Bu, gözlənilən idi. Söhbət Rusiyanın Ermənistan – Azərbaycan münaqişəsinin nizamlanması ilə bağlı Qərbə qarşı irəli sürdüyü ittihamlara cavabların gəlməsindən gedir. Necə də gəlməsin? Axı, Moskva Qərbin Cənubi Qafqazdakı vasitəçilik missiyasını özünün regiondan çıxarılması cəhdi kimi görür. 

Mətləbə keçməzdən öncə, bəzi sual­lara aydınlıq gətirək. Olmazmı ki, Rusiya Ermənistan–Azərbaycan münasibətlə­rinin sahmana salınmasını özünə qarşı təhlükə saymasın? Olmaz!

Birincisi, Kremldə yaxşı anlayırlar ki, bu missiya heç bir halda ədalətli olma­yacaq. Yəni, mümkün deyil ki, təşəbbüs özündə beynəlxalq hüququn norma və prinsipləri üzrə fəaliyyəti rəhbər tutsun. Hər halda ortada, 30 ilə yaxın müddət­də davam edən danışıqlar prosesi kimi, yarıtmaz təcrübə var. Həmin prosesdə Qərb ədalət prinsiplərindən çıxış etmə­di. İndi niyə çıxış etsin ki? Nə dəyişib? Bəli, Azərbaycan daha da güclənib, in­kişaf edib. Ölkəmiz öz həqiqətlərini və prinsiplərini diktə etmək əzmindədir. Bu, öz yerində. Ancaq Qərb üçün məsələnin önəmi varmı? Adı üzərindədir – vəhşi Qərb. O Qərb neçə-neçə hakimiyyəti öz maraqları naminə devirmədimi? Devirdi. O Qərb, nə vaxtsa, səmimi davrandımı? Davranmadı. 

Əlbəttə, sadəlövh olub beynəlxalq ictimaiyyətdən ədalət tələb edən deyilik. Yaxşı bilirik ki, ədalətin zəfər çalması üçün çalışmaq, ayaqda möhkəm dayan­maq lazımdır. Ədalət gücdür, bunu da gözəl anlayırıq. Nəhayət, ədaləti güc yolu ilə bərpa etmişik. Torpaqlarımızın işğalı­na son qoymuşuq. 

Digər tərəfdən, Azərbaycan 30 ilə yaxın müddətdə güclü olmaq naminə əzmlə çalışdı, öz ədalətinin təcəllisi üçün ciddi zəmin formalaşdırmağı bacardı. Tə­bii ki, ölkəmizin bu prioriteti Qərbdə kim­lərisə narahat etdi və etməkdədir. Bunu Rusiya da yaxşı bilir. Bir halda ki, İlahi ədalət, səmimiyyət yoxdur, Moskva da öz ədalətini diktə etmək istəyəcək. 

İkincisi, bəli, Rusiya dünyanın ədalət­sizliyindən halidir. Moskvanın Cənubi Qafqaz aktivliyinə reaksiyalar da, əslin­də, dediyimizin təsdiqidir. Qərb hazırda çalışır ki, Ermənistan-Azərbaycan mü­nasibətlərinin tənzimlənməsi fonundakı aktivliyini özünün ənənəvi anti-Rusiya kampaniyasından kənarda tutsun. Çünki o kampaniyanın da beynəlxalq hüquqa zidd, ziyanlı tərəflərini görür və bu görün­tü, istər-istəməz, Qərbin ictimai rəyində də etiraz doğurmaqdadır. Hələ iqtisadi zərərlərdən danışmırıq… 

Buna görə də Cənubi Qafqaza mü­nasibətdə yanaşma fərqlidir. Əslində, Rusiya bölgədə özünə qarşı ikinci cəb-həsinin açılmasını istəmədiyi kimi, Qərb də burada Rusiyaya qarşı ikinci cəbhənin olmasını arzulamaz. Axı, total antipatiya simpatiya da doğura bilər. Hər halda, də­rindən yanaşsaq, Rusiyanın itirəcəyi heç nə yoxdur və bunu dünyada yetərincə yaxşı dərk edirlər. Onsuz da Ukrayna cəb-həsində ölkə itirə-itirə gedir. Onun tam sarsıdılmasının da vaxtı var. Bu vaxt ər­zində Qərb dözə biləcəkmi, əsas məsələ, həm də budur.

