Azad edilmiş ərazilərdə sənayenin dirçəldilməsinə bu şəhərdən başlanıb

Nəzarət-buraxılış məntəqəsində sənədlərimiz yoxlanıldıqdan sonra yolumuza davam edirik. Yol boyu düşmənin qazdığı səngərlər, mühəndis istekam qurğuları, müşahidə məntəqələri və s. diqqətimizi çəkir. 

Yolun hər iki tərəfində üzərində “Təhlükəlidir. Mina!” yazılı qırmızı rəng­də üçbucaq formasında lövhələr diqqət çəkir. Onların sayı o qədər çoxdur ki, hətta istehkamçılar minatəmizləmə işin­də çətinlik çəkirlər. Bu ərazini təhlükəli edən səbəblərdən biri də müxtəlif təyi­natlı minaların bir yerdə basdırılmasıdır. Məsələn, piyada əleyhinə minanın üzə­rinə tank əleyhinə mina düzüblər. Onu çəkən vaxt altdakı mina da işə düşür. Çünki bu iki mina tələ məftili ilə bir-birinə bağlı olur. Bir minanı zərərsizləşdirən vaxt digər mina partlayır. 

Bir az öndə, Ağdama gedən yolun sağ tərəfində diqqətimizi mexaniki minatəmizləyən maşın və onun işini uzaqdan izləyən iki nəfər çəkdi. On­lara yaxınlaşdıq. Məlum oldu ki, mi­natəmizləyən maşını uzaq məsafədən idarə edən operatorlardı. Zahid Hü­seynov bildirdi:

– Düşmən ağla gəlməyən yerlərə belə minalar, tələ-sürprizlər qoyub: Yol­ların kənarları, cığırlar, ehtimal olunan keçid yerləri, evlərin xarabalıqları. Hazır­da yolun ətrafında minatəmizləmə əmə­liyyatı həyata keçiririk. Avtomobil yolu və onun kənarları tam təmizlənməlidir ki, kommunikasiya xətləri çəkilsin. Uzaqdan idarə etdiyimiz bu minatəmizləyən ma­şın “Bozena-5” adlanır və Slovakiyanın “Slovak Way Industries” şirkəti tərəfindən istehsal edilib. Minalardan təmizlənmə dərinliyi 300–350 mm-ə qədər olan tex­nikanın hər birinin qiyməti isə 1,5 milyon dollardır. Onun köməyilə bugünədək in­frastrukturun qurulduğu xeyli ərazini mi­nalardan təmizləmişik. 

Əvvəl yol, sonra quruculuq

Ağdam şəhərinə Bərdə–Ağdam də­mir yolu xəttini keçib daxil oluruq. Bu də­mir yolunun inşası Azərbaycan Respub­likası Prezidentinin 2020-ci il 24 noyabr tarixli Sərəncamına əsasən, “Azərbay­can Dəmir Yolları” QSC (ADY) tərəfindən yerinə yetirilir. Uzunölçülü relslər 100 faiz quraşdırılıb, 128 mühəndis qurğusunun tikintisi başa çatdırılıb. Bu onu göstərir ki, Qarabağ və Şərqi Zəngəzur iqtisadi ra­yonları ərazisində icra edilən yol infrast­rukturu layihələrindən olan Bərdə–Ağ­dam dəmir yolunun inşası yekunlaşmaq üzrədir. Dəmir yolu xətti Ağdam Sənaye Parkının yaxınlığından keçir. Ərazidən keçəcək digər infrastruktur Bərdı–Ağdam yoludur. Onun da tikintisi yekunlaşmaq üzrədir. Uzunluğu 44,5 kilometr olan av­tomobil yolu dörd hərəkət zolaqlı olmaqla I texniki dərəcəyə uyğun inşa edilir. Yolda qovşaqlar, körpülər, yeraltı keçidlər və di­gər qurğuların inşası tam başa çatdırılıb. 

