Bu il 125 yaşını qeyd etdiyimiz Azərbaycan kinosu milli mədəniyyətimizin əsas özəklərindən biri olaraq qalır. Kinematoqrafiyamızın qarşısında duran vəzifələrin müəyyənləşdirilməsi bu sahə üçün daim aktualdır. Bir neçə ay öncə Bakıda ilk dəfə keçirilən Kino forumu da həmin məramla təşkil olunmuşdu.

“Xalq TV”-nin studiyasında Azər­baycan kinematoqrafiyasında öz dəst-xətti ilə xüsusi yer tutan görkəmli rejissor, ssenarist, “Şöhrət” və “Şərəf” ordenləri ilə təltif olunmuş Xalq artisti, Dövlət mükafatı laureatı, Avropa Kino Akademiyasının üzvü, Prezidentin fər­di təqaüdçüsü, professor Vaqif Musta­fayevlə söhbətimiz çağdaş kinomuzun hazırkı durumu və perspektivləri, re­jissorluq və kinematoqrafiya sənətinin özəllikləri haqqındadır. Biz həmçinin 70 yaşı tamam olan Vaqif müəllimin ömür tarixçəsini sərf-nəzər etdik, onun həyat yoluna və yaradıcılığının bəzi məqam­larına işıq saldıq.

– Vaqif müəllim, bu zirvədən dün­yanı necə görürsünüz, hansı hissləri keçirirsiniz?

– Ən əsas hissim minnətdarlıqdır. Mən özüm də, nəslim-köküm də hə­mişə bu hisslə yaşayıb. Kim balaca bir yaxşılıq edibsə, körpüdən keçəndə yol veribsə, onu unutmamışıq. Məndə bir xüsusiyyət var: 1-ci sinif müəllimimə o vaxt necə münasibət bəsləyirdimsə, indi də elədir. Onu yenə görsəm, uşaq­lığımdakı həyəcan və hörmətlə qarşıla­yacam. Dediyim odur ki, həyatım boyu mənim formalaşmağımda rolu olan hər bir şəxsə minnətdaram. Çünki uğurları­mı onların sayəsində qazanmışam. 

Necə unuda bilərəm ki, Ulu öndər Heydər Əliyev 2003-cü ildə Klivlend xəstəxanasında olduğu vaxt mənə “Şöhrət” ordeni verilməsi ilə bağlı sərəncam imzalayıb və deyib ki, biz burdayıq, birdən orda Vaqifi yada sa­lan olmaz. İndi təsəvvür edin ki, Ulu ön­dər – o miqyasda mötəbər bir şəxsiyyət elə çətin vəziyyətində adi bir rejissoru yada salır və onu həvəsləndirmək üçün mükafatlandırır. Bax, budur dahilik.

O ki qaldı sənətimə, həyatın elə bir dövründəyəm ki, hərdən yaradıcı­lığımın yekunu kimi bir iş ortaya qoy­maq istəyirəm. Xoşbəxtlikdən, mənə özüm haqqımda avtobioqrafik kitab yazmaq tapşırığı verilib. Həyatımda olub-keçənləri xatırlayıb, bir yerə yığ­maq, ipə-sapa düzmək üçün xəyallara dalıram. Lakın tez də xəyal aləmindən ayrılıb, real həyata qayıdıram. Yəni ki, hər şeyi daha dərindən, ətraflı düşün­mək gərəkdir. 

– Həyat doğrudanmı gözəldir? “Hər şey yaxşılığa doğru”mu gedir?

– Həyat tam gözəl ola bilməz. Heç 100 faizlik xoşbəxtlik də yoxdur.

– Hələlik sonuncu olan filmi­niz belə adlanır: “Həyat, deyəsən, gözəldir”...

– Hə, “deyəsən” ola bilər. Hərdən nəsə baş verir, insan baxır və deyir ki, həyat, deyəsən, gözəldir. Amma həya­tın hər anında xoşbəxtlik ola bilməz, çünki çətinliklər də olur, gözəl günlər də olur.

– Vaqif müəllim, sizin “Mil­li bomba”larınız “Yaramaz”lara. “Nakəs”lərə, “Fransız”lara necə tə­sir edir?

