Politoloq Orxan Amaşovun fransız tarixçisi, İnkişaf və Diplomatiya İnistitutunun tədqiqatçısı, ADA Universitetinin professoru Maksim Qauinlə “Caliber.Az” saytında dərc edilmiş müsahibəsinin geniş ictimaiyyət üçün maraq doğuracağını nəzərə alıb, söhbətin tam mətnini oxucularımıza təqdim edirik. 

Orxan: – Cənab Qauin, çox sağ olun ki, dəvətimizi qəbul etdiniz. Söh­bətimizə sizin erməni terrorizminə həsr etdiyiniz və 2020-ci ildə nəşr olunan tədqiqat işinizdən başlamaq istərdim. Biz anlayırıq ki, kontekstə qiymət vermədən bu konsepsiyanı dərk etmək mümkün deyil. 2023-cü ildə erməni terrorizmi necədir? Onun başlıca təzahüri nədədir?

Qauin: – Əvvəla, erməni terrorizmi XXI əsrdə aydın görünməkdədir. Bəli, biz onun haqqında az danışırıq, lakin o, erməni millətçiliyi kimi çox qədimdir və kökləri XIX əsrə gedib çıxır. Osman­lı imperiyasına qarşı bu terorizm onil­liklərlə davam edib. Erməni millətçiləri 1920–1922-ci illərdə də keçmiş Osmanlı imperiyasına və Azərbaycan hökumətlə­rinə qarşı çoxlu əməliyyatlar keçiriblər. Türk dövlətinə qarşı erməni terroru həm­çinin sovet dövründə də aparılıb. Bu, on illər ərzində – 1970-1980-ci illərə qədər davam edib və həmin dövrdə başlıca hə­dəf Türkiyə nümayəndələri olublar. Lakin 1990-cı illərdə elə bir tendensiya yara­nıb ki, o, bu günə qədər qalmaqdadır. Məsələn, 1991-ci ildə − hələ Sovet İttifaqı dağılmamışdan əvvəl, ermənilər tərəfdən danışıqlar aparanlardan biri daşnaklar tərəfindən yalnız ona görə öldürülüb ki, onun zəiflik göstərməsindən şübhələnib­lər. Çünki həmin erməni o zamankı Dağ­lıq Qarabağ Muxtariyyətinin Azərbayca­nın tərkibində saxlanmasını istəyirmiş. Bu da erməni irredentistləri üçün qəbu­ledilməz idi. 

Həmin olayları biz bu gün də görürük. Məhz bu insanlar Nikol Paşinyanı öldür­mək istəyirlər. Əlbəttə, keçmiş DQMV-nin statusuna görə yox, çünki bu artıq mü­zakirə mövzusu deyil. Bu insanlar nə muxtariyyətdən danışmaq, nə də Şuşa və Xankəndini Azərbaycanın tərkibində görmək istəyirlər. 

Məsələnin mahiyyəti keçmişə gedib çıxır, çünki elə bu daşnaklar Osmanlı im­periyasına loyal olan erməniləri də öldü­rüblər. Ermənilərin ultramillətçiliyi həm də zəiflikdə şübhələndikləri həmvətənlərinə qarşı yönəlib. Yəni, biz hazırda həmin terrorçu fəaliyyətin varisliyini görürük. 

Qeyd etmək istədiyim başqa bir məqam: 1990-cı illərdən başlayaraq Qərbdə erməni millətçiliyi və terrorizmi təhdidlər səviyyəsinə keçdi ki, bunu da biz bu gün, xüsusilə 2020-ci il mühari­bəsi başa çatandan sonra aydın müşa­hidə edirik. Mən erməni ekstremizmi ilə 2008-ci ildə qarşılaşmışam. Onlar tərəfin­dən təhdidlərin yarıdan çoxunu 2020-ci il 44 günlük müharibə dövründə almışam. O zaman mənim ünvanıma təhdidlərin sayı özünün zirvəsinə çatdı. 

