Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun ilk prezidenti Günay Əfəndiyevanın müsahibəsi

(Əvvəli https://xalqqazeti.az/az/musahibe/157075-fexr-edirem-boyunca-turk-dunyasinin)

– Bu illər ərzində fond tərəfindən çox sayda kitablar da nəşr olunub.

– Bəli, Türk Dünyasının zəngin irsinin beynəlxalq miqyasda təbliğ edilməsi yö­nündə nəşr layihələrinin həyata keçirilmə­si fondun fəaliyyətinin prioritet istiqamət­lərindəndir. Biz Azərbaycanda Abayla bağlı ədəbi irsi toplayıb nəşr etdik, eyni zamanda, Qazaxıstan ədəbiyyatını, mə­dəniyyətini Avropada sərgilədik. Qədim "Manas"ı dərindən araşdırarkən Qırğı­zıstanın irsini, adət-ənənələrini öyrəndik. Bu illər ərzində yayımladığımız kitablar vasitəsilə Nəvayi və Fitrətin Azərbaycan dilində, Ömər Seyfəddin və Aşıq Veysəl almanca, Natəvan və Nəsimi italyanca, Nizami polyak dilində oxundu. Yunus Əmrə, Aşıq Ələsgər və Jambıl Jabayevi qovuşduran “3 ozan bir arada” layihəsi çərçivəsində poçt markaları çap edərək, kitab hazırlayıb, türk irsinin vahidliyini əks etdirdik.

Fondda müşahidəçi statusu ilə yer alan Macarıstanın böyük irsini Bartokun musiqisi və Radnotinin poeziyası timsalın­da layiqincə təbliğ edə bildik, eləcə də bu yaxınlarda macar ədəbiyyatının görkəmli nümayəndələrinin yaradıcılıqlarını “Ma­car ədəbiyyatı antologiyası” adlı yeni nəş­rimizdə cəmləşdirdik. Qeyd edim ki, Azər­baycanın və bütövlükdə, Türk dünyasının ədəbi-mədəni, elmi-fəlsəfi, ictimai-siyasi tarixində nadir simalardan olan Əhməd bəy Ağaoğlunun Maltada sürgündə ikən yazdığı xatirələrini, fikir və düşüncələrini, ideoloji baxışlarını ehtiva edən “Sürgün­dən məktublar” kitabı fond tərəfindən bu yaxınlarda işıq üzü görəcək.

– Başqa hansı səpkidə layihələr gerçəkləşdirilib?

– Bu illər ərzində konfranslar, dəyirmi masalar, sərgilər və konsertlər kimi çox­saylı müxtəlif tədbirlər təşkil etdik, Türk Dünyasının maddi-mənəvi dəyərlərinin təbliğinə yönəlmiş bir çox layihələr həya­ta keçirdik, Türk xalqlarının böyük şəxsiy­yətlərinin yubileylərini qeyd etdik. Müxtə­lif dillərdə, müxtəlif ölkələrdə, müxtəlif qitələrdə... Avropada, Asiyada, Latın Amerikasında, Şimali Amerikada.

“Yeddi gözəl”dən başqa Türk kökən­li ölkələrin musiqiçilərindən ibarət “Dədə Qorqud” Kamera Orkestrını yaratdıq. Or­kestr bir sıra ölkələrdə çıxışları ilə Türk Dünyası musiqisinin tanıdılmasına öz töhfəsini verdi.

Dahi Üzeyir bəyin “Arşın mal alan” musiqili komediyasını, böyük Fikrət Əmi­rovun “Min bir gecə” baletini Bolqarısta­nın müxtəlif teatr səhnələrində tamaşaya qoyduq.

Nəhayət, yalnız ötən ildən beynəlxalq büdcəmizi almağa nail olduqdan sonra Oşda, Otrarda, Bakıda, İstanbulda, Kons­tansada keçirilən bir-birindən rəngarəng festivalların təşkilinə maliyyə dəstəyi ver­dik.

– Fondun fəaliyyəti çərçivəsində təhsil sahəsi də yer alırmı?