– “Milli bomba” və “Fransız”dan əv­vəl “Bəyin oğurlanması”ndan başlayım. Mən Moskvada Ali Rejissorluq və Sse­naristlik kursunu (Eldar Ryazanovun emalatxanası) bitirib Vətənə dönəndə “Yaramaz” filminin ideyası ilə gəlmiş­dim. Lakin kinostudiyadan mənə bil­dirildi ki, planda olan film “Bəyin oğur­lanması”dır. Rejissor filmi çəkməkdən imtina edib. Plan isə mütləq icra olun­malıdır. Əvvəl istəmədim, mənə dedilər ki, əgər bu işi görməsən, kinostudiyanın qapıları birdəfəlik üzünə bağlanacaq. Film dramatik opera janrında idi, mən isə komediya filmləri rejissorluğu ixti­sasını bitirmişdim. Ona görə də mənə sərbəstlik verərək dedilər ki, ssenariyə istədiyin dəyişikliyi edə bilərsən. Düz 10 gün ssenarinin üzərində işlədim və filmi komediya janrına çevirdim. Daha son­ra aktyor heyətini yığdıq. Demək olar, dövrün bütün usta aktyorları o filmdə rol alıb. İşimiz çox uğurlu alındı. Bu gün “Bəyin oğurlanması” Azərbaycan kino­sunun incisidir. O ki qaldı sonrakı yara­dıcılıq dövrümə, uşaqlıqdan güclü mü­şahidəçi olmuşam. “Yaramaz”, “Nakəs”, “Fransız” və s. filmlərimdə həyatda mü­şahidə etdiyim qüsurları öz üslubumda təqdim etməyə çalışmışam. Əgər kimsə bundan nəticə çıxarıbsa, bu da mənim üçün bir uğurdur.

– “Mozalan” satirik jurnalı üçün də 50-dən çox sənədli film çəkmisi­niz. Həmin dövrlərin sizin yaradıcı­lığınıza nə kimi təsiri olub?

– “Mozalan” mədəniyyət aləmin­də çox böyük bir hadisə idi. Onun da banisi Heydər Əliyevdir. O istəyirdi ki, belə bir kinojurnal olsun və ordan baş verən neqativ hadisələri görsün. “Mo­zalan” da saat kimi işləyirdi. Bəxtim gətirdi ki, mən də ora düşdüm. Orda çox gözəl təşkil edilmiş redaksiya və yaradıcı heyətlə tanış oldum. Bir dəfə mənə bir süjet verildi. Bu, ilk işlərim­dən biri idi. “Aynur” məişət evi haqqın­da sujet hazırlamalıydıq. Orda əhaliyə müxtəlif xidmətlər göstərilirdi: bərbər işi, saat təmiri, qısası, məişətə aid nə işin varsa, həll edə bilərdin. Baş redaktor Eyvaz Borçalı həmin məişət evindəki bəzi neqativ hallardan danı­şıb, bu baradə süjet hazırlamalı oldu­ğumuzu dedi. Mən süjeti hazırladım və çox bəyənildi. Mənim üçün ən əsas olan isə bir neçə ay sonra Heydər Əliyevin Bakı şəhər konfransında bu süjetlə bağlı səsləndirdiyi fikirlər oldu. Dahi şəxsiyyət çıxışı zamanı bir çox mövzuya toxundu, sonra birdən “Mo­zalan” haqqında danışanda mən mat qaldım. Dedi ki, yoldaşlar çox maraqlı bədii üslubda “Aynur” məişət evində baş verən biabırçılığı göstəriblər. Afə­rin o, yoldaşlara. Elə bilirəm ki, məhz bu süjet mənim üçün sanki həyata və­siqə oldu. Buna görə də “Mozalan”ın mənim yaradıcılığımda mühüm yer tutduğunu düşünürəm.

– Yeri gəlmişkən, Ulu öndər haqqında çox dəyərli sənədli filmlə­rin rejissoru və ssenaristisiniz. Bir qədər də bu barədə danışaq.

