimcə, Cid­də danışıqları məhz çağdaş dünya­nın müharibənin başa çatmasında maraqlı olduğunu nümayiş etdirir. 

Səudiyyə Ərəbistanında iki gün davam edən danışıqlardan böyük dönüş gözləmək sadəlövhlük olardı. Təbii ki, danışıqların sonrakı mər­hələləri də olacaq. Bütün hallarda, ən zəif sülh silahların “danışması”ndan yaxşıdır. Ümid etmək istərdik ki. Ukrayna torpağında, nəhayət, sül­hü bərqərar etmək mümkün olacaq. Bu, həm Ukrayna, həm də Rusiya xalqlarının xeyrinə ola bilər. 

Məsaim ABDULLAYEV, “Xalq qəzeti”