Milli ideya Azərbaycan dövlətinin Dayanıqlı İnkişaf Məqsədlərinə nail olması, dünya birliyində mövqeyinin güclənməsi və xalqımızın milli kimliyinin möhkəmlənməsi baxımından böyük əhəmiyyət daşıyır. Ölkə əhalisinin müstəqil dövlətçilik və vətənpərvərlik amalları ətrafında sıx birləşməsində milli ideya mühüm rol oynayır. Bu ideyanın qarşısında müxtəlif hədəflər dayanır ki, onların sırasında ideoloji təhlükəsizliyin təmin olunması xüsusi önəm kəsb edir. Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin sentyabrın 23-də VII çağırış Milli Məclisin ilk iclasındakı çıxışında ideoloji təhlükəsizliyə xüsusi diqqət yetirməsi bu məsələnin aktuallığını bir daha göstərdi.

Azərbaycan Prezidenti çıxışında ide­oloji təhlükəsizliyin dövlət qurumlarının və vətəndaş cəmiyyəti fəallarının diqqət mərkəzində olmasının vacibliyini bildirdi ki, bu da bir sıra səbəblərdən irəli gəlir. Onların arasında xarici dairələrin ölkəmizə qarşı apardığı ideoloji təhdidlər xüsusi yer tutur. Məlumdur ki, həmin dairələr həmişə Azərbaycanda vətəndaş həmrəyliyinə və xalq-iqtidar birliyinə xələl gətirməyə, ha­kimiyyətin apardığı siyasətə kölgə salma­ğa çalışıblar. Onlar ideoloji təxribatlara əl atmaqla ölkəmizdə ictimai rəyi çaşdırma­ğa, cəmiyyətdə qarşıdurmalar və gərginlik yaratmağa cəhd ediblər. Hətta bir-biri ilə rəqabət aparan xarici dairələr qarayaxma kampaniyasında bir araya gəliblər. Onlar ölkəmizin gələcəyi ilə bağlı qeyri-obyek­tiv fikir formalaşdırmağa çalışır, xüsusilə Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suve­renliyinin bərpasının guya qeyri-mümkün­lüyünü mütəmadi olaraq təbliğ edirdilər. Xalqımızın birliyi və Prezident İlham Əliyevin apardığı qətiyyətli siyasət nəti­cəsində bu cür ideoloji təxribatların qarşı­sı alındı. 44 günlük Vətən müharibəsində şanlı Qələbə xarici dairələrin Azərbaycan xalqına və dövlətinə qarşı hazırladıqları ideoloji təxribatlara böyük zərbə vurdu.

Azərbaycana qarşı apardıqları böhtan kampaniyası dəfələrlə uğursuzluqla nəti­cələnsə də, təəssüf ki, xarici dairələr hazır­da da məkrli niyyətlərindən əl çəkməyib­lər. Onlar ölkəmizi qazandığı uğurlardan çəkindirməyə çalışır, Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bərpa olunması faktını həzm edə bilmir, hərbi və iqtisadi, həmçinin siyasi-ideoloji vasitələr­lə Ermənistanda revanşist meylləri güc­ləndirməyə cəhd göstərirlər. Bütün bunlar Azərbaycanda müasir dövrün reallıqlarına adekvat cavab verən milli ideyanın təkmil­ləşdirilməsini və onun mühüm tərkib his­sələrindən biri olan ideoloji təhlükəsizliyin möhkəmləndirilməsini tələb edir.

Qlobal çağırışlar və milli ideya

Azərbaycanın davamlı inkişafı müasir dövrün çağırışları nəzərə alınmaqla milli ideyaya yeni baxışların və yanaşmaların meydana gəlməsini şərtləndirir. Milli ide­yanın qarşıdakı dövr üçün hədəfləri Prezi­dent İlham Əliyevin apardığı siyasətdə öz əksini tapır. Xüsusilə Azərbaycan Prezi­dentinin bu il fevralın 14-də parlamentdə andiçmə mərasimində və sentyabrın 23-də yeddinci çağırış Milli Məclisin ilk iclasın­dakı çıxışlarında sadaladığı dövlətimizin qarşısında duran vəzifələr həm də milli ideyanın hədəflərini təşkil edir.