– Heydər Əliyev haqqında çəkdi­yim filmlər yaradıcılığımda əsas yer tutur. Hərdən düşünürəm ki, bəlkə bu sənətə gəlməyəydim, bəlkə rejissor olmayaydım bəlkə, bəlkə… Elə ki Ulu öndərimiz haqqında çəkdiyim filmlər yadıma düşür, bütün o bəlkələrin üzə­rindən xətt çəkirəm, yaxşı ki rejissor olmuşam, yaxşı ki, bu sənət əsərlərini yaratmışam, – deyirəm. Ümummilli li­der haqqında 12 sənədli filmim var və onların əksəriyyəti müxtəlif beynəlxalq festivallarda mükafatlara layiq görü­lüb. “Dövlət” 3 hissəli filmimdə dahi siyasətçi tərəfindən dövlətçiliyimizin qurulmasından bəhs edir. “Əsl məhə­bət haqqında” filminin çəkilməsi isə Ulu öndərin öz təşəbbüsü idi. Mənə zəng edərək: – Gəl, həyatımı sənə da­nışım, film çək, – demişdi. Bu təklifin məni necə ruhlandırdığını sözlə ifadə edə bilmərəm. Heydər Əliyevin mənə bu qədər etimad göstərməsi, etibar etməsi, sənətimi qiymətləndirməsi qa­zandığım bütün uğurların ən əhəmiy­yətlisidir.

– Vaqif müəllim, bir çox mükafat­lar qazanmısınız. Maraqlıdır, eviniz­də onları saxlamaq üçün xüsusi bir guşə varmı?

– Yox, hərəsi bir yerdədir. Çünki birlikdə saxlanmayacaq qədər çoxdur. Elə mükafatlarım var ki, onlar haqqında heç məlumat da yaymamışam, daha mühüm olanlarını sadalamışam. Yəni layiq görüldüyüm mükafatların sayı sizə məlum olanlardan daha çoxdur. Gürcüstan, Türkiyə, Amerika, Fransa, İtaliya, Serbiya və s. ölkələrdə müxtəlif mükafatlar qazanmışam. Amma mə­nim üçün ən əsas mükafat Ümummilli liderin 2003-cü ildə Klivlenddən – indi dərk edirik ki, necə çətin bir vəziyyətdə – yada salıb qiymətləndirməsidir. On­dan sonra Gürcüstanın da bir nömrəli dövlət təltifinə – “Şərəf” ordeninə layiq görüldüm. Mənim üçün dəyərli olan digər mükafat isə “Qorqud Ata” festiva­lında türk dünyasının ən yaxşı rejisso­ru adına layiq görülməyimdir. Mən orda dedim ki, burda baş verənlər mənə hə­yata keçmiş böyük bir arzumu xatırla­dır. Baxın, hər kəs öz dilində danışır, amma hamı bir-birini başa düşür.

– “Qorqud Ata” dediniz. Ürəyim­dən keçdi, deyim ki, sizin böyük qayğıkeşiniz olmuş Ulu öndər elə xalqımızın Qorqud Atası olub, Dədə Qorqudumuz olub.

– Mən nə Ulu öndəri, nə də onun layiqli davamçısı İlham Əliyevi heç ki­minlə müqayisə etmək istəmirəm. Çünki onlar misilsiz, bənzərsiz şəxsiy­yətlərdir. Dədə Qorqud bədii obrazdır, Heydər Əliyev isə konkret xidmətləri olan real tarixi şəxsiyyət. Ya da 44 gün­lük Vətən müharibəsini götürək. Buna qədər Azərbaycan nə vaxt qələbə gör­müşdü? Xatırlaya bilmirəm.

– Demək olar ki, olmayıb. Xüsu­silə də, son 200 ildə ilk dəfə torpaq vermədik, aldıq.

– Elədir. Bu Böyük Zəfərlə torpaq­larımız qayıtdı. Öz iradəsi, dühası, qəhrəmanlığı ilə Azərbaycan tarixinin gedişini dəyişən Ali Baş Komandan bənzərsiz, böyük sərkərdədir. Bunu heç kim təkzib edə bilməz. Torpaqla­rımız işğal altında idi, hər il hamı de­yirdi ki, mənim ən böyük arzum gedib orda gəzməkdir, nə bilim, oxumaqdır, o torpağı öpməkdir. Hətta eləsi də vardı ki, deyirdi, təki gedib Qarabağı görüm, sonra ölüm. İndi artıq bu imkan ya­randı, get, arzuladığın Qarabağı gör, amma ölmə. 