Baxın, daha bir misal. Fransa Milli Assambleyasının keçmiş deputatı Je­rom Lamber Fransada fəaliyyət göstərən Azərbaycanın Dostları Assosasiyasının həmsədridir. O, 1986-cı ildən 2022-ci ilə qədər deputat olub. Lamber həm də uzun illər parlamentin xarici siyasət komitə­sinin üzvü olub, ərəb-İsrail münaqişəsi də daxil olmaqla, bir çox beynəlxalq mü­naqişələrin müzakirəsində iştirak edib. O, açıq şəkildə etiraf etdi ki, “Mən 2020-ci il müharibəsi dövründə qorxduğum qə­dər heç vaxt belə çox qorxmamışdım”. Gördüyünüz kimi belə elementlər indiyə qədər mövcuddur. İnsanlar, o cümlədən, sizin avropalı həmvətənləriniz Brüsseldə, Parisdə, Los-Ancelesdə indiyi qədər er­mənilər tərəfindən fiziki hücumlara məruz qalırlar. Lap elə ötən həftə millətçilik ide­yasına qarşı çıxış edən fransalı erməni “Daşnaksütyun”un üzvlərindən biri tərə­findən fiziki hücuma məruz qalıb. 

− Siz varislik konsepsiyasını çox maraqlı izah etdiniz. Biz başa düşürük ki, indiki məqamda Ermənistan – Azər­baycan münasibətlərinin normallaş­ması çərçivəsində baş nazir Nikol Pa­şinyan çox güclü təzyiq altındadır. O, çox tez-tez fikrini dəyişir, bir fikirdən başqa bir fikrə qaçır. Necə hesab edir­siniz, Paşinyan bəzən onun gündəli­yinə qarşı çıxan ekstremist elementlə­rin təsiri rolunu şişirtmirmi?

– Birincisi, bu suala indi ətraflı cavab vermək olmaz. Ona bir neçə onillikdən sonra, dövlətdaxili sənədlər əlçatan olan­da cavab vermək olar.

İkincisi, əgər siz Ermənistanda siyasi təzyiqi nəzərdə tutursunuzsa, onda biz 2021-ci il parlament seçkilərinin nəti­cələrini görürük. Biz ötən ildə sülhə qarşı olanların nümayişlərinin miqyasının məh­dud olduğunun sübutunu gördük. Hətta Ermənistan miqyasından çıxış etsək, bu, böyük nümayiş deyildi. Yox, əgər biz fizi­ki təhlükədən danışırıqsa, o zaman mən onun məsələni şişirtməsinin əsaslı sübut­larını görmürəm. Kimisə öldürmək üçün sənə əhalinin 51 faizinin səsi lazım deyil. Con Kennedini öldürən adam Amerika ic­timaiyyətinin əksəriyyətini təmsil etmirdi. 1880–1890-cı illərdə Osmanlı imperiya­sında erməni millətçiliyi erməni ictimai rəyindəki azlıqdan baş qaldırırdı.

Mənim düşündüyümə görə daha az müzakirə olunan başqa bir məqam aşa­ğıdakından ibarətdir. Hampiq Sasunyan 1982-ci ildə Los-Ancelesdə Türkiyənin baş konsulunu öldürdüyünə görə, təq­ribən, 40 il həbsxanada yatdı. 2021-ci ildə o, azadlığa buraxıldı, çünki ABŞ hö­kuməti bu məsələ ilə bağlı Kaliforniya qu­bernatoruna təsir göstərməyi dayandırdı. Livan vətəndaşı olmasına baxmayaraq, onu dərhal Ermənistana yola saldılar. Bu sülhə və Paşinyana qarşı nümayişkaranə bir addım idi. Sasunyan 40 il əvvəl təkcə konsulu öldürmədi, həm də özünün mü­dafiəsi üçün ağlasığmaz strategiya seçdi. Günahını isbat edən maddi sübutların ol­masına baxmayaraq, o, 18-20 il ərzində özünün cinayətdə iştirakını təkzib edirdi. Həm də bəyan edirdi ki, günahsızdır. Əl­bəttə, bu, Amerika məhkəmə sisteminin səbrini daşırdı. Sonra Sasunyan güna­hını boynuna aldı və vaxtından əvvəl şərti azadlığa buraxılması üçün müraciət etdi. Onun bu müraciətini dəfələrlə rədd etsələr də, sona qədər Türkiyə konsulu­nun öldürülməsini ona əmr edən adam­ların adlarını açıqlamaqdan imtina etdi. Əgər o, əvvəldən günahını etiraf etsəydi, desəydi ki, “Bəli, mən müqəssirəm və bü­tün olanlara görə peşimanam, bu adam mənə əmr etdi, bu isə mənə logistik ava­danlıq verdi”, o zaman onu 40 ildən son­ra yox, 25 ildən sonra azad edəcəkdilər. Yəni Sasunyan EİFD-in (Düşnaksütyun Ermənistan İnqilabi Fderasiyasi – red.) əmrinin icrası naminə həyatını qurban verməyə hazır idi. Ona görə də əgər o, Paşinyanı öldürmək əmri alsa, bunu edə­cək. Lakin bu hələ ki, baş verməyib. An­caq, bu, hələlik belədir.

