Metyu Millerin açıqlaması və Vaşinqtonun Bakı –İrəvan əlaqələrinin nizamlanmasına qayıtmaq cəhdi

Deyəsən, ABŞ Dövlət Departamentinin mətbuat katibi Metyu Miller təmsil olunduğu qurumun rəhbərinin köməkçisi Ceyms O’Braynın ötən həftə Birləşmiş Ştatlar Konqresinin Nümayəndələr Palatasında Ermənistanın təhlükəsizliyi ilə bağlı keçirilmiş dinləmələrdə səsləndirdiyi sərt məntiqi yumşaltmaq qərarına gəlib. 

Söhbət O’Braynın İrəvanın təhlükəsizli­yinin Qarabağa fokuslanmış çalarlarındakı qəbuledilməzliyin aradan qaldırılması cəh­dindən gedir. Görünür, Vaşinqton cənab Mil­lerin yanaşmasındakı pozitivlik göstəriciləri ilə Azərbaycan–Ermənistan sülh nizamlaması müstəvisindəki ənənəvi kursuna geri dönür. Mövzumuz bu barədədir. Ancaq əvvəlcə O’Braynın nələri vurğuladığının şərhini verək.

Beləliklə, C.O’Brayn ABŞ Konqresi­nin Nümayəndələr Palatasında konqres­menlərin suallarını, o cümlədən, ermə­nipərəst konqresmenlərin təxribat dolu mülahizələrini cavablandırarkən, necə deyərlər, duza getmişdi. O, Vaşinqtonun Cənubi Qafqaz siyasəti müstəvisində xoşagəlməz ton seçmiş, özünü Amerika filmlərindəki “kovboylar” kimi aparmış, Ermənistanı Birləşmiş Ştatlar üçün, bir növ, əlahiddə statuslu dövlət qismində təqdim etməklə, belə təəssürat yarat­mışdı ki, sanki Ağ Ev bölgədə sülh de­dikdə, birbaşa İrəvanın dəstəklənməsini əsas götürür. 

Mövcud xüsusda üzərində daya­nılmalı ikinci məqam O’Braynın Azər­baycanın daxili işlərinə qarışması idi. Departament rəsmisi bildirmişdi ki, ölkəmizin qərb rayonlarını Naxçıvanla birləşdirən yol mütləq şəkildə Ermənis­tan ərazisindən keçməli və bu zaman İrəvanın təhlükəsizlik təminatları əsas götürülməlidir. Ən əsası isə o, Bakının Ermənistanın şərtləri qəbul etməyəcəyi təqdirdə, sözügedən yolun İran ərazisin­dən keçməsi təşəbbüsünə qarşı çıxmış, bu, azmış kimi, sətiraltı şəkildə ölkəmizə hədə-qorxu gəlmiş, Azərbaycanın qarşı­dakı iki həftə müddətində düşünməli və mövqeyini müəyyənləşdirməli olduğunu vurğulamışdı. Əlbəttə, cənab Ceymsin belə yanaşmasına münasibət özünü nəinki iki həftə, heç iki saat da gözlətmə­mişdi. Azərbaycanın Xarici İşlər Nazirli­yi geniş bəyanat yayaraq, departament rəsmisinin mövqeyini sərt tənqid etmiş və onun söylədiklərini Bakının daxili si­yasətinə qarışmaq cəhdi kimi qiymətlən­dirmişdi. 

Bəli, M.Millerin dünən ənənəvi ola­raq keçirdiyi brifinqdəki açıqlaması onu göstərir ki, ABŞ “O’Braynsayağı mən­tiq”dən geri durur. Əgər ikinci fikirləri ilə Birləşmiş Ştatları tərəfə çevirib onu Azər­baycan–Ermənistan münasibətlərinin nizamlanmasından qoparırdısa, birinci ölkəsini, belə demək mümkünsə, məh­vərinə qaytarmaq yolunu tutur. Millerin söylədiklərini, ilk növbədə, məhz bu cür qiymətləndirməyin lazım olduğu düşün­cəsindəyik. 