Ümumilikdə, layihə üzrə nəzərdə tu­tulan işlərin 90 faizindən çoxu icra edilib. Yolun tikintisinin yaxın müddətdə başa çatdırılması üçün əraziyə lazımi sayda qüvvə də cəlb olunub. Bu yolun davamı olan Ağdam–Füzuli avtomobil yolunun inşası da davam edir. 2021-ci ilin oktyab­rında təməli qoyulan və inşası sürətlə da­vam edən Ağdam–Füzuli avtomobil yolu Qarabağ iqtisadi rayonu ərazisində icra olunan, işğaldan azad edilmiş rayon və kəndlərin sosial-iqtisadi inkişafında mü­hüm rol oynayacaq layihələrdən biridir. Yol Ağdam, Ağcabədi, Füzuli rayonları­nın ərazisindən keçir. Uzunluğu 64,8 kilo­metr, hərəkət hissəsinin eni 15 metr təş­kil edəcək yol 4 hərəkət zolaqlı olmaqla, birinci texniki dərəcəyə uyğun inşa edilir.

Biz Ağdamda olanda yolda torpaq işlərinin icrası çərçivəsində yararsız süxurun çıxarılması, qazma, yatağın genişləndirilməsi işləri davam etdirilirdi. Həmçinin yol boyunca suların ötürülmə­sini təmin etmək məqsədilə müxtəlif ölçü­lü suötürücü borular, su keçidləri, zəruri olan yerlərdə yeraltı və kommunikasiya xətləri üçün nəzərdə tutulan ehtiyat ke­çidlərinin tikintisi aparılırdı. Yol üzərində layihələndirilən körpülərin tikintisi davam etdirilir və yol əsasının inşası bitən his­sələrdə asfalt-beton örtüyünün döşən­məsi işləri görülürdü. Qeyd edək ki, yolun inşası Bərdədən Ağdam və Füzuliyədək, həmçinin əks istiqamətdə rahat gediş-gə­lişi təmin edəcək, yol boyu sosial-iqtisadi inkişafa müsbət təsir göstərəcək.

Rayon ərazisində inşası davam edən avtomobil yollarından biri də Ağdam–Hindarx–Ağcabədi yolunun Ağdam–Hindarx hissəsinin yenidən qurulmasıdır. Biz Ağdama bu yolla gəldik. Yolda işlərin çox hissəsi görülüb, bir hissəsi asfalt ör­tüyünün çəkilməsi üçün hazırdır. Əminik ki, tezliklə bu işlər də görüləcək və yol sakinlərin istifadəsinə veriləcək.

İnfrastruktur layihələrinin istifadəyə verilməsi isə regionun iqtisadi inkişafına böyük zəmin yaradacaq, məskunlaşma zamanı əhalinin sosial vəziyyəti daha da yaxşılaşacaq. Qarabağın inkişafına xidmət göstərəcək bu yeni yollar, həm də Azərbaycanın quruculuq əzminin göstəricisidir. Ən əsası bu yolların hər biri dövlətimizin gücünü, potensialını, Prezi­dent İlham Əliyevin qətiyyətini və siyasi iradəsini təcəssüm etdirir. Təbii ki, həyata keçirilən layihələr son deyil, çünki şəhər və kəndlərimiz bərpa olunduqca yerli və məhəlli əhəmiyyətli yeni yollar inşa edilə­cək.

Müasir sənaye mərkəzi yaradılır

Dəmir yolu xəttini keçdikdən sonra gördüyümüz mənzərə bizdə ikili duyğu yaratdı. Bir tərəfdə dağıdılmış, divarları, pəncərələri sökülmüş və ya torpağa qa­rışmış binalar, ot və kol basmış küçələr, digər tərəfdən isə tikilməkdə olan yaşa­yış komleksləri, sənaye müəssisələri, in­frastruktur, inzibati binalar, sosial obyekt­lər. Həm qan donduran, həm də qürur verən mənzərə.

Yaxınlıqdakı Ağdam Sənaye Parkı da diqqətimizi çəkdi. Bu, Qarabağda salınan ilk sənaye parkıdır. Bəs bu məqsəd üçün niyə Ağdam seçilib? Çünki Ağdam Qa­rabağın giriş qapısıdır. Onun regiondakı strateji coğrafi mövqeyi, Qarabağla digər bölgələrin qovuşuğunda yerləşməsi, in­san resursları potensialı və infrastruktura çıxış imkanları şəhərin gələcəkdə Qara­bağın sənaye mərkəzinə çevrilməsi im­kanlarını genişləndirir. 