− Ermənistan–Azərbaycan sülh prosesinə qayıdaq. Aydındır ki, Azər­baycan tərəfi sülh müqaviləsi imzala­maq istəyir. Azərbaycan üstün vəziy­yətdədir, çünki müharibəni udub. O da aydındır ki, Ermənistan sülh müqa­viləsini imzalamaq istəmir. 2023 və ya 2024-cü illərdə Ermənistanı Azər­baycan tərəfinin təklif etdiyi çərçivə­də sülh müqaviləsini imzalamağa nə məcbur edə bilər?

− Burada bir neçə məqam var. Mən hesab edirəm ki, başlıca məsələ Nikol Paşinyanın özünüqorunmaq hissindədir. Çünki o, qorxur ki, əgər sülh müqaviləsini imzalasa və Zəngəzur dəhlizini açsa, o zaman Rusiya onu devirəcək və öz ma­rionetkasını hakimiyyətə gətirəcək. Bu, Ermənistanın ən böyük qorxusudur. Belə olan təqdirdə, kimsə Paşinyana zəmanət verməlidir ki, belə bir şey olmayacaq. Doğrudur, onun adminstrasiyasında iş­ləmirəm və mənim baxışım kənardandır, amma belə hesab edirəm ki, əgər belə bir zəmanət olsa, onda o, yalnız bu şərtlərlə müqaviləni imzalayacaq. 

Bilirəm ki, ona belə bir özünüqoru­maq hissi vermək asan deyil, həm də bu, ola bilsin, diplomatik yanaşma deyil. Lakin Paşinyana zəmanət verilməlidir ki, daşnaklar, Köçəryan və onu dəstək­ləyən, Beynəlxalq məhkəmə tərəfindən qadağan edilməli olan hərbiləşdirilmiş qruplar, onun üçün təhlükə yaratmırlar. Onun belə zəmanət alması vacibdir. Mən hesab edirəm ki, məsələnin bütün mahiyyəti bundan ibarətdir. Bilirəm, bu asan deyil. Lakin o Ermənistanda yeganə adamdır ki, onun şəxsi marağı müqavilə­nin imzalanmasından ibarətdir. Paşinyan müharibəni uduzub. O özü müharibənin başlanmasına rəvac verdi və onun uduz­du. Lakin, əgər o sülhz nail olan insan kimi tarixdə qalsa, o zaman bu, çox yaxşı kompensasiya olar. 

− Çox maraqlı baxışdır. İndi də istərdim Azərbaycan–Fransa müna­sibətlərinə keçim. Bu münasibətlər heç də sadə deyil. Başlıca səbəb isə ondadır ki, Azərbaycan Fransanın Er­mənistanı dəstəklədiyini görür. Fran­sanın Ermənistan–Azərbaycan sülh prosesindəki mövqeyini soruşmazdan əvvəl, istərdim növbəti bir sualı verim: Biz başa düşürük ki, Fransadakı ermə­ni diasporu güclüdür. Yəni həqiqətən, o qədər güclüdür ki, əsl mənada, Er­mənistan–Azərbaycan münasibət­lərinin tənzimlənməsində və başqa məsələlərdə Fransanın xarici siyasə­tinə təsir göstərə bilir?

− Mən bir qədər başqa cavab verər­dim, əlbəttə əgər 1970–80-ci illərdə ya­şasaydıq. Çox təəssüf edirəm, amma bu reallığı deməliyəm ki, erməni diasporu­nun, onun ekstremist elementlərinin baş­lıca gücü Azərbaycan və Türkiyə tərəfinin səmərəli işinin olmamasındadır. 

− Öz fikrinizi izah edə bilərsinizmi?