Azərbaycanın bəxti onda gətirdi ki, hakimiyyətə Heydər Əliyev gəldi və İlham Əliyev onun davamçısı oldu. Ümummilli lider dilimizi, dinimizi, qü­rurumuzu bizə qaytardı. İlham Əliyev isə torpaqlarımızı işğaldan azad etdi. İndi bütün dünyada qalib xalq sayılırıq, başımızı dik tutub gəzirik. 

Mən hesab edirəm ki, müasir Azər­baycanın tarixi Ulu öndərdən başlayır və cənab Prezident onu layiqincə da­vam etdirir. 

Baxın, dahi liderdən öncə bizim ölkə tragikomik bir vəziyyətdə idi. Ulu öndər gəldi və hər şeyi kökündən də­yişdi. Dövlət qurulmağa başladı. Mü­haribəni dayandırdı, ordu qurdu. Əgər atəşkəs rejimi olmasaydı, hər şey tam başqa cür ola bilərdi. Atəşkəs dövrün­də Ulu öndərin formalaşdırdığı həmin o ordu tədricən müasirləşdirildi, moder­nləşdirildi və beynəlxalq aləmdə siya­si zəmin yaradılandan sonra cəmi 44 gündə düşmənimizin belini qırdı. İlham Əliyev Ulu öndərin bütün arzularını və xalqa verdiyi vədləri yerinə yetirdi. 

– Müharibədən söz düşmüşkən, bir müddət öncə həmkarlarımdan bi­rinə verdiyiniz müsahibədə dediniz ki, sizin “Fəryad” və “Hər şey yaxşı­lığa doğru” filmləriniz qələbə ümidi ilə bitir. İndi isə ümid artıq inama dö­nüb, inam isə konkret əməli həllini tapıb...

– “Fəryad”dan başlayaq. Bu filmin qəhrəmanı əsirdir, əlverişsiz bir şərait­də yerləşdirilib. Amma unudulmaz akt­yorumuz Ceyhun Mirzəyevin oynadığı qəhrəman mənəvi cəhətdən ermənilər­dən yüksəkdir. Filmin sonunda ağ atlı oğlan gəlir və düşmənin başını qılıncla vurur. Ümid bu idi və belə də oldu. “Hər şey yaxşılığa doğru” filmində bütün film boyu qəhrəmanlar erməni əsgərinin tabutunu daşıyırlar və Yaşar Nurinin personajı deyir ki, qələbə bizimlədir. Bu cümlə 1997-ci ildə deyilmişdi və 2020-ci ildə həyata keçdi. Bu, mənim həm ümidim, bir rejissor kimi həm də əminliyim idi. 

– Sizin “Hər şey yaxşılığa doğ­ru” filminiz Texasda dünyanın ən yaxşı filmləri kataloquna daxil edi­lib. Bu barədə nə deyə bilərsiniz? Ümumiyyətlə, sizdən başqa heç bir azərbaycanlının filmi o kataloqa sa­lınmayıb.

– Mənim filmim Almaniyanın “A” sinif festivalında 4 mükafata layiq gö­rüldükdən sonra film digər festivallara göndərilib. Sankt-Peterburqdaki nüma­yişdə dahi italyan ssenaristi Tonino Qu­erra filmi görüb və çox bəyənib. Məhz onun təşəbbüsü ilə “Hər şey yaxşılığa doğru” Texasda dünyanın ən yaxşı filmləri kataloquna salınıb.

– Siz indiyə qədər 5 prezidentin imzası ilə yüksək dövlət mükafatla­rına layiq görülmüsünüz...

– Bəli. Təbii ki, mənim üçün ən qiy­mətli olan mükafatlar, bayaq dediyim kimi, Ulu öndərin verdiyi “Şöhrət” or­deni və möhtərəm Prezidentimizin ver­diyi “Şərəf” ordenidir. Sonra Rusiyanın “Dostluq”, Gürcüstanın “Şərəf”, Serbi­yanın “Qızıl bayraq” ordenləri gəlir.

– Bildiyimə görə, siz Xalq Təsər­rüfatı İnstitutunu bitirmisiniz. Necə oldu ki, incəsənətə meyilləndiniz?