Moskva göz yaşlarına inanmır

Bütün bunlara görədir ki, Avropa İtti­faqının (Aİ) Cənubi Qafqaz və Gürcüstan üzrə xüsusi nümayəndəsi Toivo Klaar Bakıda olarkən bildirir ki, Cənubi Qafqaz Aİ-nin qonşuluğundadır və bu regionda sülh, sabitlik və firavanlıq, tamamilə, bi­zim marağımıza uyğundur. Yəni, Rusiya qədər biz də qonşuluğumda qeyri-sabit­liyin olmasını istəmirik. Ən əsas məqam budur: necə ki, Moskva bölgəyə iddia edir, biz də etmək ixtiyarındayıq. Klaar, əslində, belə demək istəyirdi.

“Biz bütün səylərimizi göstərərək, rus­lara vurğulamağa çalışmışıq ki, Aİ üçün bu, bir növ, geosiyasi oyun deyil. Xanım Zaxarovanın deməyi xoşladığı kimi. Aİ üçün bu, qonşularımız olan Ermənistan və Azərbaycana münaqişə irsini aradan qaldırmaqda, onun öhdəsindən gəlmək­də kömək etməkdən ibarətdir. Yeganə marağımız budur. Çünki qonşularımız daha yaxşı vəziyyətdədirsə, biz bir o qə­dər yaxşıyıq və bu, o qədər sadədir. Mən şad olardım ki, Moskvada da bunu başa düşsünlər ki, əgər, əslində, eyni məqsədi­miz varsa, biz bunu, bir növ, rəqabət kimi görməkdənsə – hansı ki, bu, Aİ-nin pers­pektivindən uzaq bir yanaşmadır – bir-bi­rimizin səylərini tamamlaya bilərik”, –deyə Toivo Klaar qeyd edib.

Bəli, bildirdiyimiz kimi, Aİ-nin xüsusi nümayəndəsi, necə deyərlər, Moskvanı göz yaşlarına inandırmaq niyyətindədir. Onu da dedik ki, Moskva göz yaşları­na inanmır və çalışır ki, Qərbin Cənubi Qafqaza yanaşmasını birincinin Ukrayna münaqişəsinə münasibəti kontekstində təqdim etsin. Baxın, cənab Klaar Ma­riya Zaxarovanın (Rusiya XİN-in rəsmi nümayəndəsi - red.), müəyyən mənada, konspriativ sayılacaq fikir gündəminə münasibət bildirir, ikincinin “Qərb oyun oynayır” məntiqini məsxərə predmetinə çevirib onun qeyri-ciddiliyinə eyham vu­rur. Zaxarova yanılırsa, bunu sübuta ye­tirmək lazımdır. Yəni, sübut etmək olmur. Niyə? 

Həm də ona görə ki, Kremlin Cə­nubi Qafqaz müstəvisindəki anti-Qərb təmayülünün dövriyyəyə girmədiyi bir məqamda, Aİ Ermənistan-Azərbaycanmünasibətlərinin tənzimlənməsi istiqa- mətində uğurlu vasitəçilik həyata keçirirdi və məsələyə Kremldən hər hansı mən­fi reaksiya yox idi. Söhbət Aİ Şurasının prezidenti Şarl Mişelin vasitəçiliyi ilə ger­çəkləşmiş Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin görüşlərindən gedir. Prosesi korlayan Aİ-nin özü oldu. Qurum zəiflik göstərdi, Fransanın ermənipərəstliyi qar­şısında duruş gətirə bilmədi və nəticədə Şarl Mişelin missiyası iflasa uğradı. 

Rusiya, məhz, bundan sonra vasitə­çilik məsələsində Qərbə, belə demək mümkünsə, dirəniş göstərməyə başladı. Yəni, Cənubi Qafqazdakı hazırkı sta­tus-kvo etibarilə, ziddiyyətlərə ilk start verən Rusiya yox, Qərbin özü oldu. Mos­kva bunadək oyun qaydalarına sadiq idi. Öz vasitəçilik missiyası ilə məhdudlaşır­dı. Hələ biz Fransa prezidenti Emmanuel Makronun Ermənistanı müdafiə edərkən, Rusiyanın müttəfiqi İrəvanın maraqlarını satdığını iddia edən bəyanatını bir kə­nara qoyuruq. Hərçənd, bu, heç də adi məsələ deyildi. 