Qeyd edək ki, qloballaşma dövründə milli ideya böyük əhəmiyyət daşıyır. Çün­ki qloballaşma şəraitində milli ideya xalqın kimliyinin qorunub saxlanılması və mənə­vi-əxlaqi dəyərlərlə uzlaşmayan mənfi tə­sirlərin qarşısının alınması üçün təsirli va­sitələrdən biri kimi çıxış edir. Milli ideya vətəndaş həmrəyliyinə xələl gətirə biləcək mənfi meyllərin qarşısını alır ki, bu da icti­mai-siyasi sabitlik şəraitində davamlı inki­şafın təmin edilməsi üçün vacib amillərdən biridir.

Dövlətin və xalqın inkişafında milli ideyanın mühüm rol oynamasının nəticəsi­dir ki, bu məsələyə dair geniş müzakirələr aparılır, müxtəlif elmi-nəzəri baxışlar irəli sürülür. Məsələn, klassik yanaşmada milli ideyaya ümumbəşəri dəyərlər kontekstində baxılır. Hesab edilir ki, bu dəyərlər xalqın formalaşmasına və inkişafına ciddi təsir göstərir. Milli ideya vətəndaşların dövlət və cəmiyyət qarşısında üzərilərinə düşən vəzifələri layiqincə yerinə yetirmələrini şərtləndirən dürüstlük, fəzilət və ədalət kimi idealları, milli kimliyi möhkəmlən­dirən dəyərləri, etik və əxlaqi normaları təşviq edir.

Tarixi-mədəni yanaşmada milli ideya­nın inkişafında varislik prinsipinə xüsusi diqqət yetirilir. Bu kontekstdə göstərilir ki, mədəni irsin nəsillərdən nəsillərə ötü­rülərək qorunub saxlanılması və zəngin­ləşməsi milli ideyanın inkişafını stimullaş­dırır. Psixoloji yanaşmada milli ideyanın formalaşmasının və inkişafının, eyni za­manda, milli kimliyin psixoloji xüsusiy­yətləri öyrənilir. Qlobal yanaşmada milli ideya qlobal çağırışlar kontekstində tədqiq olunur. Bu istiqamətdə aparılan araşdırma­lardan aydın olur ki, qloballaşma prosesi milli ideya ilə bağlı ənənəvi baxışlardan fərqli olaraq yeni yanaşmalar yaradır.

Müasir dövrdə qlobal problemlərin həlli sahəsində milli ideyanın üzərinə mühüm vəzifələr düşür. Onların sırasında cəmiyyətin müxtəlif sahələrini əhatə edən davamlı inkişaf strategiyalarının həyata keçirilməsi mühüm yer tutur. Milli ideya qarşısında qlobal çağırışların optimal həl­li yollarının axtarışı, dünya dövlətləri və beynəlxalq təşkilatlar ilə səmərəli əmək­daşlığın möhkəmləndirilməsi, bəşəriyyəti narahat edən problemlərin həllinin vacib­liyinə dair ictimai rəyin formalaşdırılma­sı, ölkənin tərəqqisi və yüksək sosial ri­fah üçün maddi, intellektual resurslardan səmərəli istifadə olunması kimi vəzifələr dayanır.

İnformasiya cəmiyyətinin, süni intel­lekt texnologiyalarının və rəqəmsallaşma­nın milli ideyaya təsiri çoxşaxəli xarakter daşıyır. Elmi-texniki tərəqqi sahəsində qa­zanılan nailiyyətlər milli ideyanın özündə ehtiva etdiyi dəyərlərin və normaların ye­nidən nəzərdən keçirilməsinə səbəb olur. Bu aspektdə milli ideyanın hədəfləri aşa­ğıdakılardır:

• Qabaqcıl tədqiqat mərkəzlərinin ya­radılması, innovasiya infrastrukturunun inkişaf etdirilməsi;

• süni intellekt sahəsində tədqiqatların dəstəklənməsi, stimullaşdırılması üçün dövlət proqramlarının və konsepsiyaları­nın həyata keçirilməsi;

• süni intellekt texnologiyaları ilə iş­ləmək bacarığına malik yüksəkixtisaslı mütəxəssislərin hazırlanması;

• qlobal bazarda rəqabət qabiliyyətinin gücləndirilməsi üçün süni intellektin im­kanlarından istifadə olunması;

• ənənəvi sənaye sahələrini yeni texno­logiyalara uyğunlaşdırmaqla onların rəqa­bət qabiliyyətinin artırılması və s.