Ağdam Sənaye Parkının yaradıl­ması da məhz bu məqsədə xidmət edir. Bu barədə İqtisadi Zonaların İnki­şafı Agentliyinin mətbuat katibi Elçin Kazımov dedi:

– Dövlət başçısının müvafiq fərman­larına əsasən, Ağdam rayonunda 190 hektar ərazidə Ağdam Sənaye Parkı, Cəbrayıl rayonunda 200 hektar ərazidə isə “Araz Vadisi İqtisadi Zonası” Səna­ye Parkı yaradılıb. Sözügedən sənaye parklarının yaradılmasnda məqsəd işğal­dan azad edilmiş ərazilərin dirçəldilməsi, Qarabağın sənaye potensialının inkişaf etdirilməsi, sahibkarlığın dəstəklənməsi, müasir texnologiyalara əsaslanan rəqa­bətqabiliyyətli sənaye istehsalının təşkil edilməsi, əhalinin istehsal sahəsində məşğulluğunu artırmaqdır. Buranın coğ­rafi mövqeyi, insan resursları potensialı və infrastruktura çıxış imkanları rayonun gələcəkdə Qarabağın sənaye mərkəzinə çevrilməsi imkanlarını genişləndirir.

Ağdam Sənaye Parkının prioritet is­tiqamətləri kimi tikinti materiallarının is­tehsalı, kənd təsərrüfatı məhsullarının qablaşdırılması, meyvə-tərəvəz konserv­ləri, ət və süd məhsulları, yem, gübrə istehsalı və emalı, eyni zamanda xidmət sahələrinin, soyuducu kameraların və s. təşkili müəyyənləşdirilib.

Sözügedən sənaye parkına sahib­karlar tərəfindən maraq böyükdür. Hazır­da Ağdam Sənaye Parkının 19 rezidenti və 6 qeyri-rezidenti var. Bu investorlar tərəfindən sənaye parkına 176 milyon manatdan çox investisiyanın yatırılması, 1600-dən artıq daimi iş yerinin yaradıl­ması nəzərdə tutulur. Rezidentlər tərə­findən inşası davam etdirilən ilk müəs­sisənin 2024-cü ildə fəaliyyətə başlaması planlaşdırılır. Sənaye parkına 12 milyon manata yaxın investisiya yatırılıb.

İqtisadi Zonaların İnkişafı Agentliyi olaraq rezidentlərə onların qeydiyyata alındıqları andan etibarən həm təşkilati dəstək (Bir pəncərə, Texniki şərtlərin, xü­susi icazələrin və lisenziyaların alınması; Məsləhət və təlim xidmətləri; Yerli haki­miyyət orqanları və iş adamları ilə görüş­lərin təşkili) həm də infrastruktur (elektrik enerjisi təchizatı, təbii qazla, içməli və texniki su ilə təminetmə, daxili avtomobil və dəmir yolu xətlərinin çəkilməsi, fiber optik və s.) dəstəyi göstərilir. İlkin olaraq onların layihələrinin əsaslandırılması on­ların aidiyyəti dövlət orqanları ilə razılaş­dırılması, tikinti icazələrinin alınması “Bir Pəncərə” sistemi altında tez bir zamanda həll edilir. 