− Əlbəttə, bilərəm. Bu mənada kı, ermənilərin ekstremist təşkilatlarının dö­yüş bazaları məhv edilib. 20 il əvvəl on­lar nümayiş keçirmək üçün küçələrdən minlərlə adam toplaya bilirdilər, lakin indi yalnız onlarla adam tapa bilirlər. Onların qəzetləri bağlanır, veb-saytları və bloqları bir-bir yoxa çıxır. 15-20 il əvvəllə müqa­yisədə elektron şantaj daha az səmərəli­dir. Çünki assimilyasiya gedib. Hətta sağ və ya sol düşərgələri təmsil edənlər, er­məni millətçiləri ilə dostluq edənlər, başa düşüblər ki, assimilyasiya onları fransız vətəndaşına çevirəcək.

Lakin iki məqam var. Birinci, erməni ekstremistlərinin rəhbərləri başa düşürlər ki, onlar 1970–1990-cı illərdə sələfləri­nin əldə etdikləri həmin “nailiyyətlərdən” istifadə edə bilərlər. Onlar həm də o faktları nəzərə aldılar ki, Azərbaycan di­asporunun Fransada rolu elə böyük de­yil, elektoral potensialı kiçikdir. Fransada yaşayan türklərin türkdilli diasporların hamısına nisbətən təhsil səviyyəsi aşa­ğıdır. Onlar elə də çox seçkilərə getmir­lər, onların ümumi təşkilat yoxdur. Dün­yada böyük türk diasporu olan və bunu mütəşəkkil təşkilata çevirə bilməyən yal­nız bir ölkə var, o da Fransadır. Belə təş­kilatlar Almaniyada, Böyük Britaniyada, İsveçdə, ABŞ-da və Kanadada var, an­caq Fransada bu ağıla gəlməyəndir. Ona görə də nə azərbaycanlılar, nə də türklər özlərini güclü elektoral qüvvə kimi təqdim edə bilirlər. Onlar Fransada mediada təb­liğat apara bilən bir türk xalqları şəbəkəsi yarada bilməyiblər. Fransa mediasında təbliğat aparmaq üçün 1000 nəfər lazım deyil. Sadəcə, 7 gün işləyə bilən bir neçə çevik və bacarıqlı insanı cəlb etmək ki­fayətdir. Erməni millətçiləri arasında isə belələri olduqca çoxdur. 

− Mən istərdim bir məqamı dəqiqləşdirim ki, o həm mənə, həm də bizim auditoriyaya aydın olsun. Fran­sanın Ermənistana dəstəyi əsasən di­asporun roluna aiddir, yoxsa Parisin xarici siyasətinin bəzi fundamental preroqativlərinə də şamil edilir?

− Əvvəla, aydınlaşdırmaq lazımdır ki, siz Fransanın Ermənistana dəstə­yi deyəndə nəyi nəzərdə tutursunuz? Fransa son dəfə 1919-cu ildə Ermənis­tana silah və sursat göndərib. Paris azər­baycanlıların Ermənistanda qətliamına və qovulmasına görə 1920-ci ildə bunu dayandırdı. Azərbaycan müstəqilliyini bərpa etdikdən sonra Fransa Ermənis­tana bir silah belə göndərməyib. Fransa sizin ölkəyə ordu üçün 2 süni peyk sa­tıb. Həmçinin Fransa 2015, 2020, 2021 və 2022-ci illərdə sizə 2 milyon dollarlıq hərbi sursat satıb. 

Ötən il Fransa xarici ticarət çərçivə­sində hərbi-texniki əməkdaşlıq həcminə görə Azərbaycanın ikinci tərəfdaşı olub. 44 günlük müharibə dövründə Azərbay­canla hərbi müqavilələri pozmaq cəhdi uğursuzluqla nəticələnib. Yaxşı, indi mən soruşuram: mühüm olan nədir? Biz hələ bu mövzunu müzakirə edəcəyik. Senatın qəbul etdiyi, heç nəyə məsul etməyən və Makronun opponentləri tərəfindən irə­li sürülən qətnamə, yoxsa silah və süni peyklər? Mən demirəm ki, qətnamə məq­buldur. Mən ona haqq qazandırmıram. Məsələ bunda deyil. 

− Əlbəttə, mən qətnamələrə qayı­dacağam. Siz bəzi maddi vasitələri başqa dəstək formaları ilə müqayisə etdiniz.