Tarixi irs və müasirlik

Müasir dövrdə Azərbaycanda milli ide­ya ilə bağlı araşdırmaların aparılmasının aktuallıq kəsb etməsi həm milli inkişaf stra­tegiyasının, həm də qlobal çağırışların ya­ratdığı reallıqlarla sıx bağlıdır. Qeyd edək ki, Azərbaycan dövlət müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra milli ideya məsələsi cəmiy­yətdə müzakirə olunan əsas mövzulardan birinə çevrildi. Xüsusilə 1993-cü ildə ulu öndər Heydər Əliyevin siyasi hakimiyyətə qayıdışından sonra azərbaycançılıq məf­kurəsinin ictimai şüurda özünə mühüm yer tutması istiqamətində məqsədyönlü dövlət siyasətinin aparılmasına başlanıldı. Azərbaycançılıq tolerant və multikultural mühit yaradan, milli özünüdərki və kimliyi möhkəmləndirən ideologiya kimi müstəqil dövlət quruculuğunun uğurla həyata keçi­rilməsində əhəmiyyətli rol oynadı, xalqı­mızı ümummilli maraqlar ətrafında sıx birləşdirdi. Aydın oldu ki, milli ideyanın səfərbəredici gücü özünü Vətənini sevən hər bir azərbaycanlının xalqına və dövlə­tinə sevgisində, bu sahədə üzərinə düşən vəzifələri məsuliyyətlə yerinə yetirməsin­də göstərir.

Milli ideyanın əsaslandığı dəyərlər aşa­ğıdakılardır:

• Müstəqil dövlətçilik və suverenlik;

• qanunun aliliyi;

• insan hüquqları;

• sosial ədalət;

• milli kimlik;

• tarixi-mədəni irs;

• dini-mədəni müxtəliflik;

• vətəndaş həmrəyliyi və s.

Milli ideya mənəvi-əxlaqi dəyərlərin və mədəni ənənələrin qorunub saxlanıla­raq nəsillərdən nəsillərə ötürülməsini tə­min etməklə xalqımızın tarixi yaddaşının möhkəmlənməsində mühüm rol oynayır. İctimai şüurda “Biz kimik?”, “Bizim milli kimliyimizin mahiyyəti nədən ibarətdir?” kimi suallara cavab verən milli ideya in­sanlarda keçmiş, indi və gələcək haqqında baxışlar formalaşdırır, varislik prinsipinə əsaslanmaqla xalqımızın çoxəsrlik mənə­vi-əxlaqi dəyərlərini zənginləşdirir. Milli ideyanın möhkəmlənməsində mədəni irs, elm və təhsil, iqtisadi inkişaf və sosial ri­fah, ictimai təşəbbüslər və vətəndaş fəal­lığı, həmrəylik kimi amillər xüsusi yer tutur. Xalqımızın həyatında böyük dəyi­şikliklər yaradan tarixi hadisələrə, milli kimliyin qorunmasında vacib rol oynayan adət-ənənələrə hörmətlə yanaşılması in­sanları həmrəylik şəraitində ümummilli məqsədlər ətrafında birləşdirən amillər­dən biridir. Ədəbiyyat, mədəniyyət və incəsənət sahələrində uğurların əldə olun­ması, sağlam əsaslara söykənən siyasi sis­temin mövcudluğu milli ideyanın inkişafı və onun həyata keçirilməsi üçün əlverişli şərait yaradır.

Milli ideyanın siyasi-hüquqi əsasla­rı öz əksini Azərbaycan Respublikasının Konstitusiyasında tapır. Konstitusiyanın ümumxalq səsverməsi - referendum yolu ilə qəbulu həm də bu sənəddə ifadə olunan ideoloji baxışların xalqımızın iradəsini tə­cəssüm etdirdiyini göstərir. Konstitusiyada Azərbaycan xalqının çoxəsrlik dövlətçi­lik ənənələrini davam etdirəcəyi, ədalə­tin, azadlığın və təhlükəsizliyin bərqərar olunmasının vacibliyi, keçmiş, indiki və gələcək nəsillər qarşısında məsuliyyətin dərki və digər ideoloji baxışlar öz əksini tapır. Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyi­nin, suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması, vətəndaş cəmiyyətinin bərqə­rar edilməsinə nail olunması, qanunların aliliyini təmin edən hüquqi, dünyəvi döv­lətin qurulması, layiqli həyat səviyyəsinin təminatı, dünya xalqları ilə dostluq, sülh, əmin-amanlıq şəraitində yaşamaq və s. ali məqsədlər kimi bəyan edilir. Milli ideya­dan irəli gələn hədəflər öz əksini Konsti­tusiya ilə yanaşı, dövlət proqramlarında və konsepsiyalarında tapır.