– Əlbəttə. Bu illər ərzində biz həm üzv dövlətlərin, həm də bir sıra başqa xarici ölkələrin universitetləri ilə memorandum­lar imzaladıq və müxtəlif ortaq layihələr həyata keçirməyə başladıq.

Üzeyir Hacıbəyli adına Bakı Musiqi Akademiyası ilə birgə ümumtürk musiqi­sinin daha ətraflı araşdırılmasını təşviq edən, “Türkdilli ölkələrin milli musiqi alət­ləri” adlanan önəmli nəşr layihəmiz hazır­da çap olunmaqdadır. Kitabda türk xalq­larının musiqi alətləri, onların xarakterik xüsusiyyətləri, tarixi haqqında maariflən­dirici bilgilər Azərbaycan, türk, rus və in­gilis dillərində oxuculara təqdim edilir. Bu il Qazaxıstanın Lev Qumilyov adına Avra­siya Milli Universiteti ilə də Memorandum imzaladıq və türk dillərinin birgə lüğətinin hazırlanması barəsində razılığa gəldik.

Eyni zamanda, biz, Polşanın Varşava Universiteti ilə uğurlu iş birliyi əlaqələ­ri qurduq və ötən il bu universitetin ev sahibliyində gerçəkləşən VI Beynəlxalq Türkologiya Konqresində əsas tərəfdaş qismində çıxış etdik. Konqres çərçivə­sində çoxsaylı panellərdə Türkologiyaya həsr olunan müxtəlif mövzular müzakirə olundu.

Sevinclə deyə bilərəm ki, Bakı Dövlət Universiteti, Azərbaycan Milli Konserva­toriyası, Azərbaycan Dillər Universiteti, Hoca Ahmet Yasəvi adına Beynəlxalq Qazax–Türk Universiteti, Yusif Bala­saqunlu adına Qırğızıstan Milli Universi­teti, Türkiyənin Bursa Uludağ Universiteti, Macarıstanın Ötvöş Lorand Universiteti ilə gözəl əməkdaşlıq münasibətlərimiz möv­cuddur. Bizim məqsədimiz bu universitet­lərdə sahə üzrə Türk Dünyası Mərkəzləri yaradaraq onlardan ibarət böyük şəbəkə qurmaqdır.

– Bu yaxınlarda Yusif Balasaqunlu adına Qırğızıstan Milli Universitetinin fəxri professoru adına layiq görüldü­nüz...

– Doğrudur. Əlbəttə, bu mənim üçün böyük şərəfdir. Biz Qırğızıstan Milli Uni­versitetinin nəzdində “Türkdilli Ölkələrin Jurnalistika Mərkəzi”ni yaratdıq. Biz istə­yirik ki, gənclərimiz ümumi türk inteqrasi­yasında daha yaxından iştirak etsinlər.

– Görünür ki, sizin Türk Dünyasın­da qarşılıqlı münasibətlərin daha da dərinləşdirilməsi yönündə çoxşaxəli fəaliyyətləriniz türk dövlətləri tərəfin­dən qiymətləndirilir. Qazaxıstan Res­publikasının Ali diplomatik medalı və Qırğız Respublikasının Prezidentinin Fəxri Fərmanı ilə təltif olunmağınız bu­nun yüksək təcəssümünü ifadə edir. Bu münasibətlə sizi ürəkdən təbrik edirik.

– Təbrikiniz üçün təşəkkür edirəm. Bilirsiniz, bu ilk növbədə, müasir dövr­də türk dövlət başçıları tərəfindən Türk Dünyasında tarixi dostluq və qardaşlıq bağlarının, həmrəylik ideologiyasının gücləndirilməsinə verilən dəyərin, dəstə­yin göstəricisidir. Qazaxıstan və Qırğız respublikalarının xarici işlər nazirləri tərə­findən mənə bu fəxri mükafatlar təqdim olunarkən mənəvi olaraq böyük hisslər yaşadım, şərəf duydum. Eyni zamanda, Türk Dünyasının birlik və bərabərlik içə­risində gələcəyinin inşa olunmasına töhfə vermək özü də xoşbəxtlikdir.