− Daha bir-çox şeylər. Biz bu mühüm məqamı nəzərdən qaçıra bilərik. Fransa­da, ABŞ-da və bir çox başqa ölkələrdə xartiyalar qəbul edilib, xüsusən də müha­ribəyə qədər Qarabağda yerli orqanlar və “bələdiyyələr” arasında qarşılıqlı yardım haqqında müqavilələr və memorandum­lar imzalanıb. Fransa yeganə ölkədir ki, onun hökuməti bu qondarma respub­likanı tanımadığını və bələdiyyələrin müstəqil diplomatiyaya sahib olmadığını sübut etmək üçün məhkəməyə müraciət edib. Məsələn, 2019-cu ildə bu baş verib. Bəzi bələdiyyələr appelyasiya versələr də, 2021-ci ildə onlar rədd cavabı alıblar. Hətta bələdiyyələrdən biri iddia ərizəsi ilə Fransa Ali Məhkəməsinə qədər ge­tib, lakin 2022-ci ilin martında iddia rədd edilib. Əgər icazə versəniz soruşardım, Azərbaycanın hansı KİV-ində bunu qeyd etdilər? 

− Belə məqamlar, əlbəttə, çox va­cibdir, lakin mən sülh prosesinə qayıt­maq istərdim. Fransa vasitəçi rolunu oynamaq istəyir, lakin Azərbaycan buna etiraz edir. 2022-ci il dekabrın 7-də Brüsseldə sammit keçirilməli idi, lakin Ermənistan tərəfi Fransanın da iştirakını tələb etdiyi üçün Azərbay­can buna qarşı çıxdı. Azərbaycanın bu fikirdə olmasının səbəbi odur ki, Fransa Azərbaycanla Ermənistan ara­sında hər iki ölkənin ərazi bütövlüyü­nün qarşılıqlı tanınması əsasında sülh müqaviləsinin imzalanmasını istəmir. Fransa Ermənistana təlqin edir ki, İkinci Qarabağ müharibəsinin nəti­cələrini dəyişmək olar. Onun Paşin­yana çox böyük dəstəyi var. Mən bir çox amilləri sadalaya bilərəm. Hazırkı şəraitdə Fransanın danışıqlarda işti­rakı müsbət qarşılanmır. Sualım belə­dir: Azərbaycan Cənubi Qafqazda çox mühüm ölkədir, iqtisadi baxımdan ən böyük dövlətdir. Fransa Bakı–İrəvan danışıqlarının dinamikasında Ermə­nistanı dəstəkləyir. Bu real politikaya uyğun gəlirmi?

– Yenə deyirəm, biz bəzi məqam­ları ayırmalıyıq. O adamlar ki, qanunla mövcud olmayan “DQR”-in tanınmasını Fransadan xahiş edirlər, onlar reallığa qarşı, real politikanın əksinə gedirlər. On­lar Fransa hakimiyyətini təmsil etmirlər. Fransa bu qurumu tanımır. Bu, ən baş­lıca məqamdır. 

İkincisi, bəzi səbəblərdən Paris dek­lorasiyası haqqında tam məlumat yoxdur, mən orada olmamışam, mən bunu şərh edə bilmərəm. Lakin mən qətiyyətlə deyə bilərəm ki, Nikol Paşinyan Azərbaycanın ərazi bütövlüyünü tanıyan sənədi imzala­yıb. Mən anlaya bilmirəm, niyə bu elə qə­bul edilir ki, guya Makron Azərbaycanın ərazi bütövlüyünün əleyhinədir? Ola bilər o səhv etsin, ancaq mən bildiyimə görə, Makron Paşinyanın imzaladığı sənədin əleyhinə çıxış etməyib. Ötən il nə vaxt­sa Makronun hökuməti qeyd edib ki, o, qondarma “DQR”-i tanımır və Fransanın bələdiyyələrinin onunla imzaladıqları sənədlərin heç bir hüquqi qüvvəsi yox­dur. Əgər sizin bunun əksinə olan tutar­lı sübutlarınız varsa və Paris tərəfindən Azərbaycanın ərazi bütövlüyü problemi ilə bağlı arqumentləriniz varsa, mən on­ları dinləməyə hazıram, ancaq mən belə­sini eşitməmişəm. 

