BCM-in Roma Statutu Ermənistanda qüvvəyə mindi 

Ötən ilin oktyabrında Ermənistan parlamentinin beynəlxalq əlaqələr komissiyasının sədri Sarkis Xandanyan bildirmişdi ki, hələ ki vaxt var, Rusiya Ermənistanla Roma Statutundan yan keçməklə bağlı saziş imzalaya bilər. Amma dünəndən vaxtı bitmiş saymaq olar. Çünki Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutu Ermənistanda rəsmən qüvvəyə mindi. 

Əvvəla, onu deyək ki, Ermənistan sənədə qoşulmaq baxımından Şərqi Avropa qrupunda 19-cu, dünyada isə 124-cü ölkədir. Xandanyanın aylar əv­vəl haqqında söz açdığı sazişə gəldik­də isə heç şübhəsiz, belə bir təklifin irəli sürülməsi manipulyasiya idi. Ermənistan parlamentinin spikeri Alen Simonyan sonradan bu manipulyasiyanın ayrı-ayrı tərəflərinə aydınlıq gətirdi və onun sözlə­rindən belə çıxdı ki, İrəvan Roma Statutu mövzusunda Moskva ilə məzələnir. 

Əlbəttə, Rusiya üçün Ermənistan qatarı gedib və onu hansısa müqavilə ilə geri qaytarmaq mümkünsüz görünür. Roma Statutunun ratifikasiyası isə ob­razlı desək, qatarın daha yüksək sürət yığmasıdır. Xandanyan və Simonyan isə Kremlə vaqonlardan birinə çatmağı məs­ləhət görərkən siyasi tərbiyəsizlik ediblər. Məşhur Azərbaycan filmi “O olmasın, bu olsun”da deyildiyi kimi, “mənə meymun deməyin az deyil, hələ bir əl də verirsən?”

Bəli, rəsmi Moskva İrəvanın BCM-in Roma Əsasnaməsini ratifikasiya etməsi­ni, bu məhkəmə instansiyasının Rusiya rəhbərliyinə qarşı qeyri-qanuni saydığı qərarları fonunda, qəbuledilməz adlan­dırıb. Bu barədə, eyni zamanda, S.Xan­danyanın səsləndirdiyi təkliflə əlaqədar digər məqamlardan söz açacağıq. 

Problemin mahiyyəti isə ondadır ki, BCM Rusiya Prezidenti Vladimir Putinin və digər ölkə rəsmilərinin həbsinə order verib. Deməli, artıq V.Putun Ermənistan ərazisinə daxil olsa, tutulacaq. Yəqin, bu­nun nə demək olduğunu təsəvvür edirsi­niz. Yəni, tarixən Cənubi Qafqazla bağlı olan Rusiya dövlətinin liderinin regionun ölkələrindən birinə ayaq basa bilməməsi adi hadisə qismində dəyərləndirilməmə­lidir. Hər halda, Ermənistanın necə bir odla oynadığının əlavə sübuta ehtiyacı yoxdur...

Əlqərəz, 2023-cü ilin sentyabrında Ermənistan parlamentinin Dövlət hüquq məsələləri üzrə komissiyasının rəhbəri Vladimir Vardanyan bəyan edib ki, BCM-nin Roma Əsasnaməsinin 98-ci maddəsi sənədin ratifikasiyasından sonra Ermə­nistan – Rusiya münasibətlərinə təhlükə­ni aradan qaldırmağa imkan verir. O, qanunun həmin maddəsi əsasında, ABŞ vətəndaşlarına məhkəmənin yurisdiksi­yasından toxunulmazlığa zəmanət verən ikitərəfli sazişlərin bağlanması üzrə Ame­rika praktikasına toxunub. Vardanyan xatırladıb ki, Ermənistan artıq bu maddə əsasında ABŞ-la müqavilə imzalayıb və sənəddə məhkəmənin prioritetini tanı­maq istəməyən ölkələrlə analoji sazişlə­rin bağlanması qadağan edilmir.

Lakin həmin ilin oktyabrında Rusiya Federasiyası Xarici işlər nazirinin müa­vini Mixail Qaluzin RBK-ya müsahibə­sində deyib ki, Moskva İrəvanın Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyasından sonra məsələlərin həlli üçün saziş bağlamaq ideyasını ciddi qəbul etmir. Onun söz­lərinə görə, Rusiya tərəfi Ermənistanın sənədin qəbulundan çəkinəcəyini gözlə­yirdi, çünki BCM-in qaydaları Roma Ni­zamnaməsini imzalamayan ölkələr üçün də bu məhkəmənin xidmətlərinə müra­ciət imkanlarını tanıyır. Yəni, Roma Sta­tutunu ratifikasiya etmədən belə BCM-yə üz tutmaq mümkündür. Qaluzinin söylə­diklərindən çıxan yekun qənaət: Ermə­nistan sırf siyasi mahiyyətli qərar verir, Qərbin anti-Rusiya cəbhəsinə sadiqlik nümayiş etdirir... 