Klaar fərqindədir ki, Fransa…

Əslində, Qərb hazırda Makronun yaratdığı problemi aradan qaldırmaqla məşğuldur. Axı, T.Klaarın, M.Zaxarovaya münasibətə nəzərən, haqqında söz açdı­ğı oyun qaydalarını pozan Fransa olmuş­du. Ölkə prezidenti elə bir böyük səhvə yol vermişdi ki, hazırda bu səhv Cənubi Qafqazdakı başlıca aktor olan Azərbay­canda Qərbə münasibətdə etimadsızlıq yaradıb. Makron, bəlkə, fərqinə varma­dan, Qərbin ənənəvi erməni təəssübkeş­liyindəki bütün kartları ortaya qoyub. İş o yerə çatıb ki, hətta, klassik ermənipərəst­liyin ilhamvericisi sayılan Rusiya da bu təəssübkeşliyi qəbul etmək istəmir, onu özünə qarşı təhdid sayır. Halbuki, 30 il müddətində Qərbin və Rusiyanın erməni təəssübkeşliyində uzlaşma olub və bu­nun nəticəsində Azərbaycan torpaqları işğalda qalıb. 

Yeri gəlmişkən, T.Klaar da fərqində­dir ki, Makron Ermənistan–Azərbaycan normallaşmasına ciddi zərər vurmaqla, Aİ-nin də Cənubi Qafqaz siyasətinə xələl gətirib, eyni zamanda, bu, Moskvanın aktivləşməsi reallığını doğurub. Bu sə­bəbdən, Fransa dövlət başçısının fikrini söyləyirmiş kimi davranaraq bildirir ki, Makron Azərbaycan və Ermənistan li­derlərini Brüsseldə görmək arzusunda­dır. Deməli, Aİ Fransanı prosesdən geri tutmaq istəyir ki, 2022-ci ilin oktyabrına qədərki üstünlüyü geri qaytarsın. 

Aİ, həmçinin Şarl Mişelin missiyasını da bərpa etmək niyyətindədir. Bu məra­mı Klaar da açıqlayıb. “Aİ Şurasının sədri Şarl Mişelin yanaşması ondan ibarətdir ki, iki liderin Brüsselə qayıdışı, şübhə­siz ki, vacib olacaq. Çünki söhbət təkcə Brüsseldən getmir - son bir neçə ay ər­zində Ermənistan və Azərbaycan liderləri bir dəfə də olsun görüş keçirməyib. Dü­şünürük ki, onlar üçün müntəzəm olaraq görüşmək və mühüm məsələlərin mahiy­yəti üzərində işləmək vacibdir. Bu məna­da, prezident Mişel, həqiqətən, liderlərin yenidən Brüsselə gəlməsini istəyir. Bir neçə həftə əvvəl o, Münxendə liderlərlə görüşüb”.

Makron ABŞ-a da ziyan vurub

Bəli, Fransa prezidentinin ötən ilin ok­tyabrında yol verdiyi səhv, o cümlədən, anti-Rusiya tezislərlə yanaşı, Azərbay­canı işğalçı adlandırması, istər-istəməz, Qərbin daha bir təmsilçisi sayılan ABŞ-ın Cənubi Qafqaz maraqlarına təsirsiz ötüşməyib. Rusiya Birləşmiş Ştatları da, loru dildə desək, tərəzinin gözünə qatıb. ABŞ Dövlət Departamentinin sözçüsü Ned Praysın bu günlərdəki açıqlaması da bu yanaşmaya müqavimət məntiqinə köklənmişdi. 