– Praqa deklarasiyası, əlbəttə, çox vacib idi, amma bir çox məqamları ilə kifayət deyil, çünki Ermənistan bü­tün vaxtlarda ondan yayınır. Belə ki, məsələn, o həmişə deyə bilər – Qa­rabağsız Azərbaycanın ərazi bütöv­lüyünü tanıyır. Onlar əvvəllər də belə deyirdilər. Alma-Ata bəyanatına isti­nad etmək də çox vacibdir, ancaq o da kifayət etmir. BMT-nin xartiyasına istinad etmək də vacibdir, lakin bizə nəsə daha əhəmiyyətli bir şey lazımdır və bu sülh müqaviləsi ola bilər. Əsas mahiyyət ondan ibarətdir ki, Fransa Ermənistanın Azərbaycanın Qarabağ üzərində suverenliyini tanıması üçün zəruri olan töhfəsini vermir. 

Reallıq ondan ibarətdir ki, İkin­ci Qarabağ müharibəsindən sonra Fransanın mövqeyi çox güclü şəkil­də dəyişdi. ATƏT-in Minsk qrupunun sədri olduğu 2020-ci ilə qədər Fransa az-çox daha balanslaşdırılmış qiymət verməyə çalışırdı, lakin sonra hər şey tamam dəyişdi. Fransanın Ermə­nistana dəstəyi müqayisəolunmaz dərəcədə artdı. Mənim demək istədi­yim ondan ibarətdir ki, bu səviyyədə dəstək Ermənistanda aşağıdakı rəyin formalaşmasına yardım edir: mühari­bənin nəticələrini dəyişmək olar, Fran­sa buna hər vasitə ilə dəstək verəcək və bununla da sülh prosesini uzatmaq olar. 

– Mən hakimiyyətdə olmayan insan­lardan danışmıram, mən Makrondan və onun hökumətindən danışıram. O fikirlə razıyam ki, Makron elə bir bəyanat verdi ki, onu etməməli idi. O, bunu heç də pis niyyətlə etmədi, yəni siz də yaxşı niyyətlə pis bir şey edə bilərsiniz. Gəlin bir daha aydınlaşdıraq ki, Azərbaycan kiminlə sülh imzalaya bilər. Burada heç kim deyə bilməz ki, biz Robert Köçəryanla sülh im­zalaya bilərik və ya bizim daşnaklarla sül­hümüz mümkündür. Azərbaycanın təkid etdiyi sülh müqaviləsini yalnız Paşinyan imzalaya bilər. Elə bir fikir yoxdur ki, Pa­şinyanı kiminləsə əvəz etmək lazımdır və onunla sülh imzalamaq olar. Mən Azər­baycan nümayəndələrinin əksəriyyətinin rəyi ilə razıyam ki, məhz Paşinyan sülh imzalamalıdır. 

Təkrar qeyd edirəm ki, onu buna məcbur etmək lazımdır, onu Rusiya­ya qarşı gücləndirmək lazımdır, çünki onun Putinin qurbanı olmaq qorxusu var. Makron isə hələ ki, Paşinyanı hakimiy­yətdə saxlamaq vacibliyi ilə, Rusiyanın Cənubi Qafqazda hökmranlığının sona çatdırılması və Azərbaycan üçün sülh məsələsinin vacibliyini diqqətə almaq arasında balansı tapa bilmir. Demək ol­maz ki, Makron məqsədli şəkildə Paşin­yanın sülh müqaviləsini imzalamamağa sövq edir, mən burada konkret bir niyyət görmürəm. Məsələn, 2021-ci ildə çox­milyonlu silah ticarəti və Azərbaycanın Hərbi Dəniz Qüvvələri üçün böyük məb­ləğə hərbi avadanlığın göndərilməsi kimi bir şey Ermənistan üçün olubmu ki, onu ruhlandırsın?

– Axı mən əvvəldə qeyd etdim ki, Ermənistanı ruhlandıran nədir?! Si­zin icazənizlə mən istərdim Zəngəzur dəhlizi layihəsinə keçim. Elə bilirəm yaddaşım məni aldatmaz, şəxsi söh­bətimizdə siz qeyd etdiniz ki, Zəngə­zur dəhlizinin müharibəsiz açılması­nın yeganə yolu Fransanın vasitəçilik yoludur. Xahiş edirəm, bu fikri izah edərdiniz. 

