II məqalə

İnformasiya milli identikliyi qo­ruya və ya yenisini yarada bilər.

Georgi Poçeptsov

İki tarixi sammit və informasiya savaşı

Hakimiyyət–cəmiyyət münasibətlə­rinin indiki mərhələdə informasiya mü­haribəsində daha çox hədəfə alınma­sı təsadüfi deyildir. Əksinə, bu məsələ Azərbaycanın əldə etdiyi uğurların artıq dünyanın bir sıra dairələrinə ciddi təsir etdiyinin göstəricilərindən biridir. Söhbət konkret olaraq, Prezident İlham Əliyevin yeni tarixi mərhələnin başlandığı ilə bağlı verdiyi mesajdan gedir. 

Azərbaycan liderinin “yeni tarixi mər­hələ” ifadəsinə hansı mənanı verdiyini çox yaxşı bilirlər. Bunun arxasında Azər­baycan Respublikasının müstəqil dövlət kimi bütün istiqamətlərdə inkişaf strate­giyası dayanır. Həmin strategiya dövləti və cəmiyyəti tərəqqinin yeni mərhələsinə yüksəldəcək. Eyni zamanda, Azərbaycan Respublikası müstəqil dövlət kimi regio­nal, multiregional və qlobal miqyaslarda daha qabaqcıl yer tutacaqdır. Bu proses­də Bakının regional və qlobal təşkilatlar­dakı fəaliyyətini yeni səviyyəyə yüksəlt­məsi xüsusi anlam kəsb edir. 

Bütün bunları ümumiləşdirəndə bir qənaət hasil etmək olar: Azərbaycan yeni tarixi mərhələdə dövlət və cəmiyyət ola­raq daha da inkişaf edəcəkdir və onun geosiyasi, mədəni, iqtisadi, informasiya, energetik, mənəvi-mədəni təsiri xeyli arta­caqdır. Artıq bu prosesin başlandığı aydın görünür. Onu təsdiq edən son faktlar kimi Astanada keçirilən Şanxay Əməkdaşlıq Təşkilatının (ŞƏT) və Şuşada olan Türk Dövlətləri Təşkilatının (TDT) sammitlərini göstərmək olar. İlk baxışdan bu hadisələ­rin elə bir əlaqəsi yoxdur. Lakin Azərbay­canın yeritdiyi xarici siyasətin məntiqi və strateji məqsədləri prizmasında hər ikisi möhtəşəm tədbirdir. 

Azərbaycanın dövlət iradəsi və liderlik imkanları

Hər iki tədbirdə Azərbaycanın dövlət iradəsi və liderlik imkanları özünü qa­barıq surətdə göstərdi. Astanada bunun ifadələrindən biri Çinlə strateji tərəfdaş­lığı qurmaq haqqında sənədin imzalan­ması oldu. Azərbaycanla Çin iki fəal və müstəqil siyasət yeridən dövlət kimi mü­nasibətləri strateji tərəfdaşlıq səviyyəsinə yüksəltməyi və bunun üçün əməkdaşlıqla təhlükəsizliyi beynəlxalq hüquq çərçivə­sində yeni mərhələyə yüksəltməyi təsbit etdilər. Sənəddəki müddəalardan görünür ki, Pekin Bakının regional liderliyini tam qəbul edir və buna uyğun strateji əlaqələri gücləndirməyə və dərinləşdirməyə hazır­dır. Əlbəttə, Çin kimi güclü bir dövlətlə bu səviyyədə əməkdaşlıq sənədi imzalamaq Azərbaycanın dövlət kimi böyük imkanla­rından xəbər verir.

Şuşada TDT-nin qeyri-rəsmi sammiti isə sözün həqiqi mənasında, Azərbayca­nın bu təşkilatda aparıcılıq rolunun əyani nümayişi oldu. Müzakirələrin nəticəsin­də qəbul edilən Qarabağ Bəyannamə­sində isə ayrıca müddəa kimi Prezident İlham Əliyevin liderliyi vurğulanır. Bundan başqa, Şuşa Sammitindən dünyaya çox ciddi siyasi və geosiyasi mənalı ismarıclar verilmişdir. Onların məzmunundan görü­nür ki, TDT-nin güclənməsində Azərbay­canın rolu xüsusidir. 