Prays Rusiyanın Xarici İşlər naziri Sergey Lavrovun Bakıda səfəri zamanı Moskvanın əlaqələndirici rolunun əhə­miyyətini vurğulayan açıqlamasına ca­vab olaraq bildirmişdi ki, Ağ ev Azərbay­can və Ermənistan arasında vasitəçi yox, tərəfdaşdır. “Bu sual tərəflərinin özünə ol­malıdır və biz özümüzü heç bir digər va­sitəçilik təklifi ilə qarşılaşdırmağa hazır­laşmırıq. Biz mahiyyətcə vasitəçi deyilik. Biz iki ölkənin tərəfdaşıyıq. Düşünürəm ki, biz həm sözdə, həm də əməldə iki ölkə ilə olan münasibətimizin xarakterini, onla­rı yaxınlaşdırmaq bacarığımızı, bizim Er­mənistan və Azərbaycan arasındakı mü­nasibətlərdə irəliləyişə yol açmaq istək və hazırlığımızı nümayiş etdirmişik”, –deyən Dövlət Departamentini sözçüsü əlavə etmişdi ki, Vaşinqton fəaliyyətini Moskva ilə rəqabətə girmək məqsədilə gerçəkləşdirmir: “Biz bunu bu iki ölkə arasında, uzun müddətdir davam edən mübahisənin və təəssüf ki, martın 5-də olduğu kimi, daim insanların həyatına son qoyan mübahisənin nizamlanmasına və həllinə nail olmaq üçün edirik. Burada bizim marağımız sülh və təhlükəsizlikdir. Bu, Ermənistan və Azərbaycan xalqları­nın da maraqlarına uyğundur”.

Azərbaycanla barışmaq mütləqdir, Ermənistan bunu anlamır…

Qeyd etdiklərimizə nəzərən belə bir sual meydana çıxır: Hazırkı Qərb aktiv­liyi Ermənistan–Azərbaycan münaqişə­sinin nizamlanmasının ədalət məntiqinə töhfə vermək məramına hesablanıbmı? Belə görünür ki, yox. Son illərin mən­zərəsi göstərir ki, Rusiya zaman-zaman Ermənistanla münasibətlərinin gərginliyi fonunda Qarabağın Azərbaycana məx­susluğunu açıq bəyan edən fikirlər səs­ləndirməkdədir. Yəni, Kreml özünə sərf edəndə, şantaj məqsədilə də olsa, İrəva­na əks çıxır. Bəs, Qərb? 

Qərbdən gələn çağırışlar, tam başqa­dır. Əlbəttə, o, Azərbaycan faktorunu qəbul etmək məcburiyyətindədir. Ancaq Bakının ədalətini müdafiə etməkdə israrlı deyil. Əksinə, çalışır ki, münaqişə uzan­sın və bu yolla erməni maraqlarının 44 günlük müharibə ilə üzləşdiyi acınacaq­lı durum dramatikləşməsin. Vasitəçilik məntiqi də buna görədir. 

Əlbəttə, Ermənistanın siyasi haki­miyyəti məsələnin məğzini anlayan de­yil və baş nazir Nikol Paşinyan fikirləri ilə elə fon yaradır ki, sanki, beynəlxalq ictimaiyyət “demokratiya qalası” olan Ermənistanı müdafiə etməyə borcludur. Tipik erməni təfəkkürü: kimsə onları qo­rumalıdır. 44 günlük müharibəni də eyni ümidlə başlamışdılar. Axırda rüsvayçılıq baş verdi. Məlum oldu ki, “demokratiya” ədalətin zopası qarşısında acizdir. İndi avropalılar İrəvana həm də bunu başa salmaq istəyirlər…

Əlbəttə, bu yerdə Rusiyanın da mü­naqişənin uzanmasında marağının oldu­ğunu söyləməliyik. Deməli, yekun nəti­cədə hər şey Azərbaycanın iradəsindən asılıdır. Ölkəmiz necə davranacaqsa, Cənubi Qafqazdakı reallıqlar o tərzdə formalaşacaq. Bu davranış, hətta Ermə­nistan dövlətçiliyinin sonu olsa belə, Qərb və Rusiya eyni ampluada, daha doğrusu, eyni seyrçilikdə qalacaqdır. Sadəcə, Bakı maksimum dərəcədə, diplomatik yola üs­tünlük verir, səbr göstərir. Necə deyərlər, prosesi aramla yetişdirmək yolu tutur. Er­mənistanın son davranışları isə ölkəmi­zin səbr kasasını daşırmaqdadır. 

Ə.CAHANGİROĞLU, “Xalq qəzeti”