Ermənistanda siyasi hərarət yüksək olaraq qalır. Ölkənin yazılı və elektron media resurslarını izlədikcə, bu qənaət daha da möhkəmlənir. Demək olar ki, Ermənistanda hər gün qalmaqal yaradacaq, ciddi müzakirələrə səbəb olacaq hadisə baş verir.

Hazırda Hayastan siyasi gündəmin­də əsasən üç məsələ dayanır. Birincisi, sözsüz ki, Azərbaycanla “Sülh və döv­lətlərarası münasibətlərin qurulması haqqında” ikitərəfli saziş layihəsi üzrə aparılan danışıqlar və iki ölkə arasında nəqliyyat-kommunikasiya xətlərinin açıl­masıdır.

Ermənistan siyasi gündəminin ikin­ci məsələsi Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşması prosesidir. Məlumdur ki, Paşinyan hökuməti Ankara ilə münasi­bətləri qaydaya salmağa çalışır. Parla­mentin vitse-spikeri Ruben Rubinyan Ermənistan tərəfdən, səfir Sərdar Kılıç isə Türkiyə tərəfdən münasibətlərin nor­mallaşması üzrə xüsusi nümayəndə tə­yin olunublar. Onların ilk görüşü 2022-ci ilin yanvarın 14-də Moskvada keçirilib. Bundan sonra xüsusi nümayəndələrin görüşləri mütəmadi xarakter alıb.

Üçüncü məsələ qonşularla, xüsusilə Türkiyə ilə münasibətlərin normallaşma­sına mane olan dövlət rəmzlərinin dəyiş­dirilməsidir. Xüsusilə, Türkiyə ərazisin­dəki ən yüksək dağ zirvəsi – Ağrı dağının Ermənistanın dövlət gerbində əksini tapması iki ölkənin münasibətlərinin nor­mallaşmasında əngəlləyici amil olduğu üçün hazırkı hökumət gerbin dəyişdiril­məsində maraqlıdır. Ancaq bu məsələdə Paşinyan iqtidarına qarşı çıxanlar da az deyil.

***

Ermənistan baş naziri Nikol Paşin­yan iyulun 15-də Brüsseldə Azər­baycan Prezidenti İlham Əliyev və Avropa İttifaqı Şurasının prezidenti Şarl Mişellə görüşünün planlaşdırıldığını açıqlayıb. “Mən həmin görüşdə iştirakı­mı təsdiqlədim, ümid edirəm ki, görüş zamanı sülh müqaviləsi üzrə danışıqlar­da irəliləyiş əldə edəcəyik”, – deyə Pa­şinyan hökumətin iyulun 13-də keçirilən iclasında bildirib. Yeri gəlmişkən, iyulun 12-də isə Ermənistan–Azərbaycan şərti sərhədində iki ölkənin baş nazirlərinin müavinləri – Mher Qriqoryan və Şahin Mustafayevin sədrliyi ilə Ermənistanla Azərbaycan arasında Dövlət sərhədinin delimitasiyası və sərhəd təhlükəsizliyi məsələləri üzrə komissiyanın dördüncü iclası keçirilib. Bir həftə əvvəl isə Paşin­yan Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətninin imzalanma­ğa hazır olmadığını bildirmişdi: “Təəssüf ki, Ermənistanla Azərbaycan arasında sülh müqaviləsinin mətni hələ imzalan­mağa hazır deyil. Ümid edirəm ki, qar­şıdan gələn görüş zamanı Vaşinqtonda əldə olunan irəliləyişi daha əsaslı hala gətirə biləcəyik. Bütün məsələlər diplo­matik yolla həll edilməlidir”.

Paşinyanın bu açıqlaması Brüssel görüşündə irəliləyiş əldə olunacağına inamı azaldır. Buna baxmayaraq, Er­mənistan konstruktivlik nümayiş etdirər­sə, sülh danışıqları zamanı “Bakı və Xankəndi arasında Qarabağ ermənilə­rinin hüquqlarının və təhlükəsizliyinin təmin edilməsi gündəliyi ilə beynəlxalq mexanizm çərçivəsində dialoqun vacibli­yi” kimi heç bir əsası olmayan məsələlər barədə danışmağı dayandırarsa, Brüs­sel görüşündə irəliləyiş əldə oluna bilər. Ancaq əgər haylar yenə əvvəlki kimi davransalar, burada da itirən yenə onlar özləri olacaqlar. Zənnimizcə, bu məqam­da Prezident İlham Əliyevin mayın 3-də ADA Universitetinin təşkilatçılığı ilə Şu­şada keçirilən “Böyük Avrasiya geosi­yasətinin formalaşması: keçmişdən bu günə və gələcəyə” mövzusunda dör­düncü beynəlxalq konfransda Prezident İlham Əliyevin ABŞ-ın Prinston Univer­sitetinin Yaxın Şərq Araşdırmaları üzrə professoru Maykl Reynoldsun sualına verdiyi cavabı xatırlatmaq yerinə düşər. Dövlət başçımız deyib: “Mən dəfələr­lə bu məsələyə dair fikrimi bildirmişəm. Demişəm ki, əgər Ermənistan sülh istə­mirsə sülh olmayacaq. Tarixdən bilirik ki, sülh sazişini imzalamayan ölkələr də var. Bu, nə Ermənistan, nə də region üçün yaxşı olacaq. Əlbəttə ki, Azərbaycan üçün də yaxşı olmayacaq. Buna görə də biz hələ də ümid edirik ki, onlar məntiqli davranacaqlar, sabiq Minsk qrupu fəaliy­yətdə olanda işğal zamanı istifadə etdik­ləri taktikadan istifadə etməyəcəklər...”