– Rusiya çalışdı ki, vasitəçi olsun və nəticədə Qarabağda “dövlət naziri” kimi Vardanyan peyda oldu. Xoşbəxtlikdən, o getmək məcburiyyətində qaldı. Yeri gəl­mişkən, bu məsələdə Paşinyan da öz rolunu oynadı. Əlbəttə, Azərbaycan çox güclü şəkildə təzyiq göstərdi, lakin, son nəticədə məhz Paşinyan dedi ki, Vardan­yan mütləq getməlidir. 

Sonra avropalılar vasitəçiliyə cəhd göstərdilər. Bu, o mənada uğurlu keçdi ki, Prezident Əliyevlə fon der Lyayen və Şarl Mişel arasında münasibətlər çox sıxdır. Bu yaxşıdır. Bu, hətta lazım olandan da çoxdur. Lakin Zəngəzur dəhlizini açmağa müvəffəq olduqmu? Yox. Mənim anladı­ğıma görə, Paşinyana kömək etmək im­kanında olan yeganə adam Makrondur. Ola bilsin o, qəbuledilməz, artıq ritorikası ilə səhv etdi və buna görə Yerevanda po­pulyarlaşdı. Lakin o sabitliyi pozmaqda maraqlı deyildi. Bunda maraqlı olan Ru­siya və İrandır. 

Mən onunla razıyam ki, Makrona öz mövqeyini dəyişmək lazımdır. Mən razı­yam ki, Azərbaycanla silah alveri kifayət deyil. Sizin suallarınız və sizin Preziden­tin bəyanatları buna təkzibedilməz sübut­dur. Mən onunla razıyam ki, Makrona nə isə etmək lazımdır ki, o buna nail olsun. 

– Bu dəyişikliyi etmək üçün o nə etməlidir?

– O sözləri demək lazımdır ki, onlar Azərbaycanın işini yüngülləşdirsin. Ola bilsin, 2020-ci ildə dediklərini təkrarla­mağa dəyər ki, bu ərazilər Azərbaycana məxsusdur. Buna bənzər şeyləri Bayden daşnaklar qarşısında söyləyibmi? Yox. Fikirləşirəm, Makron desə: Qarabağ – Azərbaycandır, Bakıda heç kəs məyus olmaz. 

– Eşitmək çox xoş olardı.

– Əgər o, bunu bir dəfə deyib­sə, deməli təkrarlaya bilər. Çünki o öz mövqeyini dəyişməyib. Mən bu qənaə­timə nümunələr gətirdim. Buna müna­sibətdə çox aydın ritorika olmalıdır. Ola bilsin dəqiqləşdirmək lazımdır ki, Paşin­yanla yaxşı münasibətdə olmaq, heç də Azərbaycanın əleyhinə olmaq demək de­yil. Bu sülh müqaviləsi üçün istifadə olu­na bilər. Lakin bəzən Makron xoş niyyətlə doğru olmayan şeylər səsləndirir. Amma razıyam ki, diplomatiya həm də sözlər­dən ibarətdir. 

– Çox sağ olun, cənab Qauin. Mə­nim son sualım: Azərbaycanla Ermə­nistan arasında sülh müqaviləsini siz necə təsəvvür edirsiniz? Necə bilirsi­niz, vasitəçilərdən hansı ən mühüm töhfəni verəcək?

– İndiki vaxtda bunu heç kim bilmir. Yalnız onu demək olar ki, əgər mövcud vəziyyət davam edərsə, o zaman ən mü­hüm töhfəni Qərb verəcək, çünki indi on­lara rəhbərlik edən Rusiya və İranı idarə edən adamlardır, onlar sülh müqaviləsinə heç bir maraq göstərməyəcəklər. 

– Çox sağ olun. Sizinlə söhbət et­mək və fikirlərinizlə tanış olmaq ma­raqlı oldu. Xüsusilə Fransa Azərbay­canın maraqlarına qarşı praktik olaraq heç bir şey etməyib arqumenti ilə. Bu çox maraqlı oldu, əminəm ki, bu, eləcə də bizim ictimaiyyət üçün maraqlı ola­caq. Sağ olun!

– Buyurun. 

“Xalq qəzeti”