Bu iki tədbirin geosiyasi mənasını vur­ğuladığımız qısa tezislərin ümumi fonun­da aydın dərk edə bilərik. Hər iki tədbir göstərdi ki, Azərbaycanın dövləti iradəsi çox güclüdür və qarşısına qoyduğu stra­teji məqsədlərə addım-addım, davamlı və kəsintisiz nail olmaqdadır. Bununla yanaşı, Bakı hətta regional və multiregi­onal təşkilatlarda aparıcı rolunu oynamaq iqtidarındadır. ŞƏT kimi güclü dövlətlə­ri özündə birləşdirən bir təşkilatda qısa müddətdə böyük uğur qazanmaq yüksək potensialdan xəbər verir. Bunun fonun­da TDT-də aparıcı rolu oynamağın əhə­miyyəti daha aydın görünür. Bəs bu kimi uğurlara Azərbaycan nəyin sayəsində nail ola bilir?

Lider–xalq birliyi

Əlbəttə, bunun səbəbləri çoxdur. La­kin onların sırasında lider–xalq birliyi xü­susi yer tutur. II Qarabağ savaşı göstərdi ki, ən böhranlı vəziyyətdə belə Azərbay­can xalqı liderini tam dəstəkləyir. Lider də sübut etdi ki, xalqın və dövlətin maraqları onun üçün prioritetdir. Bu prioritetlər uğ­runda uğurlu mübarizə aparmağın müm­künlüyünü də Azərbaycan lideri praktiki fəaliyyətdə sübut etdi. İlham Əliyev bu­nun üçün Dövlət başçısı – Lider – Ali Baş Komandan vəhdətini yarada bildi. Müasir idarəetmənin başlıca faktorları olan bu üç fəaliyyət istiqamətini dövlətçilik müstəvi­sinə yönəltdi və qalib gəldi.

II Qarabağ savaşının nəticələri ölkə daxilində, regionda və qlobal miqyasda ciddi dəyişikliklər etdi. Azərbaycan cəmiy­yətində hakimiyyət–xalq birliyi yeni sə­viyyəyə yüksəldi. Cəmiyyətin Prezidentə inamı və güvəni daha da artdı. Regional miqyasda Azərbaycanın yeri və rolu yeni səviyyəyə yüksəldi. Artıq rəsmi Bakının iştirakı olmadan heç bir geosiyasi, siyasi və təhlükəsizlik məsələsi həll edilə bil­məz. Azərbaycanın regional və qlobal təşkilatdakı fəaliyyəti isə Bakının dünya geosiyasi dinamikasına təsirinin artması­nın təsbitidir 

Bir sıra dairələrin çıxardığı nəticələr

Təcrübə göstərir ki, bunlar bir sıra dairələri qətiyyən qane etmir. Müxtəlif üsullar və formalarla Azərbaycanın bu irəliləyişinin qarşısını almağa çalışırlar. Əl atdıqları üsullardan biri də lider–xalq, ha­kimiyyət–cəmiyyət birliyinə xələl vermək­dən ibarətdir. Məhz buna görədir ki, ilk baxışdan adi sosial hadisə kimi görünən, lakin dərinliklərdən baxanda Azərbaycan cəmiyyətinin birliyini zəiflətməyə yönəl­miş, vətəndaşların hakimiyyətə inamının azaldılmasına xidmət edən hadisələr baş verdiyi görünür. Bu məqam başqa döv­lətlərdə də analoji olaraq baş verən ha­disələrin fonunda təsdiqini tapır. Son gün­lərin bir neçə faktına baxaq.