Elçin Kazımovun sözlərinə görə, Ağdam Sənaye Parkında artıq mobil şəhərcik salınıb, infrastrukturun qu­rulması istiqamətində işlər görülür:

– Artıq Ağdam Sənaye Parkında re­zidentlərdən bir çoxu – “Eos Qrup” MMC (qaz beton istehsalı müəssisəsi), “Qa­rabağ Steel” MMC (boru və qutu pro­fillərin istehsalı müəssisəsi), “BAFCO İnvest” MMC (müxtəlif təyinatlı çəkmə və ayaqqabıların istehsalı müəssisəsi), “Mister Decor” MMC (divar kağızlarının istehsalı müəssisəsi), “Metkons” MMC (havalandırma, yanğınsöndürmə ava­danlıqları və müxtəlif metal məmulat­ların istehsalı müəssisəsi), “Rail Trans Service” MMC (müxtəlif növ dəmir yolu avadanlıqlarının istehsalı müəssisəsi), “Dadaş-N” MMC (müxtəlif çeşiddə sin­tetik xalçaların istehsalı müəssisəsi) – ti­kinti işlərinə başlayıblar. Digərlərində isə layihələndirmə işləri görülür. Həmçinin Sənaye Parkında inzibati binanın, ya­rımstansiyanın tikintisi işləri aparılır. Bun­dan başqa. Parkın artıq 1 qeyri-rezidenti “Yüksəl Beton” QSC-nin beton istehsalı müəssisəsi fəaliyyətə başlayıb. Şirkətin istehsal etdiyi beton məhsulu Ağdam Sə­naye Parkı ilə yanaşı, rayonda aparılan tikinti-quraşdırma işlərində də istifadə olunur.

Elçin Kazımov bildirdi ki, Ağdam Sə­naye Parkında sahibkarlığın inkişafı üçün əlverişli şərait yaradılır və rezidentlər üçün stimullaşdırıcı tədbirlər tətbiq olu­nur. Sənaye Parkının rezidentləri dövlət vəsaiti hesabına hazır infrastrukturla – qaz, işıq, su, kanalizasiya, daxili avto­mobil və dəmir yolları, fiber optik xətlərlə təmin edilirlər. Eyni zamanda qeydiyyata alındıqları tarixdən etibarən 10 il müd­dətinə əmlak vergisindən, torpaq vergi­sindən, gəlir və ya mənfəət vergisindən, istehsal məqsədilə idxal etdikləri texni­kanın, texnoloji avadanlıqların və qurğu­ların idxalı zamanı ƏDV-dən və gömrük rüsumlarından azad olunurlar.

Bu il yanvarın 1-dən Vergi Məcəl­ləsinə edilən dəyişikliyə əsasən, işğal­dan azad olunmuş ərazilərdə fəaliyyət göstərən sahibkarlar üçün əlavə güzəşt­lər tətbiq edilir. Bura sosial sığorta haq­larının subsidiyalaşdırılması, işğaldan azad edilmiş ərazilərdə məskunlaşaraq işləyən mütəxəssislərə hər il 5 gün əlavə məzuniyyət verilməsi, aylıq vəzifə maaşı­na əlavələrin hesablanması, 600 manat birdəfəlik müavinət verilməsi, iş icazələ­rinin alınmasının sadələşdirilməsi, əmək miqrasiyası kvotasının tətbiq edilməməsi (əcnəbi mütəxəssislərə əmək miqrasiya­sı kvotasının 5 il tətbiq edilməməsi) də daxildir. İşğaldan azad edilmiş ərazidə fəaliyyət göstərən sahibkar tərəfindən is­tehsal prosesində istifadə edilən bir sıra xammal və materialların idxalı 10 il müd­dətinə ƏDV-dən azad olunur. İstehsal fəaliyyəti ilə məşğul olan sahibkarlara 10 il müddətində hər ay istehlak edilən kom­munal xidmətlərin (elektrik enerjisi, təbii qaz, su təchizatı və tullantı sularının axı­dılması xidməti) tariflərinə uyğun olaraq ödədikləri vəsaitin 20 faizi məbləğində dövlət büdcəsinin vəsaiti hesabına maliy­yə yardımı ödənilir.

Ərazidə sosial obyektlər də yaradı­lıb və orada işləyən işçilərin istifadəsinə verilib. Burada rezidentlər üçün kontey­ner tipli ofis, yataqxana, tibb məntəqəsi, mağaza və aptek yaradılıb, əraziyə asfalt yol çəkilib, abadlıq işləri görülüb. Parkın ərazisində bankların bankomatları quraş­dırılıb. Sənaye parkının ərazisində işçilər üçün yeməkxana fəaliyyət göstərir. Bura­da onlara gündə cəmi 12 manata 3 dəfə yemək təklif olunur. 

