Ötən ilin oktyabrında növbəti 74-cü Beynəlxalq Astronavtika konqresinin 50 ildən sonra yenidən Bakıda keçirilməsi ölkəmizə göstərilən diqqətin daha bir təzahürü idi. Bu əlamətdar hadisə Lənkəran Dövlət Universitetinin (LDU) keçmiş rektoru, texnika elmləri doktoru, professor Mirzə Bağırovun 1973-cü ildə Bakıda keçirilən 24-cü Konqreslə bağlı xatirələrini yada saldı.
O zaman mən LDU-da mətbuat xidmətinin rəhbəri idim və rektorun ümummilli lider Heydər Əliyevin iştirak etdiyi həmin konqreslə bağlı maraqlı söhbətlərini çox dinləmişdim. EA partiya komitəsinin katibi işlədiyi 8 il müddətində onun Ulu öndərlə yadda qalan, xeyli unudulmaz xatirələri olub. Uzaqgörən siyasətçinin təşəbbüsü ilə “Kosmik tədqiqatların elm və texnologiyaya təsiri” devizi altında keçirilmiş 24-cü Beynəlxalq Astronavtika Konqresini, oradakı tarixi nitqini də xüsusi qeyd edirdi.
Konqresdən sonra, 1974-cü ilin may ayında professor Mirzə Bağırov Azərbaycan EA Radiasiya tədqiqatlar bölməsinin rəhbəri təyin olunub. Burada radiasiya və elektrofizika istiqamətində elmi işlər aparılırdı. Qarşıya bir məqsəd kimi Azərbaycanda atom-nüvə reaktoru yaradılması ideyası qoyulmuşdu. Bu, respublikada həm nüvə fizikasının, həm də elmin başqa sahələrinin inkişafında mühüm rol oynayacaqdı.
Söhbət həmin reaktorun yaradılmasından düşəndə professor dedi:
– Atom-nüvə reaktorunun Sumqayıtın yaxınlığında – Ceyranbatan gölü ətrafında salınması nəzərdə tutulmuşdu. İlkin planlaşdırma da aparılmışdı. Amma tikintisinə SSRİ EA-nın razılığı olmalı idi. Akademiyanın prezidenti ilə danışıq aparmaq mənə tapşırılmışdı. SSRİ EA-nın prezidenti ilə Qazaxıstanın ovaxtkı paytaxtı Alma-Atada görüşdüm. EA Qazaxıstanda mühüm elmi konfrans təşkil etmişdi. İşinin çoxluğuna baxmayaraq, SSRİ EA-nın prezidenti məni qəbul etdi və məsələ ilə əlaqədar onu məlumatlandırdım. O, işimizi yüksək qiymətləndirdi, bildirdi ki, məsələ rəhbərlik qarşısında qaldırılacaq. Bu sahə üzrə kadrların və lazımi vəsaitin olmaması hələlik çətinlik yaradırdı. EA-nın prezidenti bildirdi ki, işə diqqəti artıracaq, lazımi kömək göstərəcək.
Professor Mirzə Bağırovun söhbətindən aydın oldu ki, sonralar SSRİ-nin tənəzzülü və müttəfiq respublikalar arasında əlaqələrin pozulması üzündən bu məsələ öz həllini tapmadı. Amma alim ümidini itirməmişdi. Deyirdi ki, vaxt gələr, Azərbaycanda kosmik sahənin öyrənilməsinə də yeni imkanlar açılar. Budur, illər keçəndən sonra ölkəmizdə kosmik sənaye quruculuğu sahəsində mühüm nailiyyətlər əldə edilib. Azərbaycan beynəlxalq kosmik ailənin fəal üzvünə çevrilib.
Beləcə, 74-cü Beynəlxalq Astronavtika konqresi professor Mirzə Bağırovun daha bir xatirəsini yada saldı. Həmin xatirəni də oxuculara çatdırmaq istəyirəm.
Azərbaycan akademiyasının qələbəsi
– N.Tusi adına Şamaxı Astrofizika Rəsədxanası üçün müasir tipli teleskop almaq lazım idi, – professor Mirzə Bağırov dedi. – Az sonra eşitdik ki, Azərbaycan üçün ayrılmış müasir tipli teleskop Ermənistan EA-ya veriləcək. Bu məsələnin SSRİ hökumətində yüksək vəzifələrdə işləyən və həmişə öz millətini dəstəkləyən Anastas Mikoyanın vasitəsilə onların xeyrinə həll edildiyi bildirilirdi.
Yuxarı təşkilatlara müraciətimiz heç bir səmərə vermədi. EA partiya komitəsinin yığıncağında qəbul edilmiş qərar da cavabsız qaldı. Bir partkom kimi fikrimi akademiyanın prezidenti Yusif Məmmədəliyevə çatdırdım. Rəyasət heyətinin üzvləri də partiya təşkilatının qərarını müdafiə etdilər. Amma məsləhət görüldü ki, məsələni yoluna qoymaq üçün şəxsən Azərbaycan EA-nın prezidenti özü Moskvaya getməlidir. Mən onda Polşa Respublikasına elmi səfərə hazırlaşırdım. Akademik Mikayıl Hüseynov da Moskvada idi. Yusif müəllim mənə dedi ki, Polşadan qayıdanda Moskvada ona baş çəkim.
Yusif Məmmədəliyev SSRİ Ali Sovetinin deputatı idi və onun “Rossiya” mehmanxanasında daimi bron yeri vardı. Elmi ezamiyyətdən qayıdan kimi Yusif Məmmədəliyevə zəng etdim. Dəstəyi akademik Mikayıl Hüseynov götürdü. Səsimi eşidən kimi sevincək dedi:
– Mirzə, teleskopu almışıq, təcili yanımıza gəl!
Qapını Yusif Məmmədəliyev açdı, qucaqlaşıb bir-birimizi təbrik etdik. Əlbəttə, bu böyük qələbə idi – Azərbaycan EA-nın Ermənistan EA-nın üzərində qələbəsi. Hətta yuxarı dairələrdə işləyən ermənilər və onların havadarları da Azərbaycan EA-nın prezidenti, görkəmli şəxsiyyət, tanınmış alim Yusif Məmmədəliyevin şəxsi hörməti və nüfuzu qarşısında istədiklərinə nail ola bilməmişdilər.
Sən demə, teleskop məsələsi Sov.İKP MK Siyasi Bürosu səviyyəsinə çıxıbmış. Mən birinci dəfə idi ki, Siyasi Büro qərarının surətini görürdüm. Gözümə inanmadım, amma bu, həqiqət idi. Maraqlı burası idi ki, erməni millətinin havadarı Anastas Mikoyan da qərarın 2-ci nüsxəsinə “Mən dəstəkləyirəm” sözlərini yazaraq imza atmışdı.
Hacı Etibar ƏHƏDOV,
Lənkəranda çıxan “Aşkarlıq” qəzetinin baş redaktoru