Azərbaycan KİV-i polisə yönəlmiş zorakılıq və hətta onların qətl edilməsi halları haqqında informasiyalar verir. Xə­bərlərin təqdimatında süjet eynidir: polis hansısa cinayətkarı tutmaq istəyərkən müqavimətə rast gəlir və aktiv zorakılığa məruz qalır. Cinayətkarlar bir qayda ola­raq bıçaqla polisə hücum edirlər. Sonra bu süjetin “izahına” keçirlər. Sən demə, cinayətkar “sosial və hüquqi ədalətsiz­liyə” məruz qalıbmış. Yəni dolayısı ilə hüquq-mühafizə orqanlarının ədalətliliyi və legitimliyi şübhə altına alınır. Bu cür təqdimat həm də başqalarının belə infor­masiyalara uyaraq, ümumiyyətlə, rəsmi dövlət orqanlarına qarşı qeyri-obyektiv münasibət göstərməsini motivasiya edə bilər. 

Beləliklə, bu, informasiya müharibəsi­nin tipik nümunəsidir. Əlbəttə, hər bir ha­disənin obyektiv araşdırılması zəruriliyini kimsə kənara qoya bilməz. Və araşdırma olmadan kimlərisə günahlandırmaqdan söhbət gedə bilməz. Ancaq postsovet ölkələrində baş verən analoji hadisələrin sonradan interpretasiyası, ideolojiləşdiril­məsi və bunun mövcud hakimiyyətə qarşı yönəldilməsi nümunəsini də kənara qoya bilmərik. Məsələn, qonşu Gürcüstanda bir neçə il öncə bu kimi kriminal hadisələri si­yasiləşdirərək hakimiyyətlə cəmiyyət ara­sında uçurum yaratdılar. Lakin hər hansı güclü Qərb ölkəsində həmin növ kriminal hadisələrin hakimiyyətin legitimliyinə qar­şı ictimailəşdirilməsinə imkan verilmir. 

Fakt olaraq bir neçə ildir ki, müxtəlif si­tuasiyalarda polislə qara dərili amerikan­lar arasında baş verən kriminal toqquş­maları göstərə bilərik. ABŞ polisi tam əsas olmadan silah tətbiq edir və insanı qətlə yetirir. Belə hadisələri “polis haqlı­dır” məntiqi ilə Amerika rəsmi orqanları yatırdırlar. 

Postsovet məkanı ölkələrində, konk­ret olaraq Azərbaycanda öncə polis silah tətbiq etmir, əksinə ona qarşı silah işlə­dirlər. Son hadisədə Azərbaycan polisi nəinki qəhrəman kimi davranmışdır, hətta silah tətbiq etməməklə vətəndaşlıq nü­munəsi göstərmişdir. Başqa misalları da xatırlamaq olar. 

Ancaq ABŞ-dan fərqli olaraq, Azər­baycan hüquq-mühafizə orqanlarının le­gitimliyini gözdən salmaq cəhdi aydın du­yulur. Məhz bu, dövlətə qarşı informasiya savaşının müxtəlif dolayı üsullarla aparıl­dığını göstərən haldır. 

Belə təəssürat yaratmağa çalışırlar ki, Azərbaycan polisinə qarşı zorakılıq təbiq etmək olar. Lakin amerikan (və ya fran­sız, alman, holland, ingilis və s.) polisinə qarşı olmaz. Məlum Gəncə hadisələrin­dən bu yana həmin məntiqlə zəncirvari kriminal hadisələr törətməyə çalışırlar. Hadisənin kriminal və hüquqi çəkisi bir tərəfdə qalır, həlak olan gənc polisin tale­yi, onun valideynləri, ailəsi, sevdiklərinin ağrı-acısı kənara qoyulur. Bunun fonunda qatilin haqqı və hüququndan danışırlar. Onun duyğularından bəhs edirlər. Əlbət­tə, bunu da etmək olar. Çünki hər bir in­san qiymətlidir. Lakin istənilən variantda cinayətin qiyməti hüquqda verilməlidir. Hadisələrdən istifadə edərək ümumilik­də cəmiyyətdə silkələnmə yaratmaq xətti keçilməməlidir. Məsələnin məhz bu tərəfi informasiya müharibəsi ilə bağlıdır. 