Milli ideyanın hədəfləri aşağıdakılar­dır:

• Azərbaycan dövlətinin müstəqilliyi­nin, suverenliyinin və ərazi bütövlüyünün qorunması;

• hüquqi və dünyəvi dövlətin möhkəm­ləndirilməsi;

• xalqın layiqli həyat şəraitində yaşa­masının təmin olunması;

• vətəndaş həmrəyliyinin möhkəmlən­dirilməsi;

• tolerantlıq ənənələrinin qorunması;

• dünya dövlətləri ilə bərabərhüquqlu münasibətlərin inkişaf etdirilməsi və s.

Qeyd edək ki, 44 günlük Vətən mü­haribəsində Azərbaycan Respublikasının Prezidenti İlham Əliyevin Ali Baş Koman­danlığı ilə xalqımızın qazandığı möhtəşəm Zəfər nəticəsində milli ideyanın əsas hə­dəflərindən birinə (Azərbaycan dövlətinin ərazi bütövlüyünün və suverenliyinin bər­pa edilməsi) nail olundu. Bu tarixi hadisə sübut etdi ki, milli ideyanın xalqımızda yaratdığı yüksək vətənpərvərlik əhvali-ru­hiyyəsi müharibədə Qələbəni təmin edən mühüm amillərdən biridir. Milli ideyanın yuxarıda sadaladığımız digər hədəflərinə nail olunması istiqamətində aparılan ar­dıcıl və məqsədyönlü dövlət siyasəti nə­ticəsində böyük uğurlar əldə edilir. Bütün bunlar göstərir ki, ümummilli lider Heydər Əliyev tərəfindən milli ideologiya səviy­yəsinə qaldırılmış azərbaycançılıq məf­kurəsindən irəli gələn vəzifələri Prezident İlham Əliyev uğurla, yaradıcı şəkildə hə­yata keçirir.

Milli ideya cəmiyyəti birliyə, ümum­milli məqsədlər naminə koordinasiyalı fəaliyyətə, vətəndaşları ictimai proseslərdə fəallıq göstərməyə səfərbər edir. Bu ideya

• milli və ümumbəşəri dəyərlərə əsas­lanır;

• xalqımızın çoxəsrlik adət-ənənələrini və dəyərlərini təcəssüm etdirir, onları dün­ya sivilizasiyasının nailiyyətləri və qabaq­cıl, mütərəqqi ideyaları ilə zənginləşdirir;

• Azərbaycan dövlətinin inkişafına, ölkəmizdə əmin-amanlığın qorunmasına xidmət edir;

• siyasi, dini-etnik və sosial mənsu­biyyətindən asılı olmayaraq, ölkə vətən­daşlarını, xaricdə yaşayan soydaşlarımızı ümummilli məqsədlər ətrafında birləşdirir;

• Vətənə məhəbbət, azadlıq və müstəqillik ideallarına sədaqəti möhkəm­ləndirir və s.

Milli ideyanın təkmilləşdirilməsi ide­oloji təhlükəsizliklə sıx bağlıdır. Belə ki, ideoloji təhlükəsizlik cəmiyyətin sabitli­yinə və onun inkişafının əsasında dayanan dəyərlərə təhdid yaradan dağıdıcı ideologi­yaların qarşısını alır. İdeoloji təhlükəsizlik xalqın milli kimliyinin mühüm element­ləri olan adət-ənənələrin və milli-mənəvi dəyərlərin qorunub saxlanmasına kömək edir. Həmçinin milli maraqlara zidd olan ideologiyaların yayılmasının qarşısını al­maqla xalqın vahidliyini möhkəmləndirir. İdeoloji təhlükəsizlik nə qədər güclü olar­sa, milli ideyanın qarşısında dayanan hə­dəflərə uğurla nail olunur.

