Aşıq Ədalət Nəsibov – 85
Bu iki məfhumu bir-birindən ayırmaq olmur. Saz deyəndə Ədalət, Ədalət deyəndə qara saz yada düşür. Elə buna görə də UNESCO-da dünyanın nadir musiqi ifaçıları sırasında Aşıq Ədalət Nəsibovun musiqi albomu buraxılıb.
Ədalət Nəsibov 1939-cu il yanvarın 27-də Qazaxda yoxsul bir ailədə dünyaya göz açıb. Atası pinəçi idi. Amma gözəl saz çalmağı da bacarırdı. Ədalət də erkən yaşlarından saza könül verib, bu gözəl musiqi alətinin “dil”ini də elə atasından öyrənib... Hələ 11 yaşında ikən Moskvada, Kremlin Qurultaylar Sarayında möhtəşəm ifası ilə tamaşaçıları heyrətləndirib.
Ömrünün sonunadək sazla könül-könülə yaşayıb. O, haqq aşığı olmaqla, Tanrı töhfəsi kimi verilən fitri istedadı ilə şöhrət qazanıb, sənətin zirvəsinə ucalıb. Saz sənətinə yeniliklər gətirib. Saza 5 pərdə, 6 sinə pərdəsi və 7 yarımpərdə əlavə edib. Onun ifasında “Ruhani”, “Yanıq Kərəmi”, “Naxçıvanı”, “İncəgülü” və onlarca digər saz havaları bənzərsiz və təkrarolunmaz səslənib həmişə. Mərhum şair Qasım Qasımzadə Aşıq Ədalətə ithaf etdiyi şeirdə onun sənətinə heyranlığını belə ifadə edib:
O əfsuna sən daldıqca
Düşünürsən, bu avazda
Yüz sənətin hikməti var.
Şövqə gəlib o, çaldıqca
Deyirsən ki, bu tək sazda
Bir orkestr qüdrəti var…
Dünya şöhrətli hind aktyoru Rac Kapur da Ədalətin ifasını dinləyən zaman onun sazında bir orkestr qüdrətinin olduğunu deyib. Ümumiyyətlə, Aşıq Ədalətin sənətinə dünyaca məşhur insanlar, o cümlədən, böyük türk yazıçısı Əziz Nesin, Xalq şairi Səməd Vurğun, Xalq yazıçısı Mirzə İbrahimov və başqaları çox yüksək qiymət veriblər.
Aşıq Ələsgərin şeiriyyətdə və aşıq söz sənətində ucaldığı zirvəyə, saz ifaçılığında da Aşıq Ədalət ucalıb. Doğrudan da, onun ifaları möhnətin qədərindən, insan ürəyinin qəhərinə qədər elə duyğuları, elə hissləri dilə gətirir ki, bunu ifadə etməkdə söz də acizdir. Başını sazının çanağına söykəyib çalanda düşünürdüm ki, sanki bənövşə ətri içib, yuxuya gedib. Amma sazı sinəsində dil-dil ötür, barmaqları pərdələrdə gəzişdikcə yorulmaq bilmirdi…
Azərbaycan Aşıqlar Birliyinin sədri, Əməkdar elm xadimi, professor Məhərrəm Qasımlı deyir: “Biz Ədalət Nəsibovu gözəl çalğısına görə tanıyırıq və sevirik. Amma bizim tanıdığımız bir Ədalət Nəsibov da var. O Ədalət Nəsibov ki, 50-dən çox dastanı, saya gəlməyən aşıq şeirini sinəsində dəftər edib.”
Dədə Ədalətin özündə, sözündə, səsində, nəfəsində, bütöv ruhunda bir saz havası vardı. O, danışanda da saz dilində danışırdı. Onun havacatları Vətənin qıraqda qalan yerlərində də məclisləri bəzəyirdi. Sazının səsi Göyçə–Göyçə, Borçalı–Borçalı yayılırdı… Onun sazının sədaları hələ Sovetlər Birliyi dönəmində sərhədləri aşıb, bütün Türk dünyasında eşidilirdi. O, adi saz səsi deyildi, Türkün səsi idi, Türklük sevdası idi, Türkün yenilməz ruhu idi.
Saz sənətimizin inkişafında Ədalət Nəsibovun rolu danılmazdır. O, bütün havaları ilahi bir qüdrətlə dilləndirirdi, bizlərə ərmağan edirdi. Tək bircə havacatdan savayı. Amma mən Ədalətin içindəki o havacatı duyurdum. O, Ədalətin özü ilə tək qalanda ifa etdiyi hava idi. Ədalət əfsanəsinin ruhunun havası idi, “Ədalət əfsanəsi” havası idi.
…Onun çalğılarını dinləyəndə bir tərəfdən könlümüz şadlanır, bir tərəfdən də ürəyimiz odlanır. Bu havacatlar sazın fövqündə dayanır. Ədalət təkcə saz çalmır, ruhumuza layla çalır. Vətən laylası, ana laylası çalır.
Bir dəfə onun məclisinə qonaq oldum. Çal-çağırı şirin bir dastana, uzun bir qış gecəsinin nağılına bənzəyirdi. Arada Ədalət nəfəsini dərirdi. Təzanəni bənd edəndə xərəyə, sanki xal düşürdü ürəyə. Mən ürəkdən-ürəyə daşınan o havacatı daha çox dinləmək istəyirdim. Ürəyimdə sazın nuru dolanır, qönçə kimi açılırdı. İndi o unudulmaz görüşü xatırlayanda həsrətdən göynəyirəm, Kərəm qoşması kimi odsuz-alovsuz qovruluram, təəssüflə dərin bir ah çəkirəm.
Ədalətlə təsadüfi görüşümüz bir tarix kimi yaddaşımda yaşayır. İlk tanışlıq sonrakı görüşümüzə bir körpü oldu. Söhbəti olduqca maraqlı idi. Xalq yaradıcılığından, aşıq sənətimizin incəliklərindən, özünün saz dünyasından qatı açılmamış o qədər şirin epizodlar danışırdı ki, vaxtın axarını hiss etmirdim. Bir-birindən gözəl, bənzərsiz ifalarının ovsununa düşmüşdüm. Onun sirli-sehirli sənətinin ecazına düşənlər nə qədərdi, ilahi! Onun ifaları milyonların sevgisini, məhəbbətini qazanıb.
Türk dünyasının ünlü sənətkarı, Əməkdar incəsənət xadimi Aşıq Ədalət Nəsibovun anadan olmasının 85-ci ildönümü tamam olur. Aşıq Ədalət Nəsibovun sənəti dövlətimiz tərəfindən hər zaman yüksək qiymətləndirilib. O, Prezidentin fərdi təqaüdçüsü idi, “Şərəf” ordeni ilə təltif edilmişdi. Xalq tərəfindən isə Dədə Ədalət titulunu qazanmışdı. Dədə Ədalətin xatirəsinə hörmət əlaməti olaraq onun qəbri üzərində möhtəşəm abidə ucaldılıb. Eyni zamanda, Xaçmaz şəhərindəki “Şəxsiyyətlər parkı”nı da Dədə Ədalətin möhtəşəm büstü bəzəyir.
Aşıq Ədalət Nəsibov 2017-ci ildə, 78 yaşında vəfat edib. Qazax rayonunun Ağköynək qəbiristanlığında dəfn olunub. Ruhu şad olsun…
Həzi HƏSƏNLİ,
şair - publisist
