Qalib Azərbaycan Ordu­sunun işğaldan azad etdiyi Qarabağda mədəniyyət sahəsində də canlanma özünü göstərir. Muzey və onların filiallarının yenidən təşkili məsələsinə xüsusi diqqət yetirilir. 31 ildən sonra fəaliyyətini bərpa edən Azərbaycan Milli Xal­ça Muzeyinin Şuşa filialı zənginləşən eksponatları ilə doğma şəhərdə varlığını davam etdirir. 

Qarabağda xalçaçılıq sənəti ənənələrinin öyrənilməsi, qorun­ması və yaşadılması məqsədilə yaradılan filial ilk dəfə Azər­baycan Xalçası və Xalq-Tətbiqi Sənəti Dövlət Muzeyinin tərki­bində fəaliyyətə başlayıb. 1987-ci il mayın 19-dan etibarən Şuşa şəhərində XIX əsrin tarixi-me­marlıq abidəsi sayılan Meh­mandarovların malikanəsində yerləşdirilib. 1992-ci ildən Şuşa şəhəri işğal altında olduğundan filial fəaliyyətini Azərbaycan Milli Xalça Muzeyində davam et­dirirdi. O dövrdə filialın kolleksi­yasındakı 246 eksponatdan ancaq 183-ü Bakıya gətirilmişdi. 

2021-ci ildən etibarən Heydər Əliyev Fondu tərəfindən burada bərpa işlərinə başlanıldı. Görül­müş işlər nəticəsində binanın daxili divarları, döşəmələri, ta­vanları bərpa olundu. Sonradan alçıpanla bağlanılan qapı, pən­cərə, tavan və arakəsmə divarlar götürülərək, binanın tarixi siması özünə qaytarılıb. Hazırda filialın ekspozisiyasında əsasən 1992-ci ildə erməni hərbi birləşmələrinin bu şəhərə hücumu zamanı təxliyə olunmuş eksponatlar, qiymətli xalçalar sərgilənir. 

Milli Xalça Muzeyindən əldə etdiyimiz məlumata görə, ha­zırda filialda 115 ədəd xovlu və xovsuz xalça, xalça məmulatları, arxeoloji materiallar, milli tik­mə və geyim dəstləri, zərgərlik və bədii metal nümunələri nü­mayiş olunur. Qeyd olunan eks­ponatların əksəriyyətinin tarixi XVIII-XX əsrlərə aiddir. Son il­lər filialın kolleksiyasına bir neçə sənətkarlıq nümunələri də daxil edilib. Getdikcə zənginləşən fili­ala son illərdə bir sıra sənətkarlıq nümunələri də hədiyyə olunub. Filiala verilən xalçalar əvvəllər eksponatların sırasında yer al­mayıb. Bəzi kolleksiyaçılar şəxsi saxlanclarında qoruduqları Şuşa­ya aid xalçaları muzeyə hədiyyə ediblər. 

Deyilənlərə əlavə olaraq qeyd edək ki, Şuşa xalçaçılarının sənət­karlığı hər bir ilmədə aydın görü­nür. Bu gün Azərbaycanda xalça­çılığın Şuşa ruhu sanki yenidən dirçəlir. Tarixən Şuşa xalçaları həm toxunuş texnikası, həm də şux rəng palitrası ilə səciyyələ­nir. Elə bu yaxınlarda Şuşa saki­ni Sahib Həsənovun filiala təhvil verdiyi xalça və məfrəşi də əsl sənətkarlıq nümunələrindən he­sab etmək olar. “Bağçada güllər” adlı xalçanı Sahib bəyin nənəsi ilə anası 1959-cu ildə birgə toxuyub­lar. Məfrəşin toxunma tarixi isə XIX əsrin ortalarına aid edilir. 

Hər iki eksponat haqqında xatirələrini bölüşən S.Həsənov dedi:

– Birinci Qarabağ mühari­bəsindən əvvəl bu xalça Şuşada onların evlərinin divarını bəzə­yib. Şəhər işğal olunanda ailəmiz üçün ən əziz əşya kimi onu da Bakıya apardıq. Xalçanın üzərin­də nənəmin və anamın adlarının baş hərfləri “Ə” (Əzət) və “S” (Səltənət) yazılıb. Xoşbəxtik ki, uzun illər sonra doğmalarımdan yadigar qalan bu xalça da bizimlə bərabər öz yurduna qayıtdı. Dü­şünürəm ki, ən doğru addım onu muzeyə bağışlamaqdır”. 

Ceyhun ALIŞLI
XQ