Əlbəttə, ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsünün bildirdiklərini son günlərin Bakı–Vaşinqton gərginliyinin aradan qal­dırılmasına yönələn davranış kimi müt­ləqləşdirməyin tərəfdarı deyilik. Nəzərə alaq ki, Birləşmiş Ştatların 1992-ci ildə Azadlığa Dəstək Aktına qəbul edilmiş 907-ci düzəliş mövzusunda Azərbay­cana təzyiq xüsusundakı ritorikasından əl çəkdiyini söyləmək hələlik mümkün­süzdür. Onu da nəzərə alaq ki, 907-ci düzəliş Birləşmiş Ştatların ölkəmizə döv­lət yardımını qadağan edən məsələdir və hazırda ölkə Senatının qəbul etdiyi qanun layihəsi ABŞ Prezidentinin sözü­gedən məsələnin icrasını dayandırmaq səlahiyyətinə xitam verilməsi demək­dir. Əlbəttə, sözügedən layihə əvvəlcə Konqresin Nümayəndələr Palatasında təsdiqlənməli, daha sonra onu dövlət başçısının özü imzalamalıdır ki, qüvvəyə minsin... 

Bəli, M.Millerin Azərbaycan–Ermə­nistan münasibətləri müstəvisində dilə gətirdikləri özlüyündə Bakı ilə Vaşinq­ton arasındakı gərginliyi yumşaltmaq baxımından mühüm məqamdır. Depar­tament sözçüsü bildirir ki, Vaşinqton iki ölkənin rəhbərliyini sülhə təşviq siyasəti­ni davam etdirir və hamının hüquqlarına riayət olunduğu güclü və davamlı sülh üçün İrəvan-Bakı təmaslarını asanlaş­dırmağa hazırdır. Görünür, Birləşmiş Ştatlar O’Braynın söylədiklərinin durumu mürəkkəbləşdirdiyinin fərqindədir. 

Qeyd edək ki, Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyev, o cümlədən, dövlətimizin rəsmiləri dəfələrlə ölkəmizlə Ermənistan arasında birbaşa danışıqların başlan­masının vacibliyi üzərində dayanıblar. Ancaq İrəvan həmişə bundan boyun qa­çırıb və onun dəst-xətti özünü müxtəlif miqyaslı anti-Azərbaycan davranışların­da göstərib. Ermənistan hakimiyyəti bu gün də tutduğu yola “sadiqdir”. M.Miller isə bildirir ki, iki Cənubi Qafqaz ölkəsinin rəhbərliyinin birbaşa müzakirələrə baş­laması, məsələləri regionun maraqlarına uyğun həll etməsi vacibdir və Birləşmiş Ştatlar bu danışıqlarda yardımçı rolunu öz üzərinə götürməyə hazırdır. 

Deməli, düşünmək olar ki, ABŞ Azər­baycanın irəli sürdüyü müzakirə platfor­masını məqbul sayır. Digər yandan isə ölkə regionun maraqları prizmasından çıxış edir. Vaşinqtonun bu məntiqinin konkret nədən ibarət olduğunu söyləmək çətin olsa da, Birləşmiş Ştatlar tərəfindən indiyədək sırf belə bir deyimin gündəmə gətirilmədiyini söyləmək mümkündür. Deməli, Ağ Ev Cənubi Qafqaz müstəvi­sindəki siyasətini mövcud siyasi akvato­riyadakı maraqlı qütblərin yanaşmasına əsaslanaraq qurmağa üstünlük verəcək. Əlbəttə, demək olmaz ki, bu müstəvidə erməni maraqları tam şəkildə kənara qo­yulacaq. Amma ehtimal edilə bilər ki, hə­min maraqların müdafiəsində O’Braynın maksimalizmindən kənar dayanmağa keçid alınacaq. Müvafiq surətdə, Ermə­nistan amilinin, daha doğrusu, erməni iddialarının mütləqliyi məntiqindən uzaq durulacaq.