Bundan əvvəl isə Ermənistanın baş naziri Nikol Paşinyan bildirmişdi ki, İrə­van BCM-in Roma Əsasnaməsini rati­fikasiya etmək qərarına ona görə gəlib ki, Kollektiv Təhlükəsizlik Müqaviləsi Təşkilatında təmsilçilik və Ermənistan – Rusiya tərəfdaşlığına dair sənədlər res­publikanın təhlükəsizliyinin təminatı üçün yetərsizdir. Baş nazirin fikrini dolayısı ilə parlamentin spikeri Alen Simonyan da təsdiqləyib. O, Azərbaycanı nəzərdə tu­taraq, “Ermənistana qarşı hərbi cinayət­lər törədilib və törədilir” deyə fikir bildirib. Ümumən, erməni rəsmilərin dediklərin­dən belə çıxır ki, Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyası İrəvana Bakını beynəlxalq məhkəmələrə çəkmək üçün dividend qa­zandıracaq...

Ümumən onu da bildirək ki, Rusi­ya tərəfi indiyədək Ermənistanın sənə­di ratifikasiya planlarını bəyənmədiyini dəfələrlə vurğulayıb. Məsələn, aylar öncə ölkənin Xarici İşlər Nazirliyindəki mənbə RİA Novostiyə bildirmişdi ki, Moskva İrə­vanın Roma Əsasnaməsinə qoşulmaq planlarını Rusiya rəhbərliyinə qarşı qa­nunsuz məhkəmə “əmrləri” fonunda qə­buledilməz sayır. Mənbə onu da vurğu­lamışdı ki, erməni həmkarlarına Rusiya ilə ikitərəfli münasibətlər üçün mümkün addımların mənfi nəticələri barədə xə­bərdarlıq edilib.

Rusiyanın Roma Statutuna etirazı fonunda daha bir cəhətə diqqət yetirək. Belə ki, 2023-cü il sentyabrın 8-də Er­mənistanın Rusiyadakı səfiri Vaqarşak Arutyunyan Rusiya Xarici İşlər Nazirli­yinə çağırılıb və orada səfirə İrəvanın bir sıra “dostluqdan kənar addımlar”ı, o cümlədən, Roma Statutunun ratifikasi­yası prosesinin başlanmasının zərərləri izah olunub. 

Bundan başqa, Rusiya XİN-in rəsmi nümayəndəsi Mariya Zaxarova İrəvanın BCM-in Roma Əsasnaməsini ratifikasi­ya prosesini, Ukrayna ilə təmaslarını və Ermənistanın ABŞ-la keçirdiyi təlimləri şərh edərkən bildirib ki, rəsmi İrəvan bu cür addımlarla Vaşinqtonun və Brüsselin Rusiyaya qarşı düşmənçilik siyasətini da­vam etdirməsinə əlverişli şərait yaradır..

Qeyd edək ki, Ermənistan parlamen­ti ötən il oktyabrın 3-də Roma Statutunu ratifikasiya edib. Hakim “Vətəndaş sazi­şi” Partiyasının 60 deputatı BCM-ə qo­şulmağa səs verib. Parlamentdə təmsil olunan müxalifət qüvvələri sənədin rati­fikasiyasının əleyhinə çıxıblar. Məsələn, “Ermənistan” müxalifət fraksiyasının nümayəndəsi Artsvik Minasyan bildirib ki, Roma Əsasnaməsinin ratifikasiyası proseduru ölkə konstitusiyasına ziddir və onu təsdiq edən hakim partiyadan olan deputatlar öz səlahiyyətlərini aşıblar. Digər müxalif “Mənim şərəfim” fraksiya­sının lideri Hayk Mamicanyan da prosesi konstitusiyaya zidd adlandırıb. O, aydın­laşdırıb ki, hələ 2004-cü ildə Ermənistan konstitusiya məhkəməsi Roma Statutunu ölkənin əsas qanunlarına uyğunsuz say­mışdı. Mamicanyanın fikrincə, Konstitu­siya Məhkəməsinin qərarları qəti olub və qurumun yenidən eyni məsələyə qayıt­ması yolverilməzdir. 

Ancaq məlum olduğu kimi, ötən ilin aprelində, yəni parlamentin ratifikasiya­sından əvvəl Konstitusiya məhkəməsi Roma Statutunun Ermənistanın yurisdik­siyasına uyğunluğuna dair qərar çıxar­mışdı. Beləliklə, ratifikasiyaya doğru yol başlanmışdı. 

Yeri gəlmişkən, Ermənistanda Roma Statutuna qarşı çıxanlar arasında ölkə­nin keçmiş prezidenti Serj Sarkisyanın Respublika partiyası da var. Bu partiya bildirib ki, hakimiyyətin hazırkı geosiyasi şəraitdə sənədi ratifikasiya qərarı gözlə­nilməz nəticələrlə doludur. Çünki partiya BCM-in çox siyasiləşmiş qurum olduğu qənaətindədir. 

Sarkisyanın partiyası, həmçinin, BCM-in nizamnaməsinin BMT Təhlükə­sizlik Şurasının daimi üzvləri – ABŞ, Çin və Rusiya kimi güclü dövlətlər tərəfindən ratifikasiya olunmadığına diqqət çəkib və bəyan edib ki, Roma Əsasnaməsinin qə­bulu Ermənistan – Rusiya münasibətlə­rinə çox ağır zərbə vuracaq.

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