İdeoloji təhlükəsizliyə təhdidlər aşağı­dakılardır:

• Milli ideyaya zidd olan, cəmiyyətdə qeyri-sabitlik və münaqişələr yaratmaq niyyəti güdən ideoloji cərəyanları yaymaq cəhdləri;

• informasiya texnologiyalarından sui-istifadə etməklə mili-mənəvi dəyərləri və milli kimliyi aşındırmağa cəhd göstəril­məsi;

• terrorçu təşkilatlarının və ekstremist qrupların radikalizmi təbliğ edən zərərli ideologiyalar vasitəsilə qarşıdurma yarat­maq niyyətləri;

• insanların ideoloji baxışlarını mani­pulyasiya etmək üçün psixoloji metod və vasitələrdən istifadə olunması və s.

Milli ideyanın təkmilləşdirilməsi: Ənənələr və yeniliklər

Milli ideya cəmiyyətin inkişaf dia­lektikasına uyğun olaraq təkmilləşmə mərhələlərini keçir. Dövrün tələbləri və mövcud ictimai gerçəklik milli ideyanın ictimai-siyasi mühitə uyğunlaşmasını tələb edir.

Milli ideyanın təkmilləşdirilməsini şərtləndirən səbəblər aşağıdakılardır:

• Milli ideya insanları ümummilli ma­raqlar ətrafında birləşdirir ki, bu da xalqın və dövlətin inkişafı üçün çox vacibdir;

• cəmiyyətin inkişaf səviyyəsindən irə­li gələrək milli ideyanın qarşısında yeni hədəflər dayanır;

• milli ideyanın təkmilləşdirilməsi mil­li kimliyin möhkəmləndirilməsi üçün mü­hüm əhəmiyyət daşıyır;

• milli ideya vətəndaşların ictimai-si­yasi proseslərdə yaxından iştirak etməsini stimullaşdırır;

• beynəlxalq aləmdə dövlətin nüfuzu­nun artmasında milli ideya mühüm rol oy­nayır;

• milli ideya özündə qlobal problem­lərin həlli ilə bağlı strategiyaların işlənib hazırlanmasını, həyata keçirilməsini ehtiva edir və s.

Milli ideyanın təkmilləşdirilməsini şərtləndirən amillər sırasında modernləş­mə prosesi xüsusi yer tutur. Modernləşmə milli ideyaya müxtəlif istiqamətlər üzrə tə­sir göstərir. Məsələn, texnoloji tərəqqinin yaratdığı dəyişikliklər nəticəsində ənənəvi dəyərlərə münasibətdə yeni yanaşmalar meydana gəlir. Bu halda milli ideyanın əsas vəzifəsi modernləşmənin gətirdiyi bü­tün xüsusiyyətləri deyil, yalnız xalqımızın mentalitetinə uyğun olan və mütərəqqi xa­rakter daşıyan dəyərləri əxz etməkdir. Mil­li ideyanın tərkib hissələrindən biri olan adət-ənənələrə gəlincə, qeyd etməliyik ki, məhz onların vasitəsilə ictimai şüurun kommunikativ funksiyasının yerinə yetiril­məsi mümkün olur.

Milli ideyanın təkmilləşdirilməsi Azər­baycan xalqının ümummilli maraqlarını, milli-mənəvi dəyərlərini və sosial-iqtisadi şəraiti nəzərə alan balanslaşdırılmış ya­naşma tələb edir. Bu məqsədlə qlobal ça­ğırışların obyektiv qiymətləndirilməsi, in­novasiyaların, elmin və təhsilin inkişafının stimullaşdırılması, mədəniyyətlərarası və dinlərarası dialoqun genişləndirilməsi və digər amillər vacib əhəmiyyət daşıyır.

Azərbaycanda milli ideyanın təkmil­ləşdirilməsini şərtləndirən əsas səbəblər­dən biri də dünyanın ideoloji məkanda təsir dairələrini genişləndirməyə çalışan radikal ideoloji cərəyanların milli təh­lükəsizliyə təhdidlər yaratmaq cəhdləri­dir. Müasir dünya mürəkkəb ideoloji zid­diyyətlərlə xarakterizə olunur, bəşəriyyət əvvəlki dövrlərlə müqayisə edilməyəcək dərəcədə heç bir sərhəd tanımayan qlobal problemlərlə qarşılaşır, dünyada sülh və harmoniya, əməkdaşlıq və qarşılıqlı eti­mad kimi dəyərlərə mənfi təsir göstərilir. Bu cür mənfi proseslərə qarşı siyasi-ideo­loji mübarizənin aparılmasında milli ide­yanın üzərinə böyük vəzifələr düşür.

Vüqar SƏLİMOV,
fəlsəfə doktoru