– Maraqlıdır ki, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu türk xalqla­rının qədim tarixi ilə də məşğul olub.

– Bəli, biz qədim türk tarixiylə bağlı böyük layihələr gerçəkləşdirmişik. Onlar­dan biri Avropanın müxtəlif paytaxtlarında təşkil etdiyimiz qədim türk yazıları - pet­roqliflərə, tamqalara və runikalara həsr olunmuş sərgidir. Bu sərgidə Qazaxıs­tanın, Qırğızıstanın və Azərbaycanın tanınmış tətbiqi sənət ustalarının qədim türk yazılarının və simvollarının daş və keramika üzərindəki bədii oymalarından ibarət müxtəlif əl işləri, sənətkarlıq nü­munələri təqdim olundu, tarixi işarələrlə bağlı mühazirələr oxundu. Bu nədir? Bu, keçmişlə bugünü birləşdirən körpüdür. Eyni zamanda, bu il Bakıda Türk Akade­miyası və UNESCO üzrə Azərbaycan və Türkiyə milli komissiyaları ilə birgə qədim türk yazısının oxunmasının 130 illiyinə həsr olunmuş beynəlxalq konfrans keçir­dik.

Digər tərəfdən fondun fəaliyyətinin ilk illərindən “Türk dövlətləri Böyük İpək Yolu üzərində” adlı genişmiqyaslı layihə başlatdıq. Mütəmadi olaraq, konfrans, dəyirmi masa, simpozium təşkil edərək, bizi birləşdirən amil – Böyük İpək Yolu mövzusu ətrafında türk dövlətlərinin tür­koloqlarını, elm xadimlərini bir araya gətirdik, müzakirələr apardıq. Həmçinin layihə çərçivəsində Azərbaycanın tanın­mış alimləri tərəfindən hazırlanan “Azər­baycan İpək Yolu üzərində” adlı akademik kitabı Azərbaycan, ingilis və rus dillərində nəşr etdik. İnanıram ki, bu layihə davam edəcəkdir.

Digər tərəfdən, Beynəlxalq Mərkəzi Asiya Araşdırmaları İnstitutu ilə əmək­daşlıq çərçivəsində Gəncə keramikası ilə bağlı Azərbaycan və özbək alimləri ilə bir­likdə hazırladığımız kitab bugünlərdə işıq üzü görür.

– Həqiqətən, fondun fəaliyyəti ol­duqca geniş miqyasdadır.

– Düzünü deyim ki, bunlar sadalaya biləcəyim layihələrin, tədbirlərin yalnız bir hissəsidir və hamısı da təşkilatın nizam­naməsində qeyd olunduğu kimi, fondun məqsədləri çərçivəsinə daxildir.

Biz təkcə Türk dövlətləri ilə deyil, eyni zamanda azsaylı türk etnik kökənli xalq­larla, o cümlədən Litvada məskunlaşmış tatar və karaimlərlə, Polşa və Rumıniya tatarları ilə, Moldovada yaşayan qaqauz­larla münasibətlər quraraq əməkdaşlığı­mızı genişləndirdik. Təsis etdiyimiz “Dədə Qorqud” mükafatını ilk dəfə Litva karaim­lərinin tanınmış nümayəndəsi, diplomat, tərcüməçi Halina Kobeckaiteyə təqdim etdik.

Yaxın zamanda nümayiş etdirəcəyi­miz türk təsviri sənətinin qorunmasına və tanıdılmasına yönəlmiş “Miniatürlərin sirli dünyası” sənədli filmində Türk Dünyası­nın müxtəlif miniatür məktəblərinin nü­munələrini, onların oxşar cəhətlərini əks etdirdik. Bu il ilk dəfə restavrasya sahə­sinə birbaşa daxil olduq və Qırğızıstan tərəfinin müraciətinə əsasən, böyük qır­ğız şairi və dramaturqu Alıkul Osmonovun ev-muzeyindən başladıq. Eyni zamanda “Türk Dünyası 2040 Vizyonu” çərçivə­sində fondun üzərinə qoyulan Ümumtürk mədəni irsinin qorunması haqqında Kon­vensiyanın hazırlanmasına başladıq.