***

Bir vacib məqamı da vurğulayaq ki, dünyanın super gücü olan ABŞ məqsəd və mənafelərindən heç də asanlıqla geri çəkilən deyil. Məsələyə mövcud kontekstdən yanaşsaq, O’Braynın bil­dirdiklərini, eləcə də digər anti-Azərbay­can təsiri bağışlayan fikirləri nəbz yox­lamaq cəhdi qismində qiymətləndirmək də mümkündür. Çox güman, Birləşmiş Ştatlar bir anlıq maskasını Ermənistan naminə çıxarmağa qərar verdi və onun üçün nələrisə etmək əzminin xırda ele­mentini nümayişə çıxardı. Şübhəsiz, əvvəldən Azərbaycanın əks-reaksiyası­nı hesablamamış deyildi. Eləcə də re­gionun digər dövlətlərinin münasibətini. Tam mümkündür ki, ABŞ Administrasi­yası məhz bu reaksiyaları Ermənistana göstərmək istəyib. O da mümkündür ki, belə bir göstəriş İrəvan üçün nələrisə etməyə cəhdin sübutudur. Əlbəttə, Va­şinqton Paşinyan administrasiyasına gördüyü işin səmərə vermədiyini də an­latdı və özünün missiyasını bitmiş hesab edərək, yenidən əvvəlki kursuna qayıtdı. Yəqin, elə ona görə M.Miller bildirir: “Biz gördük ki, digər ölkələr də bu danışıqlar­da yardım təklif edirlər. Hesab edirik ki, uzunmüddətli razılaşma üçün iki ölkənin üzbəüz danışıqlar aparması vacibdir”.

***

Onu da vurğulayaq ki, M.Millerin açıqlaması Ermənistanda məsxərə pred­metinə çevrilib. Erməni siyasilər buna qarşılıq Azərbaycan XİN bir qədər əvvəl haqqında söz açdığımız bəyanatının sərt məntiqini qabardırlar. Onlar məhz bu məntiqə əsaslanaraq bildirirlər ki, guya, Bakı birbaşa danışıqlara getməyəcək, ABŞ-ın missiyası səmərəsizdir. Erməni siyasilərin Vaşinqtona yönəlik ittihamına təxminən belə bir sual da hakimdir: yağa bilməyəcəkdinsə, niyə guruldayırdın?

Sonda Azərbaycan–Ermənistan mü­nasibətləri kontekstində baş verənlərə sırf ölkəmizin maraqları mövqeyindən yanaşaq. Ərazi bütövlüyümüzü və suve­renliyimizi tam bərpa etmişik. Bakı üçün həll ediləcək məsələ, demək olar ki, yox­dur. Ona görə də prinsip etibarilə danı­şıqlarda və sülhdə maraqlı tərəf ölkəmiz yox, qarşı tərəf, yəni bilavasitə Ermənis­tan olmalıdır. İrəvanın bunu dərk etməsi isə sülh müqaviləsi bağlanmadan hansı mənfi nəticələr doğurduğunu görməsi mümkün deyil. Yəni, ilan ulduz görməli­dir ki, ölsün. 

Məsələyə mövcud prizmadan ya­naşsaq, Qərb dünyası, gərək, növbətçi bəyanatlardan uzaqlaşsın, Ermənistanı şıltaqlaşdıran, ərköyün uşağa çevirən himayəçilik məntiqindən üz döndərsin. O cümlədən, onu silahlandırmaqdan da. Hesab edirik ki, məhz bu amil Paşinya­nın və komandasının sülh masasında özünü konstruktiv aparmasına, reallıqla­rı qəbul etməsinə şərait yaradacaq. 

Ə.CAHANGİROĞLU
XQ