Burada iki məqamı vurğulamaq lazım­dır. Onlardan biri, Azərbaycan cəmiyyəti daxilində hakimiyyət–cəmiyyət birliyinə zərər vermək istəyənlərə rast gəlinmə­si ilə bağlıdır. Digəri isə xaricdən Azər­baycanda baş verən kriminal hadisələri süni siyasiləşdirməyə cəhd göstərənlərin mövcudluğu ilə əlaqəlidir. Yəni düşmən düşməndir – ondan inciməz, küsməz və ya insaf ummazlar. Düşmənin mənfur niyyətlərinə xidmət etmək artıq başqa məsələdir. Əsl vətəndaşlıq mövqeyi ta­mam başqa məqamdadır. Məsələn, düş­mənin informasiya siyasətinə boyun əy­mək əvəzinə, bir Azərbaycan vətəndaşını (o, kiriminal və ya cinayətkar olsa belə) xilas edə biləcək iş görmək daha faydalı deyilmi? Biz kənardan durub baş verən­lərə qiymət veririk, lakin hansımız proble­mi olan, cinayətə meyilli gənclə psixoloji söhbət aparmışıq? O cümlədən, kənarda verilən ssenari ilə Azərbaycana “demok­ratiya, hüquq, insan haqları gətirən” “qo­çaqlar” bir dəfə də olsun, cinayət törətmiş gənclə profilaktik psixoloji söhbət apar­mışlarmı? 

Axı, həlak olan hər bir vətəndaşımız (ona cinayətkar deyilsə belə) cəmiyyətə aiddir. Onların qorunması, həyatlarını itir­məməsi üçün çalışmaq lazımdır. Kimliyin­dən asılı olmayaraq bir azərbaycanlının belə haqqı və hüququnun tapdanması, ona zərər gəlməsi qəbuledilməzdir. Eyni məntiqlə cəmiyyətdə parçalanma və qar­şıdurma yaratmağa çalışanlarla bir cərgə­də dayanmaq daha ağır günahdır, hüquqi uyğunsuzluq və mənəvi xəyanətdir! 

Tarixi savaşın iştirakçıları

Bu fikirlər emosional əhval-ruhiyyə­dən yaranmamışdır. Yuxarıda qısa təs­vir etdiyimiz və Azərbaycan üçün böyük əhəmiyyəti olan proseslərin fonunda baş verənləri məntiqi anlamaqla əlaqəlidir. Yəni dərk etməliyik ki, kimliyindən asılı olmayaraq bir Azərbaycan vətəndaşına olan qəsd hamımıza olan qəsddir. Bütöv­lükdə bu kimi faciəvi olaylardan hakimiy­yətlə cəmiyyət arasında uçurum, etibar­sızlıq, inamsızlıq yaratmaq üçün istifadə etmək cəhdi qəbuledilməzdir! İlk baxış­dan cəmiyyətdaxili situasiya kimi görünən bu mənzərə, əslində, geniş prizmadan Azərbaycan dövlətinin yeritdiyi siyasətin məzmunu aspektində tamam fərqli təsir bağışlayır. 

Şişirtməsiz, Azərbaycan vətəndaş­ları, ziyalıları və bütövlükdə, cəmiyyət, dövlət orqanları, hakimiyyət mənsubları olaraq böyük tarixi savaşın iştirakçıları­yıq. Bu cəbhədə bizim vəzifə statusumuz əsas deyildir – “savaş cəbhəsi”ndə hansı mövqedə və məqsəddə olmağımız əsas­dır! 

“Mən kiməm?” sualına cavab bu anda, bu “səngər”də verilməlidir. Elə bir informasiya “səngərində” ki, onun əsgəri və generalı da özünsən! O başqa məsələ­dir ki, kimliyin “səngərin” hansı tərəfində durmağınla birbaşa bağlıdır – Ali Baş Komandan Azərbaycanın lideridir, yaxud kənardan gizli “əldir”? Bu suala cavab üzərində düşünəndə çox məqamlar gün kimi aydınlaşır. Onda “Azərbaycanın ma­raqları” ifadəsi müqəddəsləşir (və ya tam yadlaşır), şəxsi məqsədə çevrilir. Bu se­çimi edən Azərbaycan vətəndaşı informa­siya savaşının qalibidir! Azərbaycanlılar qələbəyə alışmışlar! 

(ardı var)

Füzuli QURBANOV,
XQ-nin analitiki, fəlsəfə elmləri doktoru