***

Türkiyə-Ermənistan münasibətlə­rinin normallaşması ilə bağlı isə bugünlərdə “Hraparak” qəzetində dərc olunmuş məqalədəki fikirlər diqqə­ti cəlb edir. Qeyd olunur ki, N.Paşinyan hökumətin iclaslarında Azərbaycana qarşı “cəsarətli” çıxışlar etsə də, qapalı görüşlərdə hökumət nümayəndələri real­lıqlardan danışırlar. Nəşr qeyd edir ki, iki gün öncə hökumət nümayəndələri eks­pertlərlə qapalı görüş keçirib. Bu zaman açıq, səmimi söhbət olub, lakin ictima­iləşdirilməsi qadağan edilib. “Hraparak” yazır: “Görüşdə vitse-spiker, Ermənis­tan-Türkiyə münasibətləri üzrə xüsusi nümayəndə Ruben Rubinyan Ankara ilə danışıqlardan bəhs edib. Bildirib ki, Türkiyə Ermənistana Azərbaycanla mü­nasibətləri tənzimləmək üçün bir ay vaxt verib. Türkiyə ilə də münasibətlərin nor­mallaşması bundan asılıdır. Ermənistan bu müddətdə Türkiyə və Azərbaycanın tələblərini yerinə yetirə bilməsə, o zaman İrəvan-Ankara münasibətlərinin tənzim­lənməsi unudula, arxivə göndərilə bilər. Türkiyədən gələn ultimatumun bir məna­sı var: Azərbaycanın tələblərinin yerinə yetirilməsi üçün sizə bir ay vaxt veririk, bunu etməsəniz, Ankara ilə danışmaq şansınız olmayacaq, biz hərəkətə keçəcəyik. Türkiyə hökuməti açıq şəkil­də bildirib ki, rəsmi İrəvanın Ermənis­tan-Azərbaycan və Ermənistan-Türkiyə münasibətlərini ayırmaq, Ankaranı sivil və konstruktiv, Bakını isə təcavüzkar və barışmaz göstərmək kimi pritimiv cəhd­ləri mənasızdır. Türkiyə açıq şəkildə bildirdi ki, istədiklərini almayana qədər Ermənistanla münasibətlər nizamlanma­yacaq, sərhəd açılmayacaq”.

Qəzet qeyd edir ki, görüşdə Ermə­nistan üçün iki seçimdən bəhs olunub: “Ya müqavimət göstərib təslim olmalı və ya danışıqlar apararaq, itki vermədən Azərbaycan və Türkiyənin şərtləri ilə ra­zılaşmalıyıq. Reallıq bundan ibarətdir. Qarabağdakı ermənilər üçün də eyni seçimdən bəhs olunur. Ya Bakının şərt­ləri ilə razılaşıb Azərbaycana reinteqra­siya edirlər, ya da bundan imtina edərək, Qarabağı tərk etmək məcburiyyətində qalırlar. Görüşdə iştirak edən “Artsaxın xarici işlər naziri” Sergey Qazaryan bil­dirib ki, onların üçüncü variantı da var: Qarabağda 10 mindən çox silahlı dö­yüşməyə hazırdır. Lakin Ermənistan hö­kumət nümayəndələri ona izah ediblər ki, Azərbaycana qarşı müharibə növbəti məğlubiyyət deməkdir”.

İyulun 13-də yayılan məlumatda isə Türkiyə ilə sərhəddə yerləşən “Marqara” sərhəd-keçid məntəqəsində tikinti işləri­nin birinci mərhələsinə başlanıldığı bildi­rilib. “Armenpress”in məlumatına görə, bu barədə hökumətin müvafiq qərarında qeyd olunub. Bildirilir ki, bu məqsədlə podratçı şirkətə 140,4 milyon dram ödə­nilib. Ermənistan hökumətinin bu addımı onların Türkiyə ilə sərhədləri istənilən halda açmağa hazırlaşdığının, Anka­ranın tələblərinin yerinə yetiriləcəyinin göstəricisi sayıla bilər.