Elçin Kazımov dedi:

– Müasir istehsal infrastrukturuna malik sənaye parkının yaradılması isə Qarabağda sənaye sahələrinin, ölkə iq­tisadiyyatının tarazlı inkişafının təmin edilməsi ilə yanaşı, istehsal sahələrinin və onun innovasiya istiqamətinin inkişafı­nı nəzərdə tutur.Bu, ölkə iqtisadiyyatının ixrac qabiliyyətinin, eləcə də rəqabətqa­biliyyətli, idxalı əvəzləyən məhsulların istehsalının artırılması, məşğulluğun təmini, investisiyaların və müasir texno­logiyaların cəlb edilməsi kimi vəzifələrin yerinə yetirilməsi baxımından əhəmiyyət­lidir. Bu müəssisələrdə açılacaq yeni iş yerləri Ağdam əhalisinin işsizlik kimi bir problemlə üzləşməsinin qarşısını alacaq.

Yaşayış kompleksləri tikilir

Ağdam Sənaye Parkında müəs­sisələrin işə düşməsi işçilərə tələbatı artırır, keçmiş məçburi köçkünlərin məs­kunlaşdırılmasını gündəmə gətirir. İşğal­dan azad edilmiş Ağdam şəhərinə və rayonun digər kəndlərinə köçün 2025-ci ildən həyata keçirilməsi nəzərdə tutulur. 

Bu barədə Qarabağ iqtisadi rayo­nuna daxil olan işğaldan azad edilmiş ərazilərdə (Şuşa rayonu istisna ol­maqla) Prezidentin xüsusi nümayən­dəsi Emin Hüseynov dedi:

– Ağdam şəhərində ərazi geniş ol­duğu və bu səbəbdən də böyük həcmdə infrastruktur quruculuğu aparıldığı üçün məskunlaşmanın 2023-cü ilin sonunda başlanacağı nəzərdə tutulur. Ümumiy­yətlə, 2026-cı ilin sonunadək Ağdam şəhərinə 20 min keçmiş məcburi köç­künün köçürülməsi planlaşdırılır. Onla­rın məskunlaşması məqsədilə yaşayış komplekslərinin tikintisi davam edir. Bi­rinci yaşayış komleksi Ağdam Sənaye Parkının yaxınlığında yerləşir. Bu yaşa­yış komleksində olduq. 6 binadan ibarət kompleksdə tikinti işlərinin 2023-cü ilin sonuna qədər başa çatdırılması nəzərdə tutulub. 

Biz ərazidə olarkən yaşayış komp­leksində qızğın iş gedirdi. Məlum oldu ki, ilk yaşayış komplekslərini özəl şirkət tikir. “PMD Group” MMC tərəfindən tikilən “Ağdam Rezidens” yaşayış kompleksi, ümumilikdə, 209 mənzildən ibarətdir. 

Kompleksin birinci mərtəbələri ticarət və iaşə obyektəri üçün nəzərdə tutulub. Burada ziyarətçilərin rahatlığı üçün hər cür şərait yaradılır. Ailələrin alış-veriş və asudə vaxtlarını birlikdə keçirə biləcə­yi qonaqpərvər və inklüziv mühit təmin ediləcək, yeraltı parkinq xidməti göstə­riləcək. Bu yaşayış kompleksi Ağdam şəhərinin yenidən qurulması, abadlaş­dırılması və inkişafının təmin olunması istiqamətində öz əvəzsiz töhfəsini verə­cəkdir. 