– Məktəbi bitirdikdən sonra sənəd­lərimi Sergey Gerasimov adına Ümum­rusiya Dövlət Kinematoqrafiya İnstitu­tuna göndərmişdim. Qəbul edilmişdi, mənə məktub gəlmişdi ki, imtahana gələ bilərsiniz. Lakin mən getmədim. Düşündüm ki, bu sahədə təcrübəm yoxdur. 5 il təhsil alsam da, yenə təc­rübəsiz qalacağam. Ona görə də ins­titutlar barədə məlumat kitabçasını açıb orda ən qısa müddətli təhsil verən müəssisəni axtardım. Gördüm ki, Da­daş Bünyadzadə adına Azərbaycan Xalq Təsərrüfatı İnstitutunda iqtisa­diyyat və xalq təsərüfatının planlaşdı­rılması fakültəsində təhsil 3 il 8 aydır. Oranı da seçdim. Təhsil müddətində böyük həyat təcrübəsi qazandım. Tələ­bəlik dövründə əldə etdiyim həmin təcrübə sonra “Mozalan”da köməyimə çatdı. 

– Bir halda ki söz təhsildən düş­dü, oxuculara xatırladaq ki, Vaqif Mustafayev Azərbaycan Dövlət Mə­dəniyyət və İncəsənət Universitetin­də kino rejissorluğundan dərs deyir. Növbəti sualım da elə bu barədədir. Vaqif müəllim, zəngin həyat və sənət təcrübənizi öyrətdiyiniz, “master klass” keçdiyiniz tələbələrə nə töv­siyə edərdiniz?

– Əvvəllər müəllimlik etmək istəmir­dim, çünki daim hərəkətdə olan bir re­jissoram, vaxtım az olur. Amma o vaxt­kı rektor Fərəh xanım Əliyeva məni inandırdı ki, mütləq dərs deməli, peşə təcrübəmi gənclərə aşılamalıyam. Ra­zılaşdım və o vaxtdan müəllimlik də edirəm. Artıq 3-cü seçim qrupa dərs deyirəm. Tələbələrimin yaxşı nəti­cələri var. Gözəl filmlər çəkiblər. İna­na bilmirəm ki, bir vaxtlar “Sovetski” məhəlləsində tramvaydan sallaşan, “samokat” sürən mən indi professor olmuşam.

– Həm də bir çox beynəlxalq mü­kafatlara layiq görülməklə yanaşı, özünüz festivalların mötəbər mün­siflər heyətlərində təmsil olunursu­nuz.

– Həm heyət üzvü, həm də sədr olmuşam. Rusiyada, Bolqarıstanda, Gürcüstanda müsabiqələrə rəhbərlik etmişəm. Qeyri-təvazökar çıxmasın, Moskvadakı Kino Evində, dolu zalda ilk azərbaycanlı kimi, vyetnamlı, çinli, bolqar tələbələrə “master klass”lar da vermişəm. Yəni insan gərək biliyini, təcrübəsini paylaşsın, əlindən gələni əsirgəməsin. Bu da bir borcdur: cəmiy­yət qarşısında vətəndaşlıq borcu...

– Daha bir sual. Azərbaycan mə­dəniyyətinin sabahını necə görürsü­nüz?

– Bu sualı mənə çox verirlər. Ca­vabım nikbin olur. Çünki görürəm ki, bu sahədə böyük canlanma yaranıb, çoxlu faydalı tədbirlər keçirilir. Yeni heyət, qətiyyətlidir, konkret iş görməyi sevir. Nazirimiz vəzifə səlahiyyətlə­rinin icrasına bir missiya kimi baxır. Mən əvvələr heç bir məmur haqqında belə sözlər deməmişəm, ancaq indi bunu özümə borc bilirəm. Görürəm ki, Adil müəllim mədəniyyəti, kinonu qal­dırmaqda, sənətkarlara, istedadlara diqqət göstərməkdə qərarlıdır. Demə­li, mədəniyyətimizin sabahı daha gözəl olacaq.

– Maraqlı söhbətə görə çox sağ olun. Sizinlə fəxr edirik, qürur duyu­ruq. 100 yaşayasınız!

– Təşəkkür edirəm. Sonda yenə də minnətdarlıq hissinə qayıdıram. “Heydər Əliyev İli”ndə milli kinomuzun 125, kinostudiyamızın 100 yaşının, mənim də 70 yaşımın tamam olma­sı, güman ki, tale işidir. Yada salan, sevən, izləyən hər kəsə minnətdaram.

Müsahibəni aldı:
Əli NƏCƏFXANLI,
“Xalq qəzeti”