***

Nəhayət, haqqında söhbət açacağı­mız üçüncü məsələ əvvəlkilərdən heç də az əhəmiyyətli deyil. “Past” qəzeti öz mənbələrinə istinadən yazır ki, N.Paşinyan yaxın gələcəkdə dövlət rəmzlərinin dəyişdirilməsi məsələsini gündəmə gətirməyi planlaşdırır. Nəşrin mənbəyinin bildirdiyinə görə, artıq baş nazir aparatının rəhbəri Arayik Arutyun­yan və təhsil, elm, mədəniyyət və idman naziri Janna Andreasyanın rəhbərliyi ilə məsələyə dair bir neçə müzakirə aparı­lıb. “Öyrəndik ki, görüşdə bəstəkarlar, yazıçılar, memarlar, rəssamlar iştirak edib, hətta gerbin bir neçə variantı var. Yaxın vaxtlarda gerb və bayrağın də­yişdirilməsi məsələsi ilə bağlı peşəkar komissiyanın yaradılması nəzərdə tutu­lur ki, bu komissiya seçilmiş ən uğurlu variantları öyrənib ictimaiyyətə təqdim etməlidir. İndiki mərhələdə hakimiyyət bu mövzunu ictimai müzakirəyə çıxarmaq fikrində deyil, eyni zamanda, müxtəlif sə­bəblərdən əhval-ruhiyyəni və reaksiyanı yoxlamaq üçün tədricən mövzu ilə bağlı ayrı-ayrı tezisləri ictimaiyyətə ötürəcək­lər”, – deyə qəzet yazır.

Təhsil, elm, mədəniyyət və idman naziri Janna Andreasyan iki gün əvvəl keçirdiyi brifinqdə bildirib ki, gerbin də­yişdirilməsi ilə bağlı işçi qrup hələ yara­dılmayıb: “Mən bu sahəni koordinasiya edən bir nazir kimi ilk növbədə mütəxəs­sislərin peşəkar rəyini dinləməliyəm”. Nazir bildirib ki, dövlət rəmzləri dövlətin simasıdır və istənilən dəyişiklik yaxşı düşünülməli, müzakirə olunmalı və başa düşülməlidir.

Nikol Paşinyanın Ermənistan Res­publikasının dövlət gerbində təsvir olunan Nuhun gəmisi, Ağrı dağı və Er­mənistanı idarə etmiş dörd sülalənin gerblərinin 1991-ci ildə yaradılmış döv­lətə heç bir aidiyyəti olmadığı fikrinə gə­lincə, Janna Andreasyan deyib: “Biz döv­lətçilikdən imtina etmirik, sadəcə olaraq, onların indiki vəziyyətimizlə bağlılığının olub-olmadığını başa düşməliyik. Rəmz­lərimiz indiki vəziyyətimizi əks etdirməli­dir”.

Görünür, haylar gec də olsa, utopiya­dan əl çəkərək, Vətən müharibəsindən sonra Azərbaycanın yaratdığı yeni real­lıqları dərk etməyə başlayıblar.

İlyas HÜSEYNOV,
politoloq

– Qırx dörd günlük Vətən mühari­bəsində qazanılan Qələbədən sonra Azərbaycan regionda sülhün yaradıl­masının, qarşılıqlı əlaqələrin qurulma­sının və inteqrasiyanın əsas təşəb­büskarı kimi çıxış edib. Ölkəmizin sülh danışıqları ilə bağlı mövqeyi aydın və şəffafdır. Ermənistan və danışıqlar prosesində vasitəçi kimi iştirak edən tərəflər də Azərbaycanın sülh danı­şıqları ilə bağlı mövqeyinin dəyişməz olduğunu yaxşı bilirlər. İrəvanın Azər­baycanın ərazi bütövlüyünü və suve­renliyini tanıması, sərhədlərini qəbul etməsi heç də xoşluqla olmayıb, onu buna Bakının gücü və ardıcıl prinsipial siyasi xətti məcbur edib.

Azərbaycanın bu mövqeyini Bey­nəlxalq Ədalət Məhkəməsi də dəstək­ləyib. ABŞ-ın siyasi gündəliyi də Bakı­nın siyasi gündəliyi ilə uyğunluq təşkil edir. Bütün bunlar diplomatik uğurlar­dır. Biz bu uğurlara addım-addım gəlib çatmışıq. Hazırkı siyasi danışıqlarda, diplomatik təmaslarda Azərbaycanın mövqeyi beynəlxalq hüququn funda­mental norma və prinsiplərinə söykə­nir. Ərazi bütövlüyünün, sərhədlərinin toxunulmazlığı və suverenliyinin tə­min edilməsi ilə yanaşı, Azərbaycan müstəqil xarici siyasət yürüdərək, daxili işlərinə hansısa geopolitik ak­torun qarışmasının da əleyhinə çıxır. İrəvan anlamalıdır ki, başqa çıxış yolu yoxdur və gec-tez Azərbaycanla sülh müqaviləsi imzalamalıdır.

S.NAZİMOĞLU, “Xalq qəzeti”