Özəl sektor daha bir layihənin hə­yata keçirilməsində iştirak edir. Hazırda “Park Hill” şirkəti tərəfindən “Park Qara­bağ» yaşayış kompleksinin inşası davam edir. Bu kompleksin layihələndirilmə­si Azərbaycanın “Azərbaycan inkişaf”, ABŞ-ın “Gensler” və Türkiyənin “URAL mühəndislik” şirkətləri tərəfindən həyata keçirilib. “Park Qarabağ” yaşayış komp­leksi də şəhərin mərkəzində, məscidin və gələcəkdə salınacaq mərkəzi parkın yaxınlığında inşa edilir. Eyni zamanda, yeni tikilən bina Ağdam–Bərdə yolunun üstündə yerləşir. Layihənin 2024-cü ildə tamamlanması planlaşdırılır. Hazırda qeyd olunan yaşayış komplekslərinin mənzilləri satışa çıxarılıb. Əldə olunan gəlir digər yaşayış binalarının tikintisinə yönəldiləcək.

Ərazidə daha 2 yaşayış kompleksinin də təməli qoyulub. Azərbaycan Respubli­kasının Prezidenti İlham Əliyev və birinci xanım Mehriban Əliyeva 2-ci və 3 yaşa­yış məhəlləsinin təməlinin qoyulması mə­rasimində iştirak edib. Bizə bildirdilər ki, 2-ci yaşayış məhəlləsinin ümumi sahəsi 14 hektara yaxındır. Yaşayış məhəlləsi­nin ərazisinin böyük bir hissəsi yaşıllıq zonasından ibarət olacaq. Məhəllə Ağ­damın mərkəzi küçəsində, şəhərin təsdiq edilmiş ümumi Baş Planına uyğun salı­nacaq. Bu məhəllədə tikiləcək yaşayış binalarında, ümumilikdə, 1268 mənzil olacaq. 

Məhəllədəki binaların inşasında mo­dern memarlıq yanaşmalarından və milli naxış elementlərindən istifadə olunacaq. Burada idman meydançalarının, istirahət guşələrinin, velosiped dayanacaqlarının və digər zəruri infrastruktur obyektlərinin yaradılması, geniş yaşıllıq zolaqlarının salınması nəzərdə tutulur.

Bütün binalar daimi su, elektrik və yüksəksürətli internet ilə təmin ediləcək. İstilik və isti su təchizatı mərkəzi qa­zanxana sistemi vasitəsilə həyata keçi­riləcək. Binaların inşasında istilik tutumlu təbii inşaat materiallarından istifadə olu­nacaq.

Ağdam şəhərində 3-cü yaşayış məhəlləsinin tikintisi də davam edir. Ümumi sahəsi 17 hektara yaxın olan ya­şayış məhəlləsinin salınacağı ərazinin bir hissəsi çoxfunksiyalı zonanı əhatə edir və bu hissələrdə əhalinin sıxlığı azdır. Bu məhəllədə tikiləcək yaşayış binalarında ümumi sahəsi 120 min kvadratmetr təşkil edən 1239 mənzil olacaq. Tezliklə şəhər ərazisində digər yaşayış kompleksləri­nin tikintisinə də başlanacaq. Ağdam öz müasirliyi və urbanizasiya səviyyəsinə, simasına görə daha çox müasir bir şəhər təəssüratı yaradacaq.

Emin Hüseynov dedi ki, şəhərin əha­lisi 100 min nəfər nəzərdə tutulub. Əha­linin yalnız 30 faizi fərdi evlərdə yaşaya­caq. Bunun üçün 1750 fərdi ev nəzərdə tutulub. Qalan 70 faizi isə binalarda ya­şayacaq. Bu məqsədlə isə 23 min mənzil olacaq. 

Beləliklə, Ağdamın təsdiq olunmuş Baş Planına uyğun olaraq şəhərin mər­hələli şəkildə tikintisi davam etdirilir. Aparılan işlər göstərir ki, Ağdam bərpa­dan sonra regionun sənaye mərkəzinə çevriləcək. Azərbaycan iqtisadiyyatında artım tempini daha da sürətləndirəcək. Eyni zamanda şəhərdə sakinlərin mənalı istirahəti və asudə vaxtlarının səmərəli təşkili üçün hər cür şərait yaradılacaq. Yenidənqurma işləri zamanı milli memar­lıq elementlərindən istifadə ediləcək. Sa­kinlər rahat evlərdə yaşayacaqlar.

Pünhan ƏFƏNDİYEV
XQ

Bakı–Ağdam–Bakı