– Günay xanım, fondda Azərbayca­nın sədrliyi bitib və Qazaxıstana ötürü­lüb.

– Bəli, bu hər bir beynəlxalq təşkilata məxsus olan rotasiya qaydasıdır. Bey­nəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondu­nun prezidenti təşkilata üzv dövlətlərin başçıları tərəfindən dörd il müddətinə təyin edilir. Təşkilatın nizamnaməsinə uyğun olaraq, yalnız fondun qurucu pre­zidenti növbəti dördillik dönəmdə yenidən bu vəzifəyə seçilə bilər. Mən təşkilatın rəhbərliyini ikinci dəfə icra etdim və Azər­baycan fonda 8 il sədrlik etdi. İndi isə növ­bə Qazaxıstanındır.

Mən göstərdikləri etimada görə fonda üzv ölkələrin dövlət başçılarına, ilk növ­bədə, bilavasitə təşəbbüsünə və inamına görə Prezident İlham Əliyevə, həmkarları­ma, beynəlxalq birlik və əməkdaşlığı təş­viq edən türk təşkilatlarının rəhbərlərinə, bərabər çalışdığımız səfirlərə böyük sev­gi və həvəslə tamamladığımız ortaq işlər üçün təşəkkür etmək istəyirəm. Fondun mənimlə birlikdə çalışan bütün əməkdaş­larına, ötən ildən etibarən beynəlxalq tər­kib qazanan heyətimə təşəkkür edirəm. Onlar söylədiyim və söyləmədiyim bütün bu işlərdə fədakarcasına əllərindən gələ­ni əsirgəmirdilər və əminəm ki, bundan sonra da belə olacaq.

Mənim babam İlyas Əfəndiyev bir ata­lar sözünü hərdən təkrar edirdi: “Hər şey vaxta baxsa da, vaxt heç nəyə baxmır!” Mən də bəzən düşünürəm, bu səkkiz il necə gəlib keçdi? Fond yarandığı vaxtdan bu günə kimi keçən illər çətinliklərə, əziy­yətlərə baxmayaraq, mənim həyatımın ən işıqlı illərindəndir. Sizdən gizlətmirəm, bu barədə düşünərkən mən mənəvi rahat­lıq hiss edirəm və ən əsası isə ümum­türk mədəniyyəti ilə, irsi ilə fəxr edirəm. Fəxr edirəm ki, bu mədəniyyət, bu irs milli məhdudiyyətə yox, bəşəri dəyərlərə tuşlanıb. Ümumtürk mədəniyyəti və irsi nə qədər millidirsə, o qədər də bəşəridir. Kiçikliyindən-böyüklüyündən asılı olma­yaraq, qədim və zəngin türk mədəniyyəti­nin və irsinin mahiyyətində bütün xalqlara məhəbbət və sevgi mövcuddur.

Artıq fonda Qazaxıstan nümayəndəsi fəaliyyətə başlayıb. O, Qazaxıstanın keç­miş mədəniyyət naziri, tanınmış ictimai və dövlət xadimi Aktotı Raimkulovadır. Mən, əlbəttə, ona böyük uğurlar arzu edirəm və inanıram ki, fond yeni nailiyyətlərə imza atacaq.

Bu gün geriyə baxarkən, gözəl bir hiss keçirirəm ki, bu səkkiz illik missiyamı ye­rinə yetirə bildim. Fəxr edirəm ki, 8 il bo­yunca Türk mədəniyyətini və irsini təbliğ etdim. Türk Dünyasını təmsil etdim. Bir Azərbaycanlı qadın olaraq, Beynəlxalq Türk Mədəniyyəti və İrsi Fondunun, ümu­miyyətlə Beynəlxalq təşkilatın ilk rəhbəri kimi nə etdimsə, sevgi ilə, ürəkdən